ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Αφιέρωμα: Άντεια Φραντζή
(Επιμέλεια Ράνια Καταβούτα)

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ:
Γιώργος Βέης, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Ράνια Καταβούτα, Γιώργος Κεχαγιόγλου, Ελένη Κοσμά, Γεωργία Τριανταφυλλίδου, Λίζυ Τσιριμώκου, Πόλυ Χατζημανωλάκη

^{Π Ε Ρ Ι Π Α Τ Ο Ι   Γ Υ Ρ Ω   Α Π Ο   Τ Ο   Κ Ε Φ Α Λ Ι   Μ Ο Υ}

Δυο βήματα από την πλατεία Ομονοίας, βρίσκονται τα απομεινάρια ενός ιστορικού κινηματογράφου. Το «Αβέρωφ» γνώρισε μέρες δόξας, αλλά και μέρες σταδιακής πτώσης, λίγο πριν κατεβάσει τα ρολά του. Αρχικά διέθετε μια πολυτελή σάλα με εξώστη, χωρητικότητας 500 θέσεων, η οποία συναγωνιζόταν την άλλη τεράστια αίθουσα της Ομονοίας, το «Κοτοπούλη». Αργότερα οι θέσεις μειώθηκαν, αλλά η προσέλευση των θεατών αυξήθηκε, καθώς στο πρόγραμμά του περιλαμβάνονταν και ταινίες εισαγωγής «κατ’ αποκλειστικότητα». Τα πρώτα σημάδια της παρακμής εμφανίστηκαν στη μεγάλη πινακίδα της εισόδου. Εκεί, στη θέση τής μιας αφίσας στριμώχτηκαν δυο, με την επισήμανση «2 έργα». Ήταν το ύστατο δέλεαρ προς ένα κοινό που είχε αρχίσει ήδη να αραιώνει: Δύο έργα «καράτε – σεξ», και αργότερα μόνο «σεξ», με ένα διευρυμένο πρόγραμμα προβολών που ξεκινούσε από το πρωί. Σήμερα, η πινακίδα παραμένει ―και επιμένει― στην είσοδο του κλειστού κινηματογράφου «ιστορώντας» το παρελθόν του με τα σπαράγματα παλαιών αφισών και ανακοινώσεων.

Το είχα κρατήσει, νομίζω, και σε βίντεο. Αδύνατο πια να το βρω μες στον κυκεώνα του αρχείου μου, από τη δεκαετία του ’80 ως και την αρχή των DVDs, αλλά τη θυμάμαι σκηνή ολοκάθαρα.
Σε μια Ανάσταση στη Μητρόπολη, στην εξέδρα έξω με όλους πάνω της τους επισήμους, ξαφνικά ακούστηκε ένας κρότος κι ολόκληρη η εξέδρα σαν να πήγε κάνα μέτρο (!) προς τα κάτω, χωρίς να σπάσει, χωρίς να πέσει κανείς, χωρίς να διαλυθούν τα πάντα. Κι η λειτουργία μετά συνεχίστηκε κανονικά…

Αυτή την αίσθηση έχω κι όταν βλέπω τις ταινίες της εποχής που ακολούθησε την ακμή του Αλέκου Σακελλάριου, σαν το ήθος να έχει πέσει απότομα αρκετά πιο κάτω, αλλά όλα να συνεχίζονται κανονικά, με φόρα μάλιστα. Με των μουσικών του Χατζιδάκι μιμήσεις πια πράξεως σπουδαίας, με τις κακόγουστες αντιγραφές των ξένων τότε μιούζικαλ, από το Artists and Models του Τζέρι Λούις ως δεν ξέρω κι εγώ πού. Κάποιες ταινίες από εκείνες, βέβαια, τις διασώζουν μερικοί μεγάλοι ηθοποιοί που συνέχισαν, ο Ντίνος ο Ηλιόπουλος π.χ., αλλά και νέα τους πρόσωπα, που τους προηγούμενους είχαν για δασκάλους τους.

Αλλά η πτώση στο ήθος, πτώση, μέχρι τα επόμενα τέρατα, μέχρι τις βιντεοκασέτες, μέχρι τους αποχαλινωμένους μετέπειτα κι αμετροεπείς βωμολόχους τους.

Με λίγα πια φωτεινά διαλείμματα ως σήμερα.

( Από το ανέκδοτο βιβλίο Νουάρ Στιγμές )

Μη μου τη λες, ρε μαν, την πάτησα σαν μαλάκας, το παραδέχομαι, χρειαζόμουν χρήματα κι έγραφα στο πόδι, ό,τι και να μου ζητούσαν: κριτικές βιβλίων, αφιερώματα σε προσφάτως εκλιπόντες συγγραφείς, αποτιμήσεις λογοτεχνικών περιόδων και προτάσεις, προτάσεις πολλές, για καλοκαιρινά αναγνώσματα, για δώρα τα Χριστούγεννα, για της Παναγιάς τα μάτια… Με πληρώνουν όταν το θυμούνται, αλλά εγώ δεν ξέρω να κάνω κάτι άλλο και είμαι αναγκασμένος να γράφω όλο και περισσότερο. Τότε ήταν που μου σφυρίξανε για την τεχνητή νοημοσύνη. Στην αρχή, φοβήθηκα, είπα, ήταν στραβό το κλίμα, να σου και ο γάιδαρος, αλλά μετά είδα ότι με τη βοήθειά της μπορούσα να είμαι πιο… παραγωγικός. Άρχισα να δημοσιεύω σαν τρελός, συνεντεύξεις με μεγάλους συγγραφείς, κατά προτίμηση μακρινών χωρών της αλλοδαπής, που δεν είχα πάρει ποτέ, κριτικά σημειώματα για ογκώδη μυθιστορήματα που δεν είχα διαβάσει ποτέ, αφιερώματα σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά, δεν υπήρχε τομέας που να μην υπεισέλθω. Ήμουν θεός, ετοιμαζόμουν να εκδώσω και την πρώτη πραγματεία μου με θεωρητικά κείμενα για την παγκόσμια λογοτεχνία. Έχω και τον τίτλο: Πόσοι κλασικοί συγγραφείς χωράνε στη βιβλιοθήκη σας; Θεός σού λέω, καβάλησα το καλάμι, λεφτά δεν έβγαζα πολλά, αλλά, είπαμε, δεν ξέρω να κάνω και κάτι άλλο. Κι εκεί που άρχισα να με βλέπω ακόμα και ακαδημαϊκό, εντάξει, στο απώτερο μέλλον, έγινε η στραβή. Μου ζήτησαν από τρεις εφημερίδες ένα αφιέρωμα σε βιβλία για το φετινό καλοκαίρι. Είπα να γράψω ένα άρθρο και με μικρές παραλλαγές να το πουλήσω και στις τρεις, μ’ ένα σμπάρο τρία τρυγόνια. Δεν είχα διαβάσει φυσικά ούτε σελίδα, πού να προλάβω με τόσες κριτικές που γράφω και τόσα βιβλία που βγαίνουν, έβαλα, λοιπόν, τις λέξεις κλειδιά στο ChatGPT και το μαλακιστήρι μού έκανε πλάκα. Ήξερες εσύ ότι το γαμημένο έχει χιούμορ; Λένε ότι δεν είναι ικανό για ανεξάρτητη σκέψη και δημιουργικότητα και αρχίδια καπαμά. Μαλακίες όλα. Άρχισε να μου βάζει στο άρθρο βιβλία που δεν υπάρχουν. Υπαρκτοί οι συγγραφείς, αλλά τα βιβλία δεν… Όπως δήλωσε, έξαλλος και καλά, βδομάδες αργότερα, ένας από τους θιγόμενους, μέγας εκπρόσωπος του μεξικάνικου αστυνομικού μυθιστορήματος, που του το κάρφωσαν: «Δεν έχω γράψει και δεν πρόκειται να γράψω μυθιστόρημα με τίτλο Το Κουλιακάν στις φλόγες». Το κακό είναι ότι άργησα να γίνω ρόμπα. Αν το είχαν πάρει χαμπάρι αμέσως, ιδανικά πριν από τη δημοσίευση, θα μου το έλεγαν και θα είχα γλυτώσει τον διασυρμό, αλλά πού… Τα άρθρα δημοσιεύτηκαν, και αναδημοσιεύτηκαν κι έγιναν βάιραλ στα σόσιαλ, μάλιστα το εν λόγω Κουλιακάν στις φλόγες το χρησιμοποίησε και γνωστή μεταφράστρια στο καθιερωμένο ετήσιο άρθρο της εναντίον των κρατικών βραβείων μετάφρασης ως κλασικό παράδειγμα υποδειγματικής μετάφρασης που αγνοήθηκε από την επιτροπή. Άκου να το διπλοτσεκάρω, πας καλά, ρε!

«Έχω γίνει μαχητής της γλώσσας. Θέλω να συμπαραταχθώ με όλους εκείνους σε ολόκληρο τον κόσμο, που μάχονται για περιθωριοποιημένες γλώσσες. Καμία γλώσσα δεν είναι ποτέ περιθωριακή για την κοινότητα που τη δημιούργησε. Οι γλώσσες είναι όπως τα μουσικά όργανα. Δεν λες ας υπάρξουν λίγα παγκόσμια όργανα ή ας υπάρξει μόνον ένα είδος φωνής, που όλοι οι τραγουδιστές θα τραγουδούν», έχει πει ο κορυφαίος Κενυάτης συγγραφέας Ngũgĩ wa Thiong’o. Σταμάτησε να γράφει στα αγγλικά και άρχισε να γράφει στη μητρική του γλώσσα Gĩkũyũ, όπως συνέχισε και εξόριστος, όταν το 1977 τον συνέλαβαν και για περισσότερο από έναν χρόνο σε κελί για 23 ώρες την ημέρα τον κράτησε το μεταποικιακό καθεστώς της χώρας του.

[Περισσότερες πληροφορίες & φωτογραφίες:
https://www.theguardian.com/books/2025/may/28/a-life-in-quotes-ngugi-wa-thiongo
https://www.theguardian.com/books/2025/may/28/ngugi-wa-thiongo-kenyan-writer-dies]