ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Αφιέρωμα: 

Μύθοι και πραγματικότητες της Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Επιμέλεια:
Vicente Fernández González
(ομότιμος καθηγητής μεταφρασεολογίας, Πανεπιστήμιο Μάλαγας-Ισπανία, μεταφραστής)

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
(Καθηγητής Εφαρμοσμένης μεταφρασεολογίας ΑΠΘ, μεταφραστής)

Σαράντα διακεκριμένοι και βραβευμένοι μεταφραστές απαντούν σε ερωτήματα που αφορούν στις επιλογές, στη σχέση με τους εκδότες, στη μέθοδο εργασίας και συνεργασίας με τον/την συγγραφέα, στη συλλογική μετάφραση, στις προκλήσεις που συναντά ο/η μεταφραστής/τρια, στην κριτική της μετάφρασης.

Ένας άντρας και μια γυναίκα αλληλογραφούν κάθε βράδυ με τις ώρες. Ο χρόνος διαλύεται, η απόσταση δεν είναι θέμα. Κάθε βράδυ χτυπούν με μανία τα πληκτρολόγια, οι καρέκλες στροβιλίζονται γύρω τους, τα βιβλία φυλλομετρούν μυριάδες χαμόγελα. Ω, εσύ, λέει ο άντρας. Ω, εσύ, λέει η γυναίκα. Το φεγγάρι, λέει ο άντρας. Τα άστρα, λέει η γυναίκα. Από τότε που γεννήθηκες, λέει ο άντρας. Ώσπου να πεθάνω, λέει η γυναίκα. Δυο καθρέφτες υψώνονται μπροστά τους, καθένας καθρεφτίζει τον εαυτό του μέσα στον άλλον. Ένας άντρας και μια γυναίκα χτυπούν τα πληκτρολόγια, λυπούνται, γελάνε, κλαίνε, γελάνε. Περνούν 8.000 βουδιστικές ζωές. Δίνουν το πρώτο τους ραντεβού.

Μετράμε πάλι τους νεκρούς του Πάσχα, περιμένοντας την επόμενη Ανάσταση, όταν οι πινακίδες τους θα επιστραφούν. Λαμπρή εκδήλωση αποτελεί αυτό το έθιμο του εορτασμού με βόμβες μολότοφ, πυραύλους ταράτσας-εδάφους, βεγγαλικά και πυρακτωμένα σώματα διαδηλωτών και αστυνομικών, που τις διασταυρώσεις σάρκας και ψυχής φωτίζουν, λάμποντας όπως οι ολόσωμες λαμπάδες που, πριν λιώσουν, έως τα θεμέλια κατακαίνε εκκλησίες και ναούς των αλλοθρήσκων. Υπάρχουν και εκείνοι που τηρούν τις ώρες κοινής ανησυχίας, αποφεύγοντας πυροβολισμούς, εκπυρσοκροτήσεις ή άλλους θορύβους, ακόμη και αλαλαγμούς ή κραυγές, όπως δύο οικογένειες στο Ρέθυμνο που με μαχαίρια αθόρυβα ξεκληρίστηκαν. Στην Κεφαλονιά ιερέας πίσω του πετά κροτίδα, την οποία άναψε με το Άγιο Φως, που μόλις μετανάστευσε από τους Αγίους Τόπους. Στις γιορτές μεροκάματο ευχών κάνουν όσοι γιορτάζουν. Παρκαρισμένος σε πιλοτή πολυκατοικίας, μέσα στο αμάξι του Αιγύπτιος πιλότος αυτοκινήτου σε ζωντανή μετάδοση εκπέμπει τη στιγμή της δολοφονίας του από εκτελεστή αντίπαλης συμμορίας. Χωρίς επαναστάσεις στάσεις είναι οι αναστάσεις. Τον λαό σε φορεία μεταφέρουν τα λεωφορεία, καθ’ οδόν προς την εφορία, όπου αρχαιολόγοι με παλαιονεωτεριστές διαπληκτίζονται. Αλληλούια και Ινσαλάχ και Ομ και Omo αργότερα για να ξεπλύνουμε τα μάρμαρα, όπου η σκουριά φαίνεται να πιάνει.
Το έχουμε ξαναπεί. Εμάς μας σώζουν τα έθιμα. Από ήθη άσε.

Πήραμε τον Γιάννη Τσαρούχη και πήγαμε με τον Αλέκο Φασιανό σ’ εκείνο το κινέζικο της Κηφισιάς που πολύ του άρεσε.
Όπως πάντα κι εκείνο το βράδυ λέγαμε πολλά, ο νους του πάντα εποπτικός κι απελεύθερος, προς κάθε τι μπορούσε να κατευθυνθεί.
Προς το τέλος του δείπνου, ξεχασμένοι στις συζητήσεις μας, αντικρίσαμε ένα παράξενο δίπλα μας γέροντα Βάκχο, ο Φασιανός κι εγώ: οι φύτρες ενός κινέζικου φαγητού είχαν μπλεχτεί με τα γένια του Τσαρούχη, σαν πίνακας αλλόκοτος κι ολοζώντανος, με τον ίδιο αδιάφορο τελείως με το γεγονός, ακόμα και την ώρα μετά που παλεύαμε να ξεχωρίσουμε τα γένια του από τη σαλάτα.

(Ένα άλλο βράδυ πάλι, ο Αλέκος έφερε σ’ ένα σπίτι που ήμασταν καλεσμένοι εν κλειστώ ο Τζίμης κι η Λίλη Πανούση κι εγώ, τον Τσαρούχη. Κάθισε στο τραπέζι δίπλα στον Τζίμη, που ως συνήθως υπήρχε σιωπηλός κι εσωστρεφής σε παρέες με γνωριμίες έστω και λίγο πιο ξένες του. Κάτι λέγαμε, κάποιο θέμα κάποια στιγμή ξανασυζητούσαμε οι υπόλοιποι. Έγινε μια παύση. Ο Τσαρούχης τότε στράφηκε στον Τζιμάκο που έτρωγε με τη γενειάδα και την κοτσίδα του αμίλητος, και του είπε: —Εσάς ποια είναι γνώμη σας, πάτερ;).

( Από το ανέκδοτο βιβλίο Νουάρ Στιγμές )

Ο θάνατος του Κώστα Καββαθά – δημοσιογράφου και δημιουργού του περιοδικού 4 Τροχοί, όπως και άλλων, και του ραδιοφωνικού σταθμού Εν Λευκώ με τη Σόφη Καββαθά – στεγνώνει ένα ρεύμα του γράφειν δημοσίως, όσο άδικο και αν αυτό ακούγεται για όσους τυχόν συνεχίζουν. Με κείμενα και εκδόσεις του εμψύχωνε και ενσωμάτωνε τις επιθυμίες ενός τρόπου ζωής, πριν ξεθυμάνουν στον θυμό και την αθυμία ενός μιμητικού λάιφ στάιλ. Ανεμοπτεριστής όταν ήταν μικρός, στο ελεύθερο ρεπορτάζ απέκτησε τη δεξιότητα να μιλά για τη ζωή και την κοινωνία γράφοντας για λαμαρίνες. Τον συνάντησα μία φορά, καθώς ήθελα να τον ευχαριστήσω. Μου είχε κάνει εντύπωση ότι εντόπισε σε λογοτεχνικό περιοδικό σχόλιο μου, που αναδημοσίευσε. Επρόκειτο για διαμαρτυρία εναντίον όσων έλεγαν ότι είχαν κακή σήμανση οι δρόμοι της εποχής εκείνης. Αντιθέτως, σε πολλά σημεία, όπου ατυχήματα είχαν συμβεί, είχε ανεγερθεί εκκλησάκι. Δεν θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερη σήμανση. Από τη συζήτησή μας συγκράτησε, είπε, το λάθος που διαιωνίζει η λέξη αυτοκίνητο, εφόσον ακόμη χρειάζεται οδηγός, ενώ πρόκειται για ετεροκίνητο. Ο ίδιος μοναχικά εκπροσωπούσε όσους κινούνται με αυτονομία. Όταν συνεταιρίστηκε, έχασε τα λεφτά του, όπως και με άλλους συνέβη σε επιτόπιες συνεργασίες ή όταν αργότερα τους τα πήραν σε ξένα χρηματιστήρια. Η ζωή είναι ένας τροχός, μία ρουλέτα, που ρόλο διεκδικεί μέχρι να κατεβούν τα ρολά.

Στο εξώφυλλο, χαρακτικό του Giovanni Maglioli (1580-1610)