Πανοραμική θέαση της θεατρικής δραστηριότητας της Ζακύνθου στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα

Ο Διο­νύ­σης Ν. Μου­σμού­της, πα­θια­σμέ­νος και ακά­μα­τος με­λε­τη­τής του ελ­λη­νι­κού θέ­α­τρου (με με­γά­λο αριθ­μών μο­νο­γρα­φιών στο ενερ­γη­τι­κό του), εκ­δό­της και διευ­θυ­ντής του πε­ριο­δι­κού Ιστο­ρία Ει­κο­νο­γρα­φη­μέ­νη και επί­τι­μος δι­δά­κτο­ρας του Τμή­μα­τος Θε­α­τρι­κών Σπου­δών του ΕΚ­ΠΑ, προ­σθέ­τει ακό­μη ένα έρ­γο ανα­φο­ράς στην εντυ­πω­σια­κή σε όγκο και ποιό­τη­τα ερ­γο­γρα­φία του, με τη δί­το­μη έκ­δο­ση Το Θέ­α­τρο στη Ζά­κυν­θο τον 20ό αιώ­να, 1901-1953. Μου­σι­κή ζωή, Κοι­νω­νι­κή ζωή και Λαϊ­κά θε­ά­μα­τα (Εκ­δό­σεις Πλέσ­σα, 2023), που έρ­χε­ται να συ­μπλη­ρώ­σει την επί­σης δί­το­μη έκ­δο­ση Το Θέ­α­τρο στη Ζά­κυν­θο τον 19ο αιώ­να, Μου­σι­κή ζωή και Λαϊ­κά θε­ά­μα­τα (Εκ­δό­σεις Πλέσ­σα, 2017).

Όπως το­νί­ζει ο Βάλ­τερ Πού­χνερ στο προ­λο­γι­κό του ση­μεί­ω­μα, το δί­το­μο αυ­τό έρ­γο του Μου­σμού­τη απο­τε­λεί «απο­θέ­ω­ση της λε­πτο­μέ­ρειας». Και πράγ­μα­τι, ο Μου­σμού­της πα­ρα­κο­λου­θεί εξα­ντλη­τι­κά, εξο­νυ­χι­στι­κά, με αγά­πη και επι­στη­μο­νι­κό με­ρά­κι αλ­λά χω­ρίς ωραιο­ποι­ή­σεις, τη θε­α­τρι­κή και ευ­ρύ­τε­ρη πο­λι­τι­στι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα της Ζα­κύν­θου κα­τά το πρώ­το μι­σό του 20ού αιώ­να, από το 1901 μέ­χρι το 1953, έτος-ορό­ση­μο, μια που τό­τε ση­μειώ­νε­ται ο μοι­ραί­ος σει­σμός που ση­μα­δεύ­ει για τα κα­λά την ιστο­ρία του νη­σιού και κα­τα­στρέ­φει ένα με­γά­λο μέ­ρος των αρ­χεί­ων.

Ο Μου­σμού­της κα­τα­γρά­φει και σχο­λιά­ζει τα πά­ντα, ακο­λου­θώ­ντας χρο­νο­λο­γι­κή κα­τά­τα­ξη, έτος προς έτος, και πα­ρέ­χο­ντας πλή­θος στοι­χεί­ων για κά­θε εί­δους πα­ρα­στά­σεις, θε­α­τρι­κούς χώ­ρους, θιά­σους, ηθο­ποιούς, σκη­νο­θέ­τες, συγ­γρα­φείς, ιμπρε­σά­ριους που εμ­φα­νί­ζο­νται στη Ζά­κυν­θο στο διά­στη­μα αυ­τής της πε­ντη­κο­ντα­ε­τί­ας, χω­ρίς να πα­ρα­λεί­πει να ανα­φερ­θεί στην υπο­δο­χή αυ­τών των θε­α­τρι­κών δρα­στη­ριο­τή­των από το κοι­νό και τον Τύ­πο του νη­σιού. Μία πα­νο­ρα­μι­κή θέ­α­ση της θε­α­τρι­κής κί­νη­σης του νη­σιού, απο­τέ­λε­σμα πο­λύ­χρο­νης και εν­δε­λε­χούς έρευ­νας του συγ­γρα­φέα.

Ένας ολό­κλη­ρος κό­σμος, ετε­ρό­κλη­τος, πο­λύ­χρω­μος και γοη­τευ­τι­κός, ζω­ντα­νεύ­ει μέ­σα από τις σε­λί­δες του Μου­σμού­τη, ανα­δύ­ο­ντας το άρω­μα μιας επο­χής που έχει πα­ρέλ­θει ανε­πι­στρε­πτί. Οι ονο­μα­στοί θί­α­σοι των κα­θιε­ρω­μέ­νων πρω­τα­γω­νι­στών των πρώ­των δε­κα­ε­τιών του ει­κο­στού αιώ­να (όπως του Ευάγ­γε­λου Πα­ντό­που­λου, της Νέ­ας Σκη­νής του Κων­στα­ντί­νου Χρη­στο­μά­νου, του Θω­μά Οι­κο­νό­μου, του Διο­νυ­σί­ου Τα­βου­λά­ρη, της Κυ­βέ­λης, της Μα­ρί­κας Κο­το­πού­λη, της Ρο­ζα­λί­ας Νί­κα, του Μή­τσου Μυ­ράτ, του Βα­σί­λη Αρ­γυ­ρό­που­λου, της Μα­ρί­κας Νέ­ζερ) που δί­νουν πα­ρα­στά­σεις στη Ζά­κυν­θο, στο πλαί­σιο ευ­ρύ­τε­ρων πε­ριο­δειών τους, δια­πλέ­κο­νται με τις πα­ρα­στά­σεις του «Ελ­λη­νι­κού Με­λο­δρά­μα­τος» του Διο­νυ­σί­ου Λαυ­ρά­γκα και του «Άρ­μα­τος Θέ­σπι­δος», της κι­νη­τής μο­νά­δας του Εθνι­κού Θε­ά­τρου, με διά­φο­ρους θιά­σους οπε­ρέ­τας και με­λο­δρά­μα­τος, ελ­λη­νι­κούς και ιτα­λι­κούς, με τις εμ­φα­νί­σεις της θρυ­λι­κής Ελ­βί­ρα ντε Ιδάλ­γο ως Ρο­ζί­νας στον Κου­ρέα της Σε­βί­λης, με θιά­σους που ανε­βά­ζουν επι­θε­ω­ρή­σεις, με τη Μα­ντο­λι­νά­τα Ζα­κύν­θου, ενώ δεν απου­σιά­ζει η μνη­μεί­ω­ση και άλ­λων ψυ­χα­γω­γι­κών θε­α­μά­των (συ­ναυ­λιών, μπα­λέ­των, μα­ριο­νε­τών).

Και από κο­ντά, υπάρ­χουν εν­δια­φέ­ρο­ντα στοι­χεία για δια­πρε­πείς προ­σω­πι­κό­τη­τες του νε­ο­ελ­λη­νι­κού θε­α­τρι­κού σύ­μπα­ντος με κα­τα­γω­γή από τη Ζά­κυν­θο όπως ο Γρη­γό­ριος Ξε­νό­που­λος και ο Διο­νύ­σιος Ρώ­μας, ανα­φο­ρές στο εμ­βλη­μα­τι­κό Δη­μο­τι­κό Θέ­α­τρο «Φώ­σκο­λος», σε καρ­να­βα­λι­κές εκ­δη­λώ­σεις, σε χο­ρευ­τι­κά «τέια» και χο­ρευ­τι­κά δεί­πνα, σε ερα­σι­τε­χνι­κές πα­ρα­στά­σεις, σε το­πι­κά καλ­λι­στεία, σε εσπε­ρί­δες υπέρ επι­φα­νών Επτα­νη­σί­ων καλ­λι­τε­χνών, σε πα­ρα­στά­σεις Ομι­λιών, σε εμ­φα­νί­σεις τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γών, στη δρα­στη­ριό­τη­τα της λο­γί­ας αρ­χό­ντισ­σας Μι­λού­λας (Αι­μι­λί­ας) Δα­μί­ρη-Πα­πα­λε­ο­νάρ­δου, που δια­τη­ρεί θε­α­τρι­κό και φι­λο­λο­γι­κό σα­λό­νι. Πα­ράλ­λη­λα, δί­νο­νται με τρό­πο ευ­σύ­νο­πτο ιστο­ρι­κά γε­γο­νό­τα που χα­ρά­ζουν ποι­κι­λο­τρό­πως την ιστο­ρία του νη­σιού κα­τά την πε­ρί­ο­δο 1901-1953.

Ιδιαί­τε­ρα πρέ­πει να υπο­γραμ­μι­στεί η ση­μα­σία της τεκ­μη­ρί­ω­σης. Ο Διο­νύ­σης Μου­σμού­της, όπως και στις προη­γού­με­νες με­λέ­τες του, απο­δελ­τιώ­νει και σχο­λιά­ζει έναν πο­λύ με­γά­λο αριθ­μό δη­μο­σιευ­μά­των του ελ­λη­νι­κού και του ιτα­λι­κού Τύ­που της επο­χής, προ­σφέ­ρο­ντας πο­λύ­τι­μο πλη­ρο­φο­ρια­κό υλι­κό ανα­φο­ρι­κά με τη δε­ξί­ω­ση της θε­α­τρι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας της Ζα­κύν­θου από το (πο­λύ καλ­λιερ­γη­μέ­νο και απαι­τη­τι­κό) κοι­νό του νη­σιού και την κρι­τι­κή.

Τα κα­τα­το­πι­στι­κά προ­λο­γι­κά ση­μειώ­μα­τα υπο­γρά­φο­νται από τον Βάλ­τερ Πού­χνερ και τον Κώ­στα Καρ­δά­μη, ενώ το Επί­με­τρο της εντυ­πω­σια­κής από κά­θε άπο­ψη έκ­δο­σης απαρ­τί­ζε­ται από χρο­νο­λό­γιο πα­ρα­στά­σε­ων όπε­ρας και οπε­ρέ­τας, κα­τά­λο­γο των μο­νω­δών που εμ­φα­νί­ζο­νται στη Ζά­κυν­θο το πρώ­το μι­σό του ει­κο­στού αιώ­να, βιο­γρα­φι­κά καλ­λι­τε­χνών του λυ­ρι­κού θε­ά­τρου, πλού­σια βι­βλιο­γρα­φία και ανα­λυ­τι­κά ευ­ρε­τή­ρια θε­α­τρι­κών έρ­γων, κυ­ρί­ων ονο­μά­των και πό­λε­ων.

Η δί­το­μη με­λέ­τη του Μου­σμού­τη, πα­ρά τον με­γά­λο αριθ­μό σε­λί­δων και στοι­χεί­ων, δεν κου­ρά­ζει πο­τέ: η αφή­γη­ση που ρέ­ει αβί­α­στα, πα­ρα­μέ­νο­ντας πά­ντα ελ­κυ­στι­κή και γε­μά­τη χιού­μορ και οξυ­δέρ­κεια, το σπά­νιο και πλού­σιο φω­το­γρα­φι­κό υλι­κό και η κα­λαι­σθη­σία της έκ­δο­σης (αξί­ζουν θερ­μά συγ­χα­ρη­τή­ρια στις Εκ­δό­σεις Πλέσ­σα και στην επι­με­λή­τρια Στέλ­λα Τσά­τσου) εί­ναι στοι­χεία που θα γοη­τεύ­σουν θε­α­τρό­φι­λους και μη. Ένα έρ­γο ζω­ής για τον συγ­γρα­φέα του, ένας πο­λύ­τι­μος θη­σαυ­ρός πλη­ρο­φο­ριών για το ανα­γνω­στι­κό κοι­νό και ένας πλοη­γός για με­τα­γε­νέ­στε­ρες θε­α­τρο­λο­γι­κές με­λέ­τες.