χάρτης
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

διαβάστε σήμερα:

Ο μαγνητισμός των Κυριών του Λούβρου και η αξία επένδυσης στην πολιτιστική κληρονομιά

χάρτης
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ

#74

{ Κλίμακες }

Άγιον Όρος και Κύπρος του Άνθιμου Γαζή

Η ψηφιακή συγκριτική ανάλυση Πίνακα – Χάρτας, ως ασφαλέστερου τρόπου μελέτης, δείχνει τις πολλές διαφορές μεταξύ των δύο χαρτών. Δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, όπως είναι οι διαστάσεις τους και η έλλειψη στον Πίνακα των επιπεδογραφιών ιστορικών τόπων, των νομισμάτων, των ονομάτων ηγεμόνων και των σχολίων, της Χάρτας. Ο Πίναξ του Γαζή είναι εξαρχής σχεδιασμένος σε δύο φορές μικρότερη χαρτογραφική κλίμακα από ότι η Χάρτα. Η αντιστοιχία (≘) κλίμακας στη Χάρτα, 1 εκ. στον χάρτη ≘ περ. 6 χλμ. στην επιφάνεια της γης, γίνεται στον Πίνακα, 1 εκ. ≘ περ. 12 χλμ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κλίμακα του Πίνακα είναι ίδια με την κλίμακα των δύο φύλλων του χάρτη του Delisle με τίτλο Graeciae Antiquae Tabula Nova (1708 και 1794), ο οποίος αποτελεί βασικό πρότυπο του Ρήγα για τη σχεδίαση της Χάρτας. Σε αντίθεση με τις διαφορετικές κλίμακες των δύο χαρτών, το “εμβληματικό υπόμνημα” (Cartouche), υπάρχει στις ίδιες φυσικές διαστάσεις και στους δύο, αλλά με μερικές θεμελιώδεις, διαφορές στον Πίνακα του Γαζή. Στο Cartouche του Πίνακα υπάρχουν “στρατιωτικές νύξεις” (λόγχη, ασπίδα, περικεφαλαία) στη συμβολική αναπαράσταση της “Επιστήμης ή Αθηνάς”, η οποία στηρίζει το χέρι της σε ασπίδα με ηρωική μορφή (Μ. Αλέξανδρος;) αντικαθιστώντας την κενή πλάκα στη Χάρτα. Η προσθήκη “σφαίρας” στον Πίνακα, επί του εγχειριδίου της γεωμετρίας, παραπέμπει στην παράδοση της γεωγραφίας και των υδρογείων σφαιρών των Ελλήνων λογίων του 18ου αιώνα ― μήπως (τώρα) και σε “μπάλα κανονιού”; Συνολικά στο Cartouche του Πίνακα υπάρχουν πέντε διαφορές, μαζί με τα διαφορετικά “αποφθεύγματα” στα ανοιχτά βιβλία: από την Οδύσσεια, στη Χάρτα και από τον Αίαντα του Σοφοκλή, στον Πίνακα. Βαγγέλης ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ

{ Κλίμακες }

Άγγελος

Τρυφερά μαλάκια λέξεων φτερούγιζαν δεξιά κι αριστερά πάνω απ’ το σύρσιμο των τροχών στην άσφαλτο, μην ξεγλιστρήσουν απ’ τα κεκτημένα της αγάπης, κουβέντες δίχως ραχοκοκαλιά λιποθυμούσανε σαν ντίβες του μεσοπολέμου μέσα στην εμπιστοσύνη ενός γνώριμου βυθού, λες κι ο εντεταλμένος της συνεννόησης είχε προ ολίγου με έναν σπόγγο διαγράψει όλα τα σύμφωνα της γης. Ύστερα φύσηξε αέρας καλοσύνης πάνω απ’ τα ακατάληπτα και τα ‘κανε ζυμάρι μαλακό, έτοιμο να παραδοθεί σε ό,τι σχήμα θα αποφάσιζες. Λόγια και πράγματα αλληλοσυγκρουόμενα λιώνανε τώρα και καλογνωμούσανε, σαν βυθισμένα σε παλιό λικέρ, σερβιρισμένο σε περίτεχνο ποτήρι, γεμάτο θηλυπρέπεια κι αυτό, τίποτε απ’ αυτά που άκουγε δεν αντηχούσε κατευθείαν στον λαβύρινθο, μα στέλνονταν όπως επείγον μήνυμα στους μυστικούς του αποκρυπτογράφους, που, εν καιρώ, θα αναρτούσανε την ετυμηγορία. Έτσι κι εκείνος τίποτα απ’ αυτά δεν θα θυμότανε αργότερα. Προς ώρας όμως άκουγε. Έτσι κι αλλιώς, το θέατρο του ταξιδιού έμοιαζε σήμερα αδιάφορο, καμιά στιγμή δεν στεκόταν έξω απ’ το χολάκι των καθημερινών, μέσα στο νου του, που οργίαζε κατά πώς το ‘χε συνήθειο, κι έστηνε δαιμονικούς χορούς πάνω στα λευκασμένα πατώματα μιας ήδη δακτυλοδεικτούμενης αγνότητας. Έτσι τιμούσε το βάθος των στιγμών που ξάφνου λάμπανε, παρότι ουδέποτε καταδεχτήκανε να έρθουν στη γιορτή με τα επίσημά τους ρούχα. Κανένας αυλικός δεν προανήγγειλε τον βασιλιά, κι έτσι όλοι κοιμούνταν ήσυχοι. Γιώργος ΜΟΥΛΟΥΔΑΚΗΣ

{ Κλίμακες }

Αντώνης Σουρούνης: εκρηκτικός, άκομψος, αλλά συγγραφέας!

Ο Αντώνης Σουρούνης ζούσε για την πιάτσα κι από την πιάτσα με διάφορους τρόπους. Έπινε πολύ, κι ίσως αυτό, το αλκοόλ, να τον οδήγησε στο μαύρο πέλαγος της άνοιας στην οποία βρέθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Όταν πέθανε σε φτηνό γηροκομείο, δεν ήξερε καν πως είχε γράψει βιβλία. Μου το βεβαίωσε ο Ηλίας Κουτσούκος, ίσως ο μόνος από τους φίλους του που τον επισκέφτηκε λίγο πριν πεθάνει. Αλίμονο, ο άνθρωπος γίνεται σιγά σιγά κάτι άλλο, πριν καταλήξει στο τίποτα. Ο Αντώνης έπαιζε, επίσης, χαρτιά, πολύ, κι έγραφε αδιάκοπα. Συχνά, την πραγματικότητα που ζούσε ή όσα άκουγε από εκείνους που συμπαθούσε κι έκανε παρέα ή συναναστράφηκε λόγω δουλειάς. Σχεδόν τα μετέφερε στο χαρτί αυτούσια, προσθέτοντας πάντα τα συμπεράσματα που τον αφορούσαν. Ο χρόνος στις αφηγήσεις του, είναι ο βιωμένος από τον ίδιο χρόνος. Σχεδόν ποτέ δεν αναφέρεται σε κοινωνικά θέματα, οι όποιοι θεσμοί είναι αόριστα εχθρικοί κι όλες οι θρησκείες απούσες. Απλώς όλα αυτά των κοινωνιών τα θεωρούσε απλώς συστατικά του κόσμου, κάτι σαν δέντρα, θάλασσα κ.λπ. Οι ιστορίες του στηρίζονταν σε όσα είχε ζήσει και μάθει. Η μισή λογοτεχνία του αφορούσε στη ζωή των Ελλήνων οικονομικών μεταναστών στη Γερμανία. Τον φώναζαν για συνεντεύξεις στα πάνελ ως ειδικό στους gastarbeiter. Υποδύονταν επίσης αβίαστα το ζόρικο αρσενικό, το λαχταριστό από το γυναικείο φύλο. Με τις γυναίκες ήταν γλυκός και τρυφερός, ποτέ επιθετικός. Με τους άλλους όμως, ήταν καβγατζής κι ανταγωνιστικός. Έλεγε ότι γυμνάζεται, ότι ξέρει καλό μποξ, τέτοια. Εμένα με συνάρπαζε το πώς αυτή η ψυχοδομή που είχα απέναντί μου έκανε τη ζωή του τέχνη. Μανόλης ΞΕΞΑΚΗΣ

{ Κλίμακες }

Παρομοίες

Οι παρομοίες είναι φράσεις που θυμίζουν παροιμίες. Ίδιες, παρά όμοιες, τις θεωρούν οι περισσότεροι. Τόσο πολύ μοιάζουν σε ορισμένες περιπτώσεις. Πρόκειται για μαγνητική ιδιότητα, που τις καθιστά απαρομοίαστες. Καλύτερα παρομοίες παρά όμοιες. Η συνθήκη αυτή εκτροχιάζει τις μεταφορές, εφόσον η κίνηση γίνεται σε σταθερή τροχιά, όπως συχνά συμβαίνει με οχήματα της γλώσσας. Οι μετωνυμίες δεν επηρεάζονται πάντως, με αποτέλεσμα ο παροιμιώδης λόγος να επικρατεί. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και με την πρόφραση, όπως λέγεται η μετάφραση χωρίς πρωτότυπο. Εξελικτικοί λαογράφοι πιστεύουν ότι οι πα-Ρομίες, με διείσδυση φωνηέντων και άρνηση αναδίπλωσης από πα(πα)-Ρωμιές, ως κόρες ιερέων, δαρβινικά μεταλλάχθηκαν σε σιγανοπαπαδιές στα ύστερα χρόνια της αλλοφωνίας. Ήταν μία περίοδος, όταν η γλώσσα κινδύνευε από αλλόγλωσσες αυθεντίες, αλλά διασώθηκε, επειδή δεν υπήρχαν πνευματικοί ταγοί να διεκτραγωδούν την εκρίζωσή της. Λογυδρίων ενυδατικά υβρίδια συνέχισαν συνειρμούς να εκλύουν. Παρά τις κάποιες εξαιρέσεις, αυτό δεν επέτρεψε σε Έλληνες να διαπρέψουν στα ιταλικά ή άλλες γλώσσες, όπως συνέβη με τους Ιρλανδούς στα αγγλικά, όταν ο λιμός από τον λαιμό πήρε τη γλώσσα τους. Είναι κρίμα που αυξήσεις ΦΑΠ (φόρου απρόσθετης παραξίας) εκτός κυκλοφορίας έχουν οδηγήσει τις «Παρομοίες του ελληνικού αλλού», αθησαύριστη συλλογή ενός Πολίτη, όπου όλα εξηγούνται. Ο διάδοχος αυτός Ανώνυμου Νομάρχη έθεσε τα θεμέλια της αλλουγραφίας, που, περί τα ελληνικά τυρβάζεται, ενώ με άλλα ασχολείται. Ασφαλώς δεν είναι ενθαρρυντικά τα τελευταία πειράματα για την ύπαρξη ή όχι αντι-ύλης. Πήρα πείρα μα πείραμα δεν πήρα, όπως παροιμιωδώς επιστημονικά συνοψίζεται. Ωστόσο και οι ανελλήνιστοι γνωρίζουν ότι μια άλλη Ελλάδα κάπου αλλού θα υπάρχει. Γιώργος ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ

προβολές

{ Δοκίμιο }

Εγκώμιο της ψυχανάλυσης

Δεν έχουμε όλοι οι άνθρωποι το ίδιο ταλέντο στις προφητείες, οπότε ίσως να συγχωρεθούμε που δεν περιμέναμε να γίνει αισθητή η απουσία της ψυχανάλυσης τόσο σύντομα μετά τον θάνατό της το 1957. Ποιος να το υποπτευόταν ότι μόλις ένα τέταρτο του αιώνα μετά την πτώση της, ο κλινικός χώρος θα πενθούσε τόσο γοερά για την απώλεια ! Ήμασταν πολλοί εκείνοι που δεν βλέπαμε τα πλεονεκτήματα της ψυχαναλυτικής ιδεολογίας και εκπαίδευσης. Όμως, παρακολουθώντας την ψυχιατρική σήμερα και τα κλινικά επαγγέλματα εν γένει, ο καθένας θα διαπιστώσει ότι η τάση τους, όμοια με το νερό που κυλάει στους καταρράκτες, είναι συνεχώς πτωτική. Ας επανεξετάσουμε λοιπόν τις παλιές αξίες της ψυχανάλυσης μέσα από την τρέχουσα κυρίαρχη οπτική. Περιέργως, εκείνες οι ενέργειες των ψυχαναλυτών που αμφισβητήθηκαν περισσότερο είναι αυτές που κυρίως λείπουν σήμερα. Για παράδειγμα, υπήρχαν αντιρρήσεις για την μη παρεμβατική στάση του αναλυτή. Κόντρα σε οποιαδήποτε ενεργητική παρέμβαση στη ζωή του ασθενή, η οδηγία στα εγχειρίδια της ψυχανάλυσης ήταν “Πρέπει να ακούμε. Κάθε άλλη δράση πέραν της ενεργητικής ακρόασης είναι απαγορευμένη, με εξαίρεση μια περιστασιακή ερμηνεία εφόσον δεν υπάρχει ο κίνδυνος η ερμηνεία αυτή να χειραγωγήσει ή να ασκήσει άμεση επίδραση προς την αλλαγή.” Καθώς αξιολογούμε αυτή την θέση με την σύγχρονη ματιά, αμέσως βλέπουμε την σημαντικότερη αξία της: εμπόδιζε τον κλινικό από το να βλάψει οποιονδήποτε. Ο Νούμερο 1 Κανόνας που έγραφε ο Καθηγητής της Ψυχανάλυσης στο μαυροπίνακα ήταν: “Ο γιατρός δεν πρέπει να βλάπτει,” και έτσι απαιτούσε από το νέο αναλυτή να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερα ώστε να αποφύγει αυτήν την πιθανότητα. Αν ξεστράτιζε και έκανε ζημιά, θα έπαιρνε καιρό μέχρι να αναπτυχθούν διορθωτικοί μηχανισμοί στη ζωή του ασθενούς. Αν δούμε τις ενέργειες των σημερινών ψυχιάτρων, είναι λες και αυτός ο κανόνας, και ο μαυροπίνακας μαζί, να έχουν μεταλλαχθεί σε μια μαύρη τρύπα στο ψυχιατρικό σύμπαν! Για να γίνουμε πιο συστηματικοί, ας εξετάσουμε μια σειρά παραγόντων που κάποτε προκαλούσαν αντιδράσεις από το αντι-ψυχαναλυτικό κίνημα και ας δούμε τι χάθηκε στην διαμάχη αυτή. Τζέι ΧΕΪΛΙ (μτφρ. Δ. Αντωνοπούλου-Γ. Ζέρβας)

{ Διερευνήσεις }

Από τον κόσμο του Κώστα Αξελού

Στοιχειώδης δύναμη της ανθρώπινης ολότητας, αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με τη γλώσσα και τη σκέψη, την εργασία και την πάλη, είναι Ο ΕΡΩΤΑΣ αχώριστος από το θάνατο. Ο έρωτας – ιδιαίτερη διαμόρφωση της ολικής φιλίας, αχώριστη από την έριδα- είναι μια αγάπη, μια ερωτική πρακτική, μια σεξουαλικότητα, με λεπτές αποχρώσεις στην παλέτα. Διαβαθμίζεται, νοσταλγεί, αναζητεί υπόσχεση μέλλοντος, δονείται, σπινθιρίζει, ρέπει στις υποκαταστάσεις, στις μεταμφιέσεις, αντιφάσκει, φεύγει, τολμά, επιστρέφει. Ο έρωτας τείνει να είναι ταυτόχρονα «φυσικός», «συναισθηματικός», «πνευματικός». Μία του διάσταση επικυριαρχεί στις άλλες, ακόμη κι αν όλα τα στοιχεία συνυπάρχουν αφανώς, όμως όσο λιγότερο ένας έρωτας είναι πλούσιος σε συνθετικά, τόσο γρηγορότερα εξαντλείται. Η ψυχαναλυτική ματιά (ήταν θιασώτης της ψυχανάλυσης) του Κώστα Αξελού έχει τη δύναμη να φωτίσει μυστικά συναισθηματικά μονοπάτια, να συλλάβει και να αποκρυπτογραφήσει τις μύχιες σκέψεις κάθε είδους ερωτισμού, με εύστοχο χειρισμό της γλώσσας, καθώς αναφέρεται με μοναδική διεισδυτική ικανότητα στις ενσαρκώσεις της γυναίκας για τον άνδρα, στις μονογαμικές εμμονές, στον κύκλο της εκδίκησης και της πικρίας, στην ανάγκη σταθερότητας και στοργής, που κινδυνεύει από πλήξη, στον πειρασμό της ανακάλυψης του αγνώστου, στην έλξη που ασκεί το απωθημένο, το ανείπωτο, στην προοπτική της διατήρησης του ζευγαριού. Αιμιλία ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ

{ Διερευνήσεις }

Ο Ελπήνορας από τον Μύθο στη Σύγχρονη Ποίηση: Συγκριτική ανάγνωση του Σεφέρη, Πάουντ, Σινόπουλου και Μάινα

Ο Ελπήνωρ είναι ένας δευτερεύων χαρακτήρας από την Οδύσσεια του Ομήρου, αλλά ο ρόλος του είναι εξαιρετικά συμβολικός και έχει απασχολήσει αρκετούς συγγραφείς και ποιητές. Στο έπος, ο Ελπήνωρ, ένας νεαρός σύντροφος του Οδυσσέα, πέφτει από τη στέγη του παλατιού της Κίρκης και σκοτώνεται εξαιτίας της μέθης του. Το πτώμα του παραμένει άταφο, καθώς ο Οδυσσέας και το πλήρωμά του αναχωρούν βιαστικά. Όταν ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη, συναντά το πνεύμα του Ελπήνορα, ο οποίος του ζητά όταν επιστρέψει στη ζωή να του αποδώσει τις απαραίτητες νεκρικές τιμές. Η συμβολική παρουσία του Ελπήνορα υπενθυμίζει τη σημασία των ταφικών τελετών στην αρχαία ελληνική κοινωνία, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει τις συνέπειες της απερισκεψίας και της έλλειψης αυτοελέγχου. Ο Ελπήνωρ, όντας μια τραγική φιγούρα, συνδέει τον κόσμο των ζωντανών με τον κάτω κόσμο, δημιουργώντας έναν σύνδεσμο ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Αυτή η ιδιαίτερη θέση τον καθιστά ένα ισχυρό σύμβολο που έχει εμπνεύσει πολλούς ποιητές, τόσο στην ξένη όσο και στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Πέτρος ΓΚΟΛΙΤΣΗΣ

{ Εικαστικά }

Tο δεξί κροσέ του αμερικανικού ρεαλισμού

Ένας καλλιτέχνης που μέχρι και σήμερα παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστος στο ελληνικό κοινό είναι ο George Wesley Bellows (1882-1925). Ο Bellows άρχισε να ζωγραφίζει σε ηλικία 5 ετών. Το 1904 τερμάτισε τις σπουδές του στο κολλέγιο για να μετακομίσει στη Νέα Υόρκη όπου έγινε μαθητευόμενος του Robert Henri (1865–1929), υπό την επιρροή του οποίου ξεχώρισε ως το κορυφαίο νεαρό μέλος της Σχολής Ashcan. Οι καλλιτέχνες της Ashcan ως πρωτεργάτες του αμερικανικού ρεαλισμού είχαν ως στόχο να καταγράψουν την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, αλλά συχνά την απεικόνιζαν μ’ έναν αρκετά ιδεαλιστικό και οπτιμιστικό τρόπο. Αντίθετα, ο Bellows αποτύπωνε την καθημερινότητα της εργατικής τάξης πιο κυνικά και σατιρικά, έτσι όπως αυτή καθρεφτιζόταν στα μάτια ενός ζωγράφου που κινούνταν στις σκιές, στα μαύρα υπόγεια ρεύματα. Παρόλο που ο ίδιος είχε καταπιαστεί με διάφορα θέματα, όπως το ψάρεμα, η αγροτική ζωή, το αστικό τοπίο κ.ά, η πιο διαδεδομένη σειρά έργων του δικαιολογημένα παραμένει αυτή με τις σκηνές πυγμαχίας. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οι σκηνές με πυγμάχους άρχισαν να κεντρίζουν το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων εικαστικών, ιδιαίτερα τοπικών εικονογράφων που δεν είχαν σπουδάσει στις ακαδημίες. Αυτό το θέμα υιοθετήθηκε στις αρχές του 20ού από τη Σχολή Ashcan και διαδόθηκε στην τέχνη κυρίως μέσα από λιθογραφίες. Πρέπει όμως να εκτιμηθεί ιδιαιτέρως το γεγονός πως στις αρχές του 20ού αιώνα στις ΗΠΑ, το στοίχημα στην πυγμαχία είχε απαγορευθεί. Όταν ζωγράφιζε ο Bellows στη Νέα Υόρκη, οι αγώνες κατ’ ανάγκη διεξάγονταν σε κακόφημα μπαρ που το βράδυ μετατρέπονταν σε αθλητικά clubs αποκλειστικά γι’ αυτόν τον σκοπό. Αυτό αναδεικνύει τον καλλιτέχνη όχι μόνο ως έναν από τους ελάχιστους που αποτύπωσαν αυτή την ‘παράνομη’ δραστηριότητα στο έργο τους, αλλά και σε πρωτοπόρο δημιουργό ταυτόχρονα, του είδους της τεκμηριωτικής ζωγραφικής. Η τελευταία, ως ένα διαφορετικό και περισσότερο καινοτόμο μέσο από τη φωτογραφία, αποτέλεσε από τα πρώτα δείγματα καταγραφής της απαγορευμένης νυχτερινής ζωής της Αμερικής· εκείνου ίσως που έμελλε να αποκληθεί «υποκουλτούρα». Κ.Θ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ