Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης, παθιασμένος και ακάματος μελετητής του ελληνικού θέατρου (με μεγάλο αριθμών μονογραφιών στο ενεργητικό του), εκδότης και διευθυντής του περιοδικού Ιστορία Εικονογραφημένη και επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, προσθέτει ακόμη ένα έργο αναφοράς στην εντυπωσιακή σε όγκο και ποιότητα εργογραφία του, με τη δίτομη έκδοση Το Θέατρο στη Ζάκυνθο τον 20ό αιώνα, 1901-1953. Μουσική ζωή, Κοινωνική ζωή και Λαϊκά θεάματα (Εκδόσεις Πλέσσα, 2023), που έρχεται να συμπληρώσει την επίσης δίτομη έκδοση Το Θέατρο στη Ζάκυνθο τον 19ο αιώνα, Μουσική ζωή και Λαϊκά θεάματα (Εκδόσεις Πλέσσα, 2017).

Όπως τονίζει ο Βάλτερ Πούχνερ στο προλογικό του σημείωμα, το δίτομο αυτό έργο του Μουσμούτη αποτελεί «αποθέωση της λεπτομέρειας». Και πράγματι, ο Μουσμούτης παρακολουθεί εξαντλητικά, εξονυχιστικά, με αγάπη και επιστημονικό μεράκι αλλά χωρίς ωραιοποιήσεις, τη θεατρική και ευρύτερη πολιτιστική δραστηριότητα της Ζακύνθου κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, από το 1901 μέχρι το 1953, έτος-ορόσημο, μια που τότε σημειώνεται ο μοιραίος σεισμός που σημαδεύει για τα καλά την ιστορία του νησιού και καταστρέφει ένα μεγάλο μέρος των αρχείων.

Ο Μουσμούτης καταγράφει και σχολιάζει τα πάντα, ακολουθώντας χρονολογική κατάταξη, έτος προς έτος, και παρέχοντας πλήθος στοιχείων για κάθε είδους παραστάσεις, θεατρικούς χώρους, θιάσους, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, συγγραφείς, ιμπρεσάριους που εμφανίζονται στη Ζάκυνθο στο διάστημα αυτής της πεντηκονταετίας, χωρίς να παραλείπει να αναφερθεί στην υποδοχή αυτών των θεατρικών δραστηριοτήτων από το κοινό και τον Τύπο του νησιού. Μία πανοραμική θέαση της θεατρικής κίνησης του νησιού, αποτέλεσμα πολύχρονης και ενδελεχούς έρευνας του συγγραφέα.

Ένας ολόκληρος κόσμος, ετερόκλητος, πολύχρωμος και γοητευτικός, ζωντανεύει μέσα από τις σελίδες του Μουσμούτη, αναδύοντας το άρωμα μιας εποχής που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι ονομαστοί θίασοι των καθιερωμένων πρωταγωνιστών των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα (όπως του Ευάγγελου Παντόπουλου, της Νέας Σκηνής του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, του Θωμά Οικονόμου, του Διονυσίου Ταβουλάρη, της Κυβέλης, της Μαρίκας Κοτοπούλη, της Ροζαλίας Νίκα, του Μήτσου Μυράτ, του Βασίλη Αργυρόπουλου, της Μαρίκας Νέζερ) που δίνουν παραστάσεις στη Ζάκυνθο, στο πλαίσιο ευρύτερων περιοδειών τους, διαπλέκονται με τις παραστάσεις του «Ελληνικού Μελοδράματος» του Διονυσίου Λαυράγκα και του «Άρματος Θέσπιδος», της κινητής μονάδας του Εθνικού Θεάτρου, με διάφορους θιάσους οπερέτας και μελοδράματος, ελληνικούς και ιταλικούς, με τις εμφανίσεις της θρυλικής Ελβίρα ντε Ιδάλγο ως Ροζίνας στον Κουρέα της Σεβίλης, με θιάσους που ανεβάζουν επιθεωρήσεις, με τη Μαντολινάτα Ζακύνθου, ενώ δεν απουσιάζει η μνημείωση και άλλων ψυχαγωγικών θεαμάτων (συναυλιών, μπαλέτων, μαριονετών).

Και από κοντά, υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία για διαπρεπείς προσωπικότητες του νεοελληνικού θεατρικού σύμπαντος με καταγωγή από τη Ζάκυνθο όπως ο Γρηγόριος Ξενόπουλος και ο Διονύσιος Ρώμας, αναφορές στο εμβληματικό Δημοτικό Θέατρο «Φώσκολος», σε καρναβαλικές εκδηλώσεις, σε χορευτικά «τέια» και χορευτικά δείπνα, σε ερασιτεχνικές παραστάσεις, σε τοπικά καλλιστεία, σε εσπερίδες υπέρ επιφανών Επτανησίων καλλιτεχνών, σε παραστάσεις Ομιλιών, σε εμφανίσεις ταχυδακτυλουργών, στη δραστηριότητα της λογίας αρχόντισσας Μιλούλας (Αιμιλίας) Δαμίρη-Παπαλεονάρδου, που διατηρεί θεατρικό και φιλολογικό σαλόνι. Παράλληλα, δίνονται με τρόπο ευσύνοπτο ιστορικά γεγονότα που χαράζουν ποικιλοτρόπως την ιστορία του νησιού κατά την περίοδο 1901-1953.

Ιδιαίτερα πρέπει να υπογραμμιστεί η σημασία της τεκμηρίωσης. Ο Διονύσης Μουσμούτης, όπως και στις προηγούμενες μελέτες του, αποδελτιώνει και σχολιάζει έναν πολύ μεγάλο αριθμό δημοσιευμάτων του ελληνικού και του ιταλικού Τύπου της εποχής, προσφέροντας πολύτιμο πληροφοριακό υλικό αναφορικά με τη δεξίωση της θεατρικής δραστηριότητας της Ζακύνθου από το (πολύ καλλιεργημένο και απαιτητικό) κοινό του νησιού και την κριτική.

Τα κατατοπιστικά προλογικά σημειώματα υπογράφονται από τον Βάλτερ Πούχνερ και τον Κώστα Καρδάμη, ενώ το Επίμετρο της εντυπωσιακής από κάθε άποψη έκδοσης απαρτίζεται από χρονολόγιο παραστάσεων όπερας και οπερέτας, κατάλογο των μονωδών που εμφανίζονται στη Ζάκυνθο το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, βιογραφικά καλλιτεχνών του λυρικού θεάτρου, πλούσια βιβλιογραφία και αναλυτικά ευρετήρια θεατρικών έργων, κυρίων ονομάτων και πόλεων.

Η δίτομη μελέτη του Μουσμούτη, παρά τον μεγάλο αριθμό σελίδων και στοιχείων, δεν κουράζει ποτέ: η αφήγηση που ρέει αβίαστα, παραμένοντας πάντα ελκυστική και γεμάτη χιούμορ και οξυδέρκεια, το σπάνιο και πλούσιο φωτογραφικό υλικό και η καλαισθησία της έκδοσης (αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στις Εκδόσεις Πλέσσα και στην επιμελήτρια Στέλλα Τσάτσου) είναι στοιχεία που θα γοητεύσουν θεατρόφιλους και μη. Ένα έργο ζωής για τον συγγραφέα του, ένας πολύτιμος θησαυρός πληροφοριών για το αναγνωστικό κοινό και ένας πλοηγός για μεταγενέστερες θεατρολογικές μελέτες.