«Words, words, words!»1
Τι είναι αυτό που κάνει έναν συγκεκριμένο συγγραφέα συγγραφέα; Ποιες λέξεις βγαίνουν από μέσα του αυτόματα όταν προσπαθεί να διαμορφώσει ένα κείμενο; Πώς γίνεται η επιλογή των κατάλληλων λέξεων ή εκφράσεων; Ποιες θεωρεί ο κάθε συγγραφέας «κατάλληλες»; Ποια επεξεργασία δέχονται κατά τη διάρκεια ή μετά την πρώτη γραφή; Πόσο επηρεάζεται το ύφος ενός συγκεκριμένου συγγραφέα από το λεξιλόγιο αυτό καθαυτό εάν η σύνταξη και το νόημα παραμείνουν ίδια;
Σκοπός της συγκεκριμένης άσκησης ήταν η αντικατάσταση των λέξεων ενός κειμένου με συνώνυμές τους. Επιλέχθηκε για τη μεταγραφή, μετά από προτροπή του φίλου συγγραφέα/ιατρού Νώντα Τσίγκα, το «ποίημα» [Ο ερωτεμένος] του Ίωνα Δραγούμη. To μικρό αυτό κείμενο βρίσκεται σε Τετράδιο του 19022 ως άτιτλη εγγραφή τη 16η Αυγούστου. Η μεταγραφή από το χειρόγραφο έγινε από τον Νώντα για την υπό έκδοση κυκλοφορία των Τετραδίων 1902-1904 του Ίωνος Δραγούμη Θά ζήσω καίοντας τόν ἑαυτό μου.3
Ενδιαφέρον έχει πως το απόσπασμα αυτό επαναχρησιμοποιήθηκε από τον Δραγούμη τροποποιημένο κατά τη συγγραφή του νεανικού του έργου Το μονοπάτι το οποίο ολοκλήρωσε το 1902, αλλά δεν εξέδωσε ποτέ. Το μονοπάτι, λογοτεχνικό έργο, ουσιαστικά το πρώτο μεγάλο έργο του Δραγούμη, θα τυπωθεί τελικά το 1925, μετά τον θάνατό του, με επιμέλεια του αδελφού του Φίλιππου Δραγούμη4.
Στην τελευταία παράγραφο του κεφαλαίου Ι΄ «Μονοτονία» (σελ. 208), το απόσπασμα μεταφέρεται ως εξής:
Μια νύχτα έξαφνα ξύπνησε ο Αλέξης ταραγμένος. Ο Ερωτεμένος έξω τραγουδούσε με την τρισμέγιστη φωνή του όλης της ανθρώπινης απελπισίας τον πόνο, περπατώντας αδιάκοπα επάνω, κάτω, μπροστά στο σπίτι της αγαπημένης του. Και ο Ερωτεμένος δεν είχε καμιάν άλλη έννοια παρά τον έρωτά του. Και περπατούσε ο Ερωτεμένος με μεγάλα βήματα, περπατούσε μια στιγμή στην αιωνιότητα. Ήταν η νύχτα φωτεινή και δροσερή· γαλάζιος ο Υμηττός από το λιγοστό φεγγάρι. Και ο Ερωτεμένος όλο τραγουδούσε και όλο περπατούσε στην αιωνιότητα. Ο πόνος του ήταν άνεμος τρομερός, που φυσούσε το βουνό και τραντάζονταν, και καθάριζε τον κόσμο. Δεν είναι σαν τη δική μου η ζωή του Ερωτεμένου, που δεν έχει άλλες έννοιες. Δεν είναι σαν τη δική μου ούτε η άλλη εκείνη ζωή που βλέπω, η ζωή του ξελευτερωμένου, που πηδά ο λογισμός του σαν άνεμος και πετά και φεύγει και όλο φεύγει. Πού είμαι εγώ; τι ήσυχος! Πού η πνοή του Ερωτεμένου, που καθαρίζει τον κόσμο. Περπατεί ακόμη και ακόμη μόνος μέσα στη νύχτα και γεμίζει τον κόσμο με τη φωνή του. Και εγώ κοιμούμουν χωρίς όνειρα. Ας φυσούσε μια τέτοια πνοή μέσα μου. Φτάνει να θελήσω και θα φυσήξει.
Στη μεταγραφή το όνομα του Δραγούμη στον τίτλο αντικαταστάθηκε από το γνωστότερο ―αν και μεταγενέστερο― λογοτεχνικό ψευδώνυμό του «Ίδας», με το οποίο δημοσίευε τα μαχητικά του άρθρα στο περ. Νουμάς μετά το 1905, ενώ το πρώτο και μοναδικό έργο που δημοσιεύτηκε κάτω από αυτό το ψευδώνυμο είναι το Μαρτύρων και Ηρώων αίμα (1907). Για τον Υμηττό επιλέχθηκε το υπαρκτό παλαιότερο τοπωνύμιο «Τρελός», όπως ονομαζόταν κατά το λαϊκότερον παλιά από τους Αθηναίους, αλλιώς και «Τρελοβούνι». Άλλωστε το «παρωνύμιο» του Υμηττού, χρησιμοποιεί και ο ίδιος ο Δραγούμης στο ποίημά του «Στον Τρελό – Το τραγούδι του γρύλλου».5
Στο ερώτημα αν το μεταγραμμένο κείμενο συνεχίζει να είναι του Ίωνα Δραγούμη η απάντηση είναι για τον γράφοντα προφανής.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. «Words, words, words!»: Απόσπασμα από τον Άμλετ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που χρησιμοποιείται όμως και ως motto στην προμετωπίδα του μυθιστορήματος Το μονοπάτι του Ί. Δραγούμη.
2. Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθηνών, Ενότητα ΙΙ: Ημερολόγια-Σημειωματάρια, Φακ. 1, Ημερολόγια-Τετράδια 1894-1912, Υποφάκ. 4, Τετράδιο 7 [Σύνδεσμος https://www.ascsa.edu.gr/uploads/media/ID_Box_01_f_04_diary_07.pdf]. Άτιτλη εγγραφή της Αυγούστου 16 [1902], σελ. 35b-36a.
3. Ίων Δραγούμης. Θα ζήσω καίοντας τον εαυτό μου — Τα αδημοσίευτα Τετράδια 1902-1904. Επιμέλεια-Εισαγωγή-Σχόλια-Επίμετρο: Νώντας Τσίγκας (υπό έκδοση)
4. Ίων Δραγούμης. Το μονοπάτι. Αλεξάνδρεια: Νέα Ζωή, 1925.
5. Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθηνών –Τμήμα Αρχείων, Φάκ. 1, Ημερολόγια-Τετράδια 1894-1912, Υποφάκ. 3, Τετράδιο 5, «1901», σελ. 24b και 25a. Πρώτη δημοσίευση του ποιήματος: Ίων Δραγούμης. (Επιμ. Θ. Ν. Σωτηρόπουλος) Φύλλα Ημερολογίου. Τόμ. Α΄, Ερμής 1988, σελ. 131-136.