ΣΤΙΓΜΑΤΑ

Βλ. στο τεύχος αυτό:

Δημήτρης Κοσμόπουλος: Ο νεκρός ταξιδιώτης

Αριάδνη Καλοκύρη: (Από νερό)

Ου.Χ. Όντεν: Musée des Beaux Arts (μτφρ. Μίλτος Φραγκόπουλος)

«Οι περισσότεροι άνθρωποι ποτέ δεν βλέπουν κάποιον να πεθαίνει. Παλαιότερα, αν μεγάλωνες σε μια οικογένεια, τους έβλεπες να πεθαίνουν. Πέθαιναν στο κρεβάτι τους στο σπίτι με όλους συγκεντρωμένους γύρω τους. Ο θάνατος είναι το μείζον θέμα … Το να μη μπορείς να μιλήσεις για αυτό είναι πολύ παράξενο», είχε πει το 2005, σε μια από τις λίγες του συνεντεύξεις, ο σπουδαίος Αμερικανός πεζογράφος Κόρμακ ΜακΚάρθι (CormacMcCarthy, 1933-2023). «Κοιμήθηκε και όταν ξύπνησε είχε ονειρευτεί τους νεκρούς να στέκονται πάνω στα κόκκαλά τους και τις σκοτεινές τρύπες από τα μάτια τους, που ήταν πράγματι χωρίς όραση, να έχουν βουλιάξει στο κενό, όπου υπήρχε μια τρομερή ευφυία κοινή σε όλους, αλλά για την οποία κανείς δεν μιλούσε», σημείωνε σε Όλα τα όμορφα άλογα (All the Pretty Horses, 1992). Στο ίδιο βιβλίο: «Νομίζεις όταν ξυπνάς το πρωί πως το χθες δεν μετρά. Αλλά το χθες είναι το μόνο που μετρά. Τι άλλο υπάρχει; Η ζωή σου αποτελείται από τις ημέρες από τις οποίες αποτελείται. Τίποτε άλλο». «Δεν υπάρχει ζωή χωρίς να χύνεται αίμα. Νομίζω η αντίληψη πως το ανθρώπινο είδος μπορεί να βελτιωθεί με κάποιον τρόπο, πως όλοι μπορούν να ζήσουν σε αρμονία, είναι μια πραγματικά επικίνδυνη ιδέα», διευκρίνιζε σε συνέντευξη το 1992.

«Ο πόλεμος ήταν πάντοτε εδώ. Πριν υπάρξει ο άνθρωπος, ο πόλεμος τον περίμενε. Η απόλυτη τέχνη περιμένοντας τον απόλυτο τεχνίτη», λέει ο δικαστής στον Ματωμένο μεσημβρινό ή το κόκκινο του δειλινού στη Δύση (Blood Meridian or The Evening Redness in the West, 1985). Στο ίδιο βιβλίο: «Το σύμπαν δεν είναι κάτι στενό και η τάξη εντός του δεν περιορίζεται από οποιοδήποτε γεωγραφικό πλάτος στην αντίληψή του να επαναλαμβάνει ό,τι υπάρχει σε ένα μέρος σε κάποιο άλλο μέρος. Ακόμη και σε αυτόν τον κόσμο περισσότερα πράγματα υπάρχουν που δεν γνωρίζουμε παρά γνωρίζουμε και η τάξη στη δημιουργία που βλέπεις είναι αυτή που έχεις βάλει εκεί, όπως ένα κορδόνι σε έναν λαβύρινθο, για να μη χάσεις τον δρόμο σου. Γιατί η ύπαρξη έχει τη δική της τάξη και αυτό κανένα ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί να κυκλώσει, το μυαλό το ίδιο αποτελώντας μόνον ένα γεγονός μεταξύ άλλων.»

«Οτιδήποτε δεν σου αφαιρεί χρόνια ζωής και δεν σε οδηγεί στην αυτοκτονία, δύσκολα αξίζει τον κόπο», είχε πει το 2009. Παντρεύτηκε και χώρισε τρεις φορές. Ιδιαίτερη επιτυχία γνώρισε στον κινηματογράφο, ιδίως με την ταινία (2007) των αδελφών Κοέν Δεν είναι χώρα για γέρους αυτή (No Country for Old Men) από μυθιστόρημα του 2005, που αρχικά είχε γράψει ως σενάριο. Ο τίτλος προέρχεται από το ποίημα του Γέιτς Ανοίγοντας πανιά για το Βυζάντιο (Sailing to Byzantium, 1926). Κάποια στιγμή υπέγραψε 250 αντίτυπα του Δρόμου (The Road, 2006) και τα έδωσε στον μικρότερο γιο του Τζον ώστε, «όταν γίνει 18 ετών, να τα πουλήσει και να πάει στο Λας Βέγκας ή κάπου».

«Τα τελευταία χρόνια δεν έχω άλλη επιθυμία από το να δουλεύω και να είμαι με τον Τζον. Ακούω ανθρώπους να μιλούν για διακοπές ή όπου θα πάνε και σκέφτομαι, τι είναι αυτό; Δεν έχω καμία επιθυμία να ταξιδέψω. Η τέλεια ημέρα είναι να κάθομαι σε ένα δωμάτιο με λίγο λευκό χαρτί. Αυτός είναι ο παράδεισος. Είναι χρυσάφι και όλα τα άλλα είναι χάσιμο χρόνου» (2009). «Δεν γράφω για κάποιο συγκεκριμένο κοινό. Ο αναγνώστης στο μυαλό μου είμαι εγώ. Αν ένας άλλος έγραφε αυτά τα βιβλία, θα μπορούσα να πάω να παίξω γκολφ. Κάποιος είχε ρωτήσει τη Φλάνερι Ο’ Κόνορ γιατί έγραφε και απάντησε “Γιατί ήμουν καλή σε αυτό.” Και νομίζω αυτή είναι η σωστή απάντηση. Αν είσαι καλός σε κάτι, είναι πολύ δύσκολο να μην το κάνεις» (2009). «Αν δεν τηρείς μικρές υποσχέσεις, δεν θα τηρήσεις μεγάλες» (Ο Δρόμος, 2006). Πολλά βιβλία του ΜακΚάρθι έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά: ΠΡΟΣΩΠΟ – Βιβλιοnet (biblionet.gr).

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

George Economou (1934-2019) / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)Walter Satterthwait (1946 – 2020) / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Έχω πάρει φωτιά: Ηράκλειτος ροκ εν ρολ (Jerry Lee Lewis) / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης(hartismag.gr) 
Μη βιάζεσαι, Αργώ

Χίλια καλωσορίσατε
χίλια και δυο χιλιάδες
στη γραφική τη Χώρα μας
που έχει εμορφάδες

Στη Μεσσαριά, που είναι η Χώρα της Κύθνου, η υποδοχή σηματοδοτείται με ένα τετράστιχο αναρτημένο σε κάποιο καλντερίμι. Δεν είναι το μόνο, καθώς σε πολλά άλλα σημεία της πρωτεύουσας του κυκλαδίτικου νησιού υπάρχουν ταμπελίτσες με στίχους του δρόμου -κυριολεκτικά. Το ίδιο συμβαίνει και σε έναν άλλο παραδοσιακό οικισμό του νησιού, τη Δρυοπίδα:

Η Δρυοπίδα είν’ όμορφη
έχει πολλά σοκάκια
έχει αξιοθέατα
και γραφικά ’κκλησάκια

Ένας ο Δήμος, της Κύθνου, δύο τα τοπικά διαμερίσματα, Χώρας και Δρυοπίδας, δεκάδες τα ποιηματάκια στις άκρες των δρόμων. Το φαινόμενο της στιχουργικής πανσπερμίας στους δύο οικισμούς οφείλεται σε πρωτοβουλία των πολιτιστικών συλλόγων Χώρας και Δρυοπίδας, με την ενεργή συμμετοχή και τις στιχουργικές εμπνεύσεις των κατοίκων. Συνεχίζουν μια παλαιά παράδοση με αυτοσχέδιες στιχοπλοκές στα χνάρια της δημώδους ποίησης:

Το Μάη κ’ το θεριστή
ποτέ δεντρί δεν πιάνει
μον’ της αγάπης το δεντρί
καρπούς κ’ φύλλα κάνει

Όποιοι μπορούν να σκαρώσουν στιχάκια δίνουν, ενυπόγραφα ή ανυπόγραφα, το «παρών» στην πρωτότυπη διακόσμηση των δύο οικισμών και οι πολιτιστικοί σύλλογοι επιλέγουν τα σημεία ανάρτησης. Οι στίχοι ποικίλλουν. Αναφέρονται στο παρελθόν, αλλά προβάλλουν και το ζωντανό παρόν. Περιγράφουν γιορτές και έθιμα, υπενθυμίζοντας τη ζωντανή παρουσία τους στην κοινωνική ζωή του τόπου. Ένα από αυτά είναι το δρώμενο της Κούνιας, που γίνεται τη Δευτέρα του Πάσχα στην κεντρική πλατεία της Χώρας. Εκεί, στήνουν μια μεγάλη κούνια φτιαγμένη από ξύλα που μαζεύουν οι νέοι φορώντας παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο νεαρό ζευγάρι ανέβει στην κούνια δεσμεύεται ενώπιον του Θεού για το γάμο του. Το πασχαλινό έθιμο και οι –διαχρονικές- αφορμές για προσέγγιση και φλερτ συνοψίζονται σε ένα άλλο τετράστιχο:

Ωραία που ’ναι τη Λαμπρή
που δένουνε τσι κούνιες
όταν κουνιούνται οι ξανθές
κ’ οι μελαχρινούλες

Εκτός από τα στοιχεία της παράδοσης, στα στιχάκια της Κύθνου θάλλει επίσης ο νεωτερισμός, με ανάλογη χρήση της γλώσσας:

Στη Δρυοπίδα σαν βρεθείς
και τύχει να ’σαι σόλο
θα ζήσεις έναν έρωτα
ζεστό, κεραυνοβόλο

Σε κάποιο άλλο τετράστιχο που μνημονεύει ένα παλαιό στέκι της Δρυοπίδας. το ιστορικό Μαρμαράκι, εκτός της στιχοπλοκής προσφέρει, όπου χρειάζεται, την ταυτόχρονη διερμηνεία. Η αναφορά μιας λέξης στη ντοπιολαλιά μεταφράζεται, εντός παρενθέσεως, προς χάρη των αδαών:

Σ’ αυτό το μέρος ύπαρχε
παλιά ένα μαρμαράκι
που η νεολαία ψώμωνε (φλέρταρε)
νύχτα με φεγγαράκι

Παλαιότερη και σύγχρονη εποχή αντιπαρατίθενται σε δύο τετράστιχα που μιλούν για εκείνο που χάθηκε και για αυτό που αναβιώνει. Το ένα γράφει:

Ερήμωσε πια το χωριό
αδειάσαν οι πεζούλες
η νεολαία φύγανε
πεθάναν οι γριούλες

Το άλλο αντιλέγει:

Στην πιάτσα όταν πέρασα
είδα βιολιά να παίζουν
νέοι και νέες του χωριού
το μπάλο να χορεύουν.