χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

Στο κρεβάτι με τον Σεΐχη Γιασίν

Αναζητώντας την αφήγηση του αθηναϊκού τοπίου

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#53

{ Διερευνήσεις }

Τι ήταν ο Συγγραφέας πριν γίνει Έλληνας και η Λογοτεχνία πριν γίνει Εθνική;

Αυτή την περίοδο γράφω ένα βιβλίο με θέμα την συγκρότηση μιας μονογλωσσικής αντίληψης του ελληνικού λογοτεχνικού πεδίου. Κοιτάζω τις ιστορικές ρίζες του νεωτερικού έθνους-κράτους της Ελλάδας, την ομογενοποίηση του γλωσσικού τοπίου της χώρας, την επικράτηση μιας αντίληψης της ιδιότητας του πολίτη που βασίζεται στην γενεαλογία, στη καταγωγή — και κοιτάζω το ρόλο που παίζει η λογοτεχνία και οι λογοτεχνικοί θεσμοί σε αυτές τις διαδικασίες. Ποιος, ρωτάω, είναι Έλληνας ποιητής, ή Έλληνας συγγραφέας; Γιατί κάποιοι συγγραφείς θεωρούνται Έλληνες, και άλλοι δεν θεωρούνται Έλληνες; Τι γίνεται όταν κάποιοι συγγραφείς εγκαταλείπουν την Ελλάδα, ή όταν τους εγκαταλείπει η ίδια η χώρα—όπως με τις αφαιρέσεις ιθαγένειας που υπέστησαν αρκετές εθνικές μειονότητες και μέλη ανεπιθύμητων πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα; Τι ρόλο παίζει η αντίληψη της διασποράς ως «ομογένειας» στη συγκρότηση όχι μόνο του λογοτεχνικού κανόνα αλλά ολόκληρης της λογοτεχνικής ζωής της χώρας; Ποιες ιδεολογικές λειτουργίες δημιούργησαν και συνεχίζουν να δημιουργούν την αντίληψη ότι κάποιοι συγγραφείς και ποιητές ανήκουν σε μια ομάδα, ανήκουν σε «μας», είναι «δικοί μας» ποιητές και συγγραφείς; ΚΑΡΕΝ ΕΜΕΡΙΧ

{ Κλίμακες }

Τρία ποιήματα της Μάργκαρετ Άτγουντ

«Αργοπορημένα ποιήματα»: Αυτά είναι τ’ αργοπορημένα ποιήματα. / Τα περισσότερα ποιήματα είναι βέβαια / αργοπορημένα: πολύ αργοπορημένα όπως το γράμμα του ναύτη / που φθάνει αφού αυτός έχει πνιγεί. // Πολύ αργοπορημένα για να προσφέρουν βοήθεια, τα γράμματα αυτά, / μοιάζουν με τ’ αργοπορημένα ποιήματα. / Λες και φτάνουν μέσα απ’ το νερό. // Ό,τι ήταν να συμβεί συνέβη: / η μάχη, η ηλιόλουστη μέρα, το φεγγαρόφωτο / που γλιστράει μέσα στον πόθο, το αποχαιρετιστήριο φιλί. Το ποίημα / ξεβράζεται στην ακτή σαν τα αντικείμενα ενός ναυαγίου. // Ή αργοπορημένα, όπως ήρθε στο δείπνο αργοπορημένα: / όλες οι λέξεις είναι κρύες ή φαγωμένες. // Αχρείος, μπλεγμένος, κατακτητής, / ή μείνε, περίμενε, για λίγο, / εγκαταλελειμμένος, δακρυσμένος, έρημος. / Αγάπη και χαρά, ή: τραγούδια χιλιοφαγωμένα. / Σκουριασμένα ξόρκια. Φθαρμένα ρεφρέν. // Είναι αργά, πολύ αργά· / πολύ αργά για να χορέψουμε. / Τραγούδησε ωστόσο ό,τι μπορείς. / Άναψε το φως: συνέχισε να τραγουδάς, / τραγούδησε: μη σταματάς. ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ (Μτφρ. Χάρης Βλαβιανός)

{ Κλίμακες }

Θηβαϊκό τρίκυκλο

Περαστικοί περιηγητές που κουβαλούν τον τόπο μέσα τους. Ακόμα κι όταν χάνονται στο δρόμο βρίσκουν κάπου να ακουμπήσουν. Μετά κοιτούν τριγύρω και με τα μάτια σχηματίζουν γνώριμους ορίζοντες. Κι εκεί ανασαίνουν. Παράξενο πως τόσοι άνθρωποι βρίσκουν το οξυγόνο τους σε μέρη άπνοα. Φιλτράρουν την μολυσμένη ατμόσφαιρα—αιώνες άνθρακος και μαγνησίου, αρχαία νταμάρια πολυσχιδούς γεώπετρας. Δύσκολο να δει κανείς τι είναι σμιλεμένο από τον άνθρωπο και τι από τον χρόνο. Ερείπια ανάμεικτα. Ποιος σκέφτεται την φύση σαν μηχανή παραγωγής ερειπίων; Και όμως. Ο χρόνος δεν λυπήθηκε ποτέ κανέναν. Αγάπησε όμως την διάσταση του τόπου εξ αρχής. Κι έτσι, η Θήβα παραμένει Θήβα με όλα τα σκουπίδια της ύπαρξης δικά της. Λειχήνες στο σκορποχώρι των μαρμάρων. Τι ζει ως πότε, τι σε ένα παρατημένο εκεί ψηλάφισμα; ΣΤΑΘΗΣ ΓΟΥΡΓΟΥΡΗΣ

{ Διερευνήσεις }

Απόδραση από την παραμυθοχώρα: Η «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη και μια νέα έμμετρη μετάφραση

Στα χρονικά της λογοτεχνικής ιστορίας έχει μείνει θρυλική μια βραδιά του 1936 ή 1937, όταν ο Κ. Σ. Λιούις και ο Τόλκιν, πίνοντας στην αγαπημένη τους παμπ στην Οξφόρδη, έβαλαν ένα δημιουργικό στοίχημα αναμεταξύ τους. Και οι δυο τους ήταν ένθερμοι αναγνώστες φανταστικών διηγημάτων, αλλά παραπονούνταν ότι δεν έβρισκαν στα αναγνώσματα του καιρού τους την αρχετυπική μυθική δύναμη και την πνευματική έξαρση που θα όφειλαν να διακρίνουν τα έργα της αυθεντικής μυθοποιίας. Εκείνο το βράδυ λοιπόν, ενώ το φάντασμα του μεγάλου πολέμου πλανιόταν ήδη πάνω από την Ευρώπη, ο Λιούις είπε στον φίλο του: «Τόλλερς, φοβάμαι ότι δεν υπάρχουν ιστορίες σαν αυτές που θα θέλαμε. Ίσως θα πρέπει να καταπιαστούμε εμείς οι δύο να τις γράψουμε». Απότοκοι της καταπληκτικής αυτής συμφωνίας, που συνομολογήθηκε ίσως πάνω από δύο πελώρια κανάτια μπύρας, υπήρξαν εν καιρώ, από την πλευρά του Λιούις, η διαστημική τριλογία επιστημονικής φαντασίας και τα περίφημα Χρονικά της Νάρνια, και από την πλευρά του Τόλκιν, το Χόμπιτ και ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, τα σπουδαιότερα έργα λογοτεχνίας του φανταστικού κατά τον εικοστό αιώνα. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μιαν συμφωνία ανάμεσα στους δύο κορυφαίους ποιητές της Αθήνας κατά τα χρόνια ενός μεγάλου πολέμου που σφράγισε το τέλος της χρυσής εποχής του αρχαίου κόσμου. Ιδού ο διάλογος που θα μπορούσε κάλλιστα να έχει διαμειφθεί ανάμεσα στον Ευριπίδη και στον Αριστοφάνη, μια νύχτα εκεί γύρω στην άνοιξη του 415 ή 414, όταν οι δυο τους θα γύριζαν από κάποιο εορταστικό συμπόσιο προς τιμήν της νίκης του ενός ή του άλλου ομοτέχνου τους στα Μεγάλα Διονύσια. ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΣ

προβολές

{ Εικαστικά }

Η τέχνη των 7 ημερών

«Οι ζωγράφοι ολοκλήρωναν τις γιγαντοαφίσες σε διάστημα εξαιρετικά μικρό. Ήταν μια δουλειά που γινόταν το Σάββατο κάθε εβδομάδας, ώστε η γιγαντοαφίσα να μπορεί να τοποθετηθεί Κυριακή βράδυ και να είναι έτοιμη να διαφημίσει το νέο έργο από Δευτέρα πρωί. Σε αυτό το κυνήγι του χρόνου είχαν τη βοήθεια ενός συνεργείου που έκανε πολλές δουλειές. Κατ’ αρχή, ετοίμαζαν το μείγμα της ψαρόκολλας που έπρεπε να πέσει με τη σωστή συνταγή σε ζεστό νερό. Κατόπιν ανεμείγνυαν τις σκόνες των χρωμάτων για να αναλάβει δράση ο ζωγράφος. Μετά, ετοίμαζαν τα τελάρα για να στερεώσουν, τμηματικά λόγω μεγέθους, τη συνολική σύνθεση. Εν συνεχεία, μετέφεραν το έργο τελάρο – τελάρο, διότι δεν ήταν μονοκόμματη ζωγραφική, και το αναρτούσαν στην μαρκίζα του κινηματογράφου. Να πούμε εδώ ότι σε αυτά τα στενά χρονικά περιθώρια οι ζωγράφοι δεν έκαναν μόνο μια γιγαντοαφίσα. Ο Γιώργος Βακιρτζής, για παράδειγμα, ετοίμαζε ταυτόχρονα τις γιγαντοαφίσες 2 – 3 άλλων κινηματογράφων, έχοντας ήδη κάνει τις μακέτες για τις λιθογραφικές αφίσες και πηγαίνοντας στα χρωμολιθογραφεία να επιβλέψει την εκτύπωση.» Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ στον ΑΡΗ ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗ

{ Μουσική }

Πνεύμα του Ινισέριν

Πρόκειται για εν έτει 2022 ερωτική επιστολή ενός σκηνοθέτη προς τον επίμονο θεατή του κινηματογράφου. Μια μποτίλια στο πέλαγος προς τον ναυαγισμένο εραστή του θεάτρου των εικόνων. Όπου του ζητάει ούτε λίγο ούτε πολύ να μοιραστεί μαζί του ένα είδος «υπερφυσικής έκστασης», ένα είδος «υπερφυσικής χαράς, μια σχεδόν αγγέλων αλαφρομυαλιά, σαν την τελευταία τού Μπετόβεν μουσική που θα’ δινα τη ζωή μου να την κάνω ποίημα» κατά πώς το λέει ο ποιητής Έλιοτ σε γράμμα σε μια αγαπημένη του. Την τελευταία (2022) κινηματογραφική ταινία του σκηνοθέτη, θεατρικού συγγραφέα, σεναριογράφου, και ποιητή, του Ιρλανδού στην καταγωγή, Μάρτιν Μακντόνα, «Τα Πνεύματα του Ινισέριν» («The Banshees of Inisherin»). Έτσι πέρασαν στα ελληνικά τα αερικά, ή αγερικά ή ξωτικές ή ξουθκές ή ανεμικές ή ξενικές ή αερικές ή γελλούδες ή στρίγκλες ή λάμιες ή αναράδες ή νεράιδες, σειρήνες κ.ά. Από τις καταγραφές του Ν.Γ. Πολίτη και των διαδόχων στην αρχαιολογία της ανθρωπολογίας παραμερίστηκαν τα πτώματα των προ πολλού αφοπλισμένων και αλειτούργητων ονομάτων. Μια φυσικά εμπορική, αβάσταχτα ελαφριά, σαν το διαδίκτυο διαδικασία γλωσσικής αποπνευμάτωσης διακτίνισε τις «Μπανσές του Ινισέριν» στο μετα-Χριστιανικό, μετα-λαογραφικο πνευματόπαθο σάι φι — ξέγιναν πνεύματα. ΕΡΣΗ ΣΑΡΑΤΣΗ

{ Ζωολογικός Κήπος }

Η επιχείρηση του Φαρτζάλα μπιλ Αλί

Όσοι με γνώριζαν, μόλις άκουγαν ότι θα έπιανα δουλειά στο εκτροφείο γοριλών του Φαρτζάλα μπιλ Αλί ανασήκωναν τους ώμους συμπονετικά. Εγώ είχα πια ξεμείνει από επιλογές. Με είχαν πετάξει έξω από τα πιο σημαντικά εμπορικά στο Στάνλεϊ. Σε κάποια με κατηγορούσαν ως μικροκλέφτη, σε άλλα ως μπεκρή. Το τελευταίο μου αφεντικό, σκοντάφτοντας πάνω μου στην είσοδο της αγοράς, σχολίασε ειρωνικά την απόφασή μου: «Του λαγωνικού την ουρά δεν θα ισιώσεις, και είκοσι χρόνια στην κάννη ενός όπλου να τη χώσεις». Μπροστά στην απαισιοδοξία που απέπνεε αυτό το αραβικό ρητό, εγώ ανασήκωσα τους ώμους. Τι μπορούσα να κάνω; Στην Αφρική πεθαίνεις από πείνα, όχι μονάχα στην έρημο αλλά και στην πιο πυκνή και πολύβουη ζούγκλα. Εκεί που πρασινίζει το μάνγκο και χαχανίζει ο χιμπατζής, σχεδόν πάντα παραμονεύει το δηλητηριασμένο βέλος. Στην επιχείρηση του Φαρτζάλα μπιλ Αλί θα εργαζόμουν ως λογιστής. Αυτό το καθίκι δεν εκμεταλλευόταν μόνο το επικερδές εκτροφείο γοριλών, αλλά και ένα κέντρο εκπαίδευσης νεαρών ελεφάντων. Εκεί τους εκπαίδευε να δουλεύουν. Ο έμπορος πουλούσε τους εξημερωμένους ελέφαντες και τους γορίλες με εξαιρετικά υψηλό κέρδος. Είχε στη διάθεσή του κάμποσες λεύγες ζούγκλας και πολυάριθμα κοπάδια σκλάβων. Καθώς ο Φαρτζάλα Μπιλ Αλί δεν επεδείκνυε στο θέμα αυτό την δέουσα προσοχή, μια μαύρη, που την έλεγαν Τούλα και είχε φέρει το παιδάκι της στο εκτροφείο, είδε τον γορίλα που εκείνη φρόντιζε να στραγγαλίζει τον μικρό, δίχως να μπορέσει να το εμποδίσει. ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΑΡΛΤ

{ Βιβλία }

Από την πλευρά του θεατρικού συγγραφέα

Από τη δεύτερη κιόλας σελίδα της εισαγωγής της, η συγγραφέας αφήνει να διαφανεί η οπτική γωνία η οποία θα την συνοδεύει, άλλοτε ρητά διατυπωμένη κι άλλοτε υποβόσκουσα, στην ανάπτυξη και των τριών κεφαλαίων του βιβλίου. Πρόκειται για την οπτική γωνία του θεατρικού συγγραφέα ή ακριβέστερα εκείνου που γράφει κείμενα για το θέατρο διεκδικώντας με τη δημιουργική, κειμενική δραστηριότητά του, προσανατολισμένη προς το θέατρο, αυτό που οι Γερμανοί ορίζουν με την σύνθετη λέξη «Autorschaft». Μια έννοια που στις μέρεs μας χρησιμοποιείται για να ορίσει τον πνευματικά δικαιούχο ενός κειμένου για το θέατρο, ακόμη κι αν ενόψει κάποιου παραστασιακού εγχειρήματος, έχει μόνον συναρμολογήσει αντιθετικές γραφές, ετερογενή κείμενα ή ποικίλα εκφραστικά μέσα. Η συγγραφική λειτουργία όπως είχε αποκρυσταλλωθεί στους μοντέρνους καιρούς, κατέληξε να γίνει αντικείμενο μεγάλης συζήτησης και αποτέλεσε μια προβληματική στο εσωτερικό της στρουκτουραλιστικής και μεταστρουκτουραλιστικής γαλλικής θεωρίας κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970. Επόμενο ήταν λοιπόν, η συγκεκριμένη λειτουργία να αποτελέσει και σημείο εκκίνησης σε ένα βιβλίο σαν αυτό, για τη γλώσσα του σύγχρονου θεάτρου ή ακριβέστερα για τα σύγχρονα θεατρικά κείμενα αφού είναι αυτά που προτάσσονται και προσεγγίζονται εδώ, κυρίως μέσα από το πρίσμα των γλωσσικών συστατικών και των δραματουργικών καινοτομιών τους σε σχέση με τις παραδοσιακές μορφές, μέσα επίσης από τις διαπλοκές τους με την λογοτεχνία. Η ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΟΠΟΥΛΟΥ για το νέο βιβλίο της ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ