Φύση πολύκλωνη

Η φύ­ση στην ποί­η­ση της Κα­τε­ρί­νας Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ συ­στή­νε­ται μέ­σα από ένα πλή­θος αν­θι­σμέ­νων κλω­να­ριών της. Προ­βάλ­λε­ται ως η ου­σία της ύπαρ­ξης, κα­θα­γιά­ζε­ται, συ­σχε­τί­ζε­ται με τη ζω­ι­κή έξα­ψη και τον έρω­τα, ενώ αξιο­ποιεί­ται με­τα­φο­ρι­κά ακό­μη και για να προ­βάλ­λει τη ση­μα­σία αφη­ρη­μέ­νων εν­νοιών, όπως ηθι­κών και ψυ­χι­κών αρε­τών. Η σχε­τι­κή πραγ­μά­τευ­ση, αν και διά­σπαρ­τη κι επα­νερ­χό­με­νη στις συλ­λο­γές της ποι­ή­τριας, βρί­σκει μια πο­λύ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή της εφαρ­μο­γή στο από­σπα­σμα V του συν­θε­τι­κού ποι­ή­μα­τος «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» από τη συλ­λο­γή Ποι­ή­μα­τα ’63-’69:

Το από­σπα­σμα συ­μπυ­κνώ­νει στο σώ­μα του την πε­ρί φύ­σης κο­σμο­θε­ω­ρία της ποι­ή­τριας. Οι πτυ­χές της φυ­σι­κής τού­της κο­σμο­θε­ω­ρί­ας απλώ­νο­νται στα­δια­κά σε όλη την έκτα­ση του ποι­ή­μα­τος, κι επι­βε­βαιώ­νο­νται από το υπό­λοι­πο έρ­γο της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ. Η κε­ντρι­κή θέ­ση της χλω­ρί­δας και των αρω­μά­των της ήδη εντο­πί­ζε­ται στους προ­λο­γι­κούς στί­χους του ποι­ή­μα­τος: «Κυ­κλι­κά κι­νεί­ται το πε­ρι­βό­λι/ γύ­ρω απ’ τον ύπνο». Πρό­κει­ται για ένα πε­ρι­βό­λι που ευω­διά­ζει, και πα­ρα­πέ­μπει στον Διο­νύ­σιο Σο­λω­μό και την γα­λά­ζια πε­τα­λού­δα του από το Β΄ Σχε­δί­α­σμα των Ελεύ­θε­ρων Πο­λιορ­κη­μέ­νων, η οποία «ευώ­δια­σε τον ύπνο της μέ­σα στον άγριο κρί­νο». Η ίδια χλω­ρί­δα δια­τρα­νώ­νει διαρ­κώς την πα­ρου­σία της: «Κλα­ρί λε­μο­ναν­θού άν­θι­ζ’ η κα­λο­σύ­νη/ στο περ­βό­λι σου» (ποί­η­μα «Η άρ­νη­ση της Ιφι­γέ­νειας», από τη συλ­λο­γή Λύ­κοι και σύν­νε­φα του 1963). Εδώ, μά­λι­στα, η κυ­ριαρ­χία της κα­λο­σύ­νης δη­λώ­νε­ται τό­σο με το ρή­μα «αν­θί­ζω», όσο και με το «περ­βό­λι» που ση­μα­το­δο­τεί ένα προ­σω­πι­κό αν­θρώ­πι­νο σύ­μπαν. Πλάι σε «αήτ­τη­τες συ­κιές» (ποί­η­μα «Επο­χή ονεί­ρων», από την ενό­τη­τα «Τρεις επο­χές» της προ­α­να­φερ­θεί­σας συλ­λο­γής), στα «λου­λού­δια με τη βα­ριά μυ­ρω­διά» που «σου ύγραι­ναν τα μά­τια» (ποί­η­μα «Εγώ, εσύ, ο επί­λο­γος», από τη συλ­λο­γή Ποι­ή­μα­τα ’63-’69 του 1971), στην πορ­το­κα­λιά και το για­σε­μί που, αν και «ώρες μα­κριά», «σου κό­βουν την ανά­σα» (ποί­η­μα «Το άλ­λο φως», από την ενό­τη­τα «Ποι­ή­μα­τα παύ­σης», της συλ­λο­γής Άδεια φύ­ση του 1993), η μυ­γδα­λιά εγ­γυά­ται την αι­σιο­δο­ξία του ονεί­ρου το οποίο, ση­μειω­τέ­ον, απο­κτά υπό­στα­ση ακρι­βώς στην κα­τά­στα­ση του ύπνου: «Αλ­λά να η αν­θι­σμέ­νη μυ­γδα­λιά/ με βά­ζει ξα­νά/ στα στοι­χή­μα­τα της φύ­σης/ […] Να ο κλώ­νος/ η οι­κειό­τη­τά του/ με τα εύ­θραυ­στα λου­λού­δια/ κι η κε­φα­λή μου/ εί­ναι ξα­νά αυ­τό το πα­ρά­ξε­νο φρού­το/ που ονει­ρεύ­ε­ται…» (ποί­η­μα «Το κε­φά­λι μου», από την ενό­τη­τα «Τα έντε­ρα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Οι ευω­διές της φύ­σης, της γα­ζί­ας και του πεύ­κου, συ­ναι­νούν σε μία «Ατμο­σφαι­ρι­κή ποί­η­ση», σύμ­φω­να με το ομό­τι­τλο ποί­η­μα της συλ­λο­γής Με­τα­φρά­ζο­ντας σε έρω­τα της ζω­ής το τέ­λος (2003): «Πό­σα ει­κο­σι­τε­τρά­ω­ρα απου­σί­ας/ χρειά­ζε­ται ο αέ­ρας/ για ν’ αδειά­σει από τις εκ­πνο­ές/ του δέρ­μα­τός σου/ για να επι­κρα­τή­σει πά­λι/ η γα­ζία, το πεύ­κο/ όλες οι ωραί­ες ανα­θυ­μιά­σεις/ της απρό­σω­πης φύ­σης;». Η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ αντι­στρέ­φει τη με­τα­φο­ρι­κή χρή­ση της συ­νεκ­φο­ράς «Ατμο­σφαι­ρι­κή ποί­η­ση» σε κυ­ριο­λε­κτι­κή, για να προ­τεί­νει πια ως ποι­η­τι­κό στοι­χείο όχι απλώς το ιδιαί­τε­ρο κλί­μα που υπο­βάλ­λουν οι στί­χοι, αλ­λά την κυ­ριο­λε­κτι­κή ατμό­σφαι­ρα του φυ­σι­κού πε­ρι­βάλ­λο­ντος στο ποι­η­τι­κό της έρ­γο.
Η ποι­η­τι­κή κο­σμο­θε­ω­ρία της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ συ­νε­χί­ζει να συ­γκρο­τεί­ται στα­δια­κά στο ποί­η­μα ανα­φο­ράς «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» (από­σπα­σμα V), με τους στί­χους «η μα­στι­χιά και το πεύ­κο/ αγ­γί­ζο­νται ερω­τι­κά». Η μορ­φή του έρω­τα σω­μα­το­ποιεί­ται στα δέ­ντρα μα­στι­χιά και πεύ­κο. Τα δέ­ντρα «αγ­γί­ζο­νται ερω­τι­κά». Η ίδια σχέ­ση της φύ­σης με τον έρω­τα καλ­λιερ­γεί­ται από την ποι­ή­τρια με συ­νέ­πεια. «Αιω­νιό­τη­τα ο έρω­τας κι η τρυ­φε­ρό­της./ Μυ­γδα­λιές άν­θι­ζαν στα σταυ­ρο­δρό­μια/ μυ­ριά­δες τα κο­ρί­τσια/ υπό­σχο­νταν γιους κι αρ­ρα­βω­νιά­σμα­τα» (ποί­η­μα «Η επι­στρο­φή του Ρι­χάρ­δου του Λε­ο­ντό­καρ­δου», από τη συλ­λο­γή Λύ­κοι και σύν­νε­φα του 1963): η άν­θι­ση του έρω­τα, του σμι­ξί­μα­τος και της ανα­πα­ρα­γω­γής, πυ­ρο­δο­τεί­ται από την άν­θι­ση της αμυ­γδα­λιάς. Η σύν­δε­ση της φύ­σης με τον έρω­τα απο­δί­δε­ται γλα­φυ­ρά στην ει­κό­να των αντρών που «δέ­νουν σαν φρα­γκό­συ­κα» όταν γί­νο­νται απο­δέ­κτες της αγά­πης: «θυ­μά­μαι πό­σο αρέ­σει/ στους άντρες ν’ αγα­πιού­νται/ πώς δέ­νουν σαν φρα­γκό­συ­κα/ σφι­χτό χύ­νε­ται το μέ­λι/ απ’ τα αγκα­θά­κια/ και πέ­φτει η γύ­ρη σαν βρο­χή/ απ’ το πε­λώ­ριο κί­τρι­νο/ λου­λού­δι της αγά­πης» (ποί­η­μα «Ο έρω­τας κι ο κό­σμος», από τη συλ­λο­γή Οι μνη­στή­ρες του 1984). Η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ επι­μέ­νει με ευ­θεί­ες απο­φάν­σεις. «Φως να βγαί­νει απ’ τις χλο­ε­ρές χα­ρα­μά­δες των φύλ­λων/ όπως πα­λιά απ’ τις ίρι­δες των ερα­στών./ Α! πό­τε η φυλ­λο­βό­λα ομορ­φιά/ θα μου επι­βλη­θεί τε­λειω­τι­κά/ πό­τε θα μά­θω ότι η φύ­ση όλη/ εί­ναι έρω­τας;» (ποί­η­μα «Το άν­θος δι­δά­σκει», από τη συλ­λο­γή Η ύλη μό­νη του 2001). Δεν συν­δέ­ο­νται, συ­νε­πώς, οι ερα­στές με τη φύ­ση μό­νο διά του φω­τός, αλ­λά η άμε­ση το­πο­θέ­τη­ση «η φύ­ση όλη/ εί­ναι έρω­τας» δεν αφή­νει πε­ρι­θώ­ρια αμ­φι­βο­λιών.
Η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ οδη­γεί κά­πο­τε την ποι­η­τι­κή σχέ­ση φύ­σης-έρω­τα σε ιδιαί­τε­ρες πραγ­μα­τεύ­σεις, όπως εκεί­νη του ποι­ή­μα­τος «Η αν­θι­σμέ­νη μυ­γδα­λιά», από τη συλ­λο­γή Η ύλη μό­νη του 2001: «[…]/ Όμως, και­ρό πριν το ανώ­ρι­μο ζου­ζού­νι/ διαι­σθαν­θεί την άνοι­ξη/ η μυ­γδα­λιά βρί­σκε­τ’ εκεί/ πα­ρού­σα κι αν­θι­σμέ­νη/ με φό­ντο το κου­ρα­σμέ­νο χιό­νι·/ εί­ναι εκεί πε­ρι­ποι­η­μέ­νη, με τα κλω­να­ρά­κια της/ να σκύ­βουν κα­τα­δε­χτι­κά/ πρώ­τη αυ­τή με λου­λού­δια/ να πε­ρι­μέ­νει, να αντέ­χει/ το θαύ­μα./ Η δύ­να­μή της –έτσι έλ­κο­νται οι φτε­ρω­τοί–/ εί­ναι που σ’ έρω­τα ξέ­ρει να με­τα­φρά­ζει/ τα πα­γω­μέ­να δευ­τε­ρό­λε­πτα». Η μυ­γδα­λιά ξέ­ρει «να με­τα­φρά­ζει» σε έρω­τα την εκ­πνοή του χει­μώ­να και να προ­ε­τοι­μά­ζει τη γε­νι­κό­τε­ρη ανοι­ξιά­τι­κη άν­θι­ση. Πλάι όμως στον κε­ντρι­κό αυ­τό άξο­να, η ποι­ή­τρια ει­σά­γει αθό­ρυ­βα τους υπαι­νιγ­μούς της, κα­θώς τα φτε­ρω­τά ζου­ζού­νια που έλ­κο­νται από τα άν­θη του δέ­ντρου δεν εί­ναι οι μο­να­δι­κοί «φτε­ρω­τοί». Η ποι­ή­τρια υπο­νο­εί και τον φτε­ρω­τό θεό Έρω­τα, σε μια απαι­τη­τι­κή ποι­η­τι­κή της τε­χνι­κή.
Η πραγ­μά­τευ­ση του απο­σπά­σμα­τος V από το ποί­η­μα «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» συ­νε­χί­ζει με την πα­ρου­σί­α­ση της ανά­πτυ­ξης του αν­θρώ­που, σω­μα­τι­κής και ηθι­κής, ως βλά­στη­σης. Η βλά­στη­ση νο­εί­ται εδώ ως εξέ­λι­ξη, όμως η επι­λο­γή της ως όρου συν­δε­μέ­νου με τη φύ­ση δεν εί­ναι διό­λου τυ­χαία. «Η μά­να ξα­να­γί­νε­ται/ σά­κος υγρός/ βα­δί­ζω πά­λι στον Πα­ρά­δει­σο/ και σφίγ­γο­μαι, σφίγ­γο­μαι/ με το σώ­μα μου μα­ζί/ σαν πο­τι­σμέ­νο χώ­μα». Ο υπο­νο­ού­με­νος αμνια­κός σά­κος της μά­νας εί­ναι υγρός και ζω­ο­γο­νεί το σώ­μα «σαν πο­τι­σμέ­νο χώ­μα». Στην υγρα­σία αυ­τή ρι­ζώ­νει η βλά­στη­ση. Και η βλά­στη­ση τρο­φο­δο­τεί το φως, την ελευ­θε­ρία, την εσω­τε­ρι­κή αν­θρώ­πι­νη άν­θι­ση. Η έλ­ξη της φύ­σης εί­ναι ακα­τα­μά­χη­τη, ένα ξε­λό­για­σμα με την προσ­δο­κία της προ­ό­δου, του φω­τός που δεν εκ­πέ­μπε­ται από τον ήλιο πα­ρά από τα ηλιο­τρό­πια: «για­σε­μιά σε τρά­βη­ξαν ή μπι­γκό­νιες/ και φο­βά­σαι το βή­μα σου/ μη σε ξε­λο­γιά­σει στα χω­ρά­φια/ και φο­βά­σαι την πλά­τη σου/ μην τρε­λα­θεί κι ανα­λά­βει το βά­ρος του κό­σμου/ κι ανα­ρι­γάς/ πε­ρι­μέ­νεις τα ηλιο­τρό­πια να σου φέ­ξουν» (ποί­η­μα «Εκ­πα­τρι­σμός», από τη συλ­λο­γή Λύ­κοι και σύν­νε­φα του 1963). Η διεκ­δί­κη­ση της ελευ­θε­ρί­ας φέ­ρει ως δια­κρι­τι­κό της ζω­η­ρό­τη­τάς της τους λε­μο­ναν­θούς: «ήμου­να κά­πο­τε κι εγώ/ με λά­σπες στο κε­φά­λι/ λε­μο­ναν­θούς στ’ αυ­τιά/ φώ­να­ζα πα­θια­σμέ­να:/ “Λευ­τε­ρω­θεί­τ’ απ’ τα δε­σμά!”» (ποί­η­μα «Οι μνη­στή­ρες», από τη συλ­λο­γή Τα σκόρ­πια χαρ­τιά της Πη­νε­λό­πης του 1977). Η εσω­τε­ρι­κή άν­θι­ση, πά­λι, προ­ϋ­πο­θέ­τει την απο­δο­χή των αν­θρώ­πι­νων ατε­λειών, οι οποί­ες προ­σλαμ­βά­νο­νται ως αν­θι­σμέ­να ζου­μπού­λια: «κι οι ατέ­λειες της ζω­ής μας/ άν­θι­ζαν ζου­μπού­λια/ στον μέ­σα κή­πο» (ποί­η­μα «Ο σκί­ου­ρος» της ενό­τη­τας «Και τα άλ­λα», από τη συλ­λο­γή Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Το ποι­η­τι­κό σχέ­διο της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ οδη­γεί, συ­νε­πώς, στη συ­σχέ­τι­ση των ατε­λειών με τις λά­σπες και το στε­φά­νω­μά τους από λε­μο­ναν­θούς και ζου­μπού­λια.
Το επό­με­νο στά­διο στη δό­μη­ση του κομ­βι­κού απο­σπά­σμα­τος V από το ποί­η­μα «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» πε­ρι­λαμ­βά­νει τον προσ­διο­ρι­σμό της φύ­σης ως του βά­θους και της ου­σί­ας της ύπαρ­ξης. «Θα ονει­ρευ­τώ κι από­ψε ίσως/ το τέ­λος του κό­σμου/ την έκρη­ξη του ήλιου/ ως το κου­κού­τσι». Ο πυ­ρή­νας του κό­σμου δη­λώ­νε­ται με τον φυ­τι­κό όρο «κου­κού­τσι». Για τα συμ­βαί­νο­ντα στο με­δού­λι του σύ­μπα­ντος η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ επι­βε­βαιώ­νει: «πιο μέ­σα ακό­μα [σ.σ.: στον άν­θρω­πο] βρί­σκε­ται/ το φυ­τώ­ριο των φύλ­λων/ ενώ άγνω­στος πα­ρα­μέ­νει πά­ντα/ ο φυ­τευ­τής» (ποί­η­μα «Το πρό­σω­πο στον έρω­τα», από τη συλ­λο­γή Τα σκόρ­πια χαρ­τιά της Πη­νε­λό­πης του 1977). Κι αν το «φυ­τώ­ριο των φύλ­λων» ανα­κα­λεί ίσως και τα φυλ­λο­κάρ­δια, φύ­ση και καρ­διά απο­δί­δουν επί­σης καρ­πούς συ­ναι­σθη­μα­τι­κούς. Και τού­το φαί­νε­ται ότι το επι­βε­βαιώ­νει και το φύλ­λω­μα της χα­ρου­πιάς: «Το φύλ­λω­μα της χα­ρου­πιάς/ κρύ­βει κά­τι τρε­μά­με­νο κι αό­ρα­το/ αι­σθη­τό μό­νο σ’ εκεί­νο το τρε­μά­με­νο κι αό­ρα­το/ που ’χου­με μέ­σα μας» (ποί­η­μα «Ο μύ­στης» της ενό­τη­τας «Προ­σω­πο­ποι­ή­σεις τέ­λους», από τη συλ­λο­γή Ωραία έρη­μος η σάρ­κα του 1996). Η ποι­ή­τρια θα επι­βε­βαιώ­σει ακό­μη εμ­φα­ντι­κό­τε­ρα την πε­ποί­θη­σή της πως η φύ­ση εί­ναι η ου­σία της ύπαρ­ξης, με ρη­τή το­πο­θέ­τη­ση στους στί­χους «Αν στε­ρε­ω­θεί το ον στη φύ­ση/ […] ο άγ­γε­λος θα ση­κώ­σει το κά­δρο ψη­λά/ κι η ει­κό­να θα χυ­θεί σαν χα­λί/ και θα μας συ­νε­πά­ρει» (από­σπα­σμα Χ από την ενό­τη­τα «Αγ­γε­λι­κά ποι­ή­μα­τα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Άλ­λω­στε χω­ρίς τη φύ­ση, χω­ρίς το πεύ­κο, απο­μέ­νει μό­νο το «τί­πο­τα»: «ανα­κα­λύ­πτω τον ου­ρα­νό· εί­ναι θο­λω­τός/ όπως τον ήξε­ρα/ μό­νο που κλεί­νει μέ­σα του το τί­πο­τα/ αντί για το πεύ­κο και τη φω­το­γρα­φία/ του κα­λο­και­ριού» (από­σπα­σμα Ι από την ενό­τη­τα «Αγ­γε­λι­κά ποι­ή­μα­τα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Κα­θώς το πεύ­κο αντι­πα­ρα­βάλ­λε­ται στο τί­πο­τα, η φύ­ση ανά­γε­ται στο παν. Μά­λι­στα, η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ προ­ε­κτεί­νει τη θε­ώ­ρη­σή της στην ποι­η­τι­κή της, εντο­πί­ζο­ντας στη φύ­ση τα πη­γαία νά­μα­τα των λέ­ξε­ών της: «η λέ­ξη μό­νο βγαί­νει/ από τη λέ­ξη/ κι η ιδιο­συ­γκρα­σία της/ ανα­βλύ­ζει ολό­κλη­ρη/ σαν φύ­ση» (ποί­η­μα «Για την ποί­η­ση» της ενό­τη­τας «Και τα άλ­λα», από τη συλ­λο­γή Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978).
Σε συ­νέ­χεια των πα­ρα­πά­νω, η κα­τα­στρο­φή της φύ­σης λο­γί­ζε­ται ως αμαρ­τία. «Ο πα­τέ­ρας την αμαρ­τία εκεί­νη/ σαν έκο­ψε το κυ­πα­ρίσ­σι στην πεί­να […]» («Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα»). Η κο­πή του κυ­πα­ρισ­σιού συ­νι­στά για τον πα­τέ­ρα αμαρ­τία. Όταν η κα­τα­στρο­φή του φυ­σι­κού πε­ρι­βάλ­λο­ντος παύ­ει να εί­ναι με­ρι­κή και προ­σλαμ­βά­νει δια­στά­σεις κα­θο­λι­κής επέμ­βα­σης, το πρό­βλη­μα επι­τεί­νε­ται. «Ολάν­θι­στοι ευ­κά­λυ­πτοι/ αρ­ρω­σταί­νουν το το­πίο·/ μυ­ρί­ζει χει­ρουρ­γείο/ τα φύλ­λα νυ­στέ­ρια μυ­τε­ρά/ δια­με­λί­ζουν το φως./ Πέ­νης η πο­λυάν­θρω­πη φύ­ση/ σε χόρ­τα και νε­ρά/ αντί για φω­λιές αε­τών/ ψη­λά στους βρά­χους/ τ’ ατσά­λι­να σπί­τια των αστών» (ποί­η­μα «Φαί­δρος ’81», από τη συλ­λο­γή Ενά­ντιος έρω­τας του 1982). Τα «ατσά­λι­να σπί­τια των αστών» έχουν, επο­μέ­νως, αντι­κα­τα­στή­σει το φυ­σι­κό πε­ρι­βάλ­λον, με­τα­τρέ­πο­ντάς το σε αστι­κό το­πίο, κι εξο­ρί­ζο­ντας τις φω­λιές των αε­τών και, κα­τ’ επέ­κτα­ση, της υπό­λοι­πης πα­νί­δας. Συ­νέ­πεια της εξέ­λι­ξης εί­ναι η πε­νία («Πέ­νης η πο­λυάν­θρω­πη φύ­ση»), για ένα το­πίο όπου ο άν­θρω­πος έχει κυ­ριαρ­χή­σει σε βά­ρος των υπό­λοι­πων πλα­σμά­των, εξω­θώ­ντας τα σε συρ­ρί­κνω­ση ή και σε αφα­νι­σμό. Μπρο­στά στην κα­τα­στρο­φή αυ­τή, η απά­ντη­ση της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ εί­ναι και πά­λι η φύ­ση. «Οι κα­τα­στρο­φές θα δεί­ξουν/ την άλ­λη τους όψη/ της σω­τη­ρί­ας/ και το επι­θα­νά­τιο χώ­μα θα χω­ρέ­σει/ ολό­κλη­ρο/ στη λέ­ξη ΦΥ­ΤΡΩ­ΝΩ» (από­σπα­σμα ΙΧ από την ενό­τη­τα «Αγ­γε­λι­κά ποι­ή­μα­τα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Αν, λοι­πόν, η κα­τα­στρο­φή κι ο θά­να­τος ση­μαί­νουν την τα­φή του πτώ­μα­τος, το «επι­θα­νά­τιο χώ­μα» εί­ναι ήδη φο­ρέ­ας ταυ­τό­χρο­να της ζω­ής, αφού απο­τε­λεί το υπό­στρω­μα όπου θα «φυ­τρώ­σει» εκ νέ­ου η ζωή. Τα κε­φα­λαία γράμ­μα­τα, εξάλ­λου, της ποι­ή­τριας το­νί­ζουν εμ­φα­ντι­κά ακρι­βώς την ανα­γέν­νη­ση.
Το από­σπα­σμα V του ποι­ή­μα­τος «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» ολο­κλη­ρώ­νε­ται με δύο ακό­μη στί­χους, συ­μπλη­ρω­μα­τι­κούς της πε­ριό­δου που πα­ρα­τέ­θη­κε νω­ρί­τε­ρα ημι­τε­λής. Η επι­λο­γι­κή πε­ρί­ο­δος στην πλή­ρη της ανά­πτυ­ξη: «Ο πα­τέ­ρας την αμαρ­τία εκεί­νη/ σαν έκο­ψε το κυ­πα­ρίσ­σι στην πεί­να/ την ξε­χνά­ει/ στις φυ­τεί­ες του ου­ρα­νού». Οι κα­τα­λη­κτι­κοί αυ­τοί στί­χοι εκ­φρά­ζουν μία από τις χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό­τε­ρες ιδιό­τη­τες της φύ­σης, κα­τά την Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ. Ο ου­ρα­νός, ως σύμ­βο­λο της με­τα­θα­νά­τιας ζω­ής, φι­λο­ξε­νεί «φυ­τεί­ες». Ο πα­ρά­δει­σος, στην ου­σία, ταυ­τί­ζε­ται, σύμ­φω­να με τη φι­λο­σο­φι­κή θε­ώ­ρη­ση της ποι­ή­τριας, με τη φύ­ση, τη βλά­στη­ση. Ή, αλ­λιώς, η φύ­ση κα­θα­γιά­ζε­ται με­τέ­χο­ντας στα θεία. Κι ακό­μη πε­ρισ­σό­τε­ρο: η φύ­ση εί­ναι το συ­στα­τι­κό στοι­χείο των θεί­ων. Έτσι, «οι άγ­γε­λοι εί­ναι μί­σχοι/ και τα φτε­ρά φύλ­λα μπι­γκό­νιας» (από­σπα­σμα V από την ενό­τη­τα «Αγ­γε­λι­κά ποι­ή­μα­τα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Η γιορ­τή της Ανά­στα­σης, το Πά­σχα, ορί­ζε­ται διά της χλω­ρί­δας ως «άν­θος του χρό­νου» (ποί­η­μα «Το εγώ δεν αντέ­χει στην ιδέα του θα­νά­του», από τη συλ­λο­γή Μα­γδα­λη­νή, το με­γά­λο θη­λα­στι­κό του 1974). Ο εσω­τε­ρι­κός κό­σμος ερ­μη­νεύ­ει το σύ­μπαν ως πλά­ση θεία, ταυ­τι­ζό­με­νη με τη φύ­ση: «Τα μά­τια αγα­πούν/ ν’ αφο­σιώ­νο­νται/ σ’ ελά­χι­στες πτυ­χές/ του ορα­τού κό­σμου/ ενώ μέ­σα το ερ­γα­στή­ρι/ ερ­μη­νεύ­ει τις ει­κό­νες/ σε αγ­γέ­λους/ ή σ’ απο­χαι­ρε­τι­στή­ριες/ κάρ­τες με πεύ­κα» (ποί­η­μα «Ιστο­ρί­ες μα­τιών» από την ενό­τη­τα «Τα έντε­ρα», της συλ­λο­γής Ο θρί­αμ­βος της στα­θε­ρής απώ­λειας του 1978). Τα πεύ­κα ταυ­τί­ζο­νται με τους αγ­γέ­λους, κα­θο­σιώ­νο­νται, και μα­ζί τους κα­θο­σιώ­νο­νται τα ερε­θί­σμα­τα του πε­ρι­βάλ­λο­ντος κό­σμου, τα κι­νη­τή­ρια εσω­τε­ρι­κών διερ­γα­σιών. Τα πεύ­κα επα­νέρ­χο­νται και διά του ρε­τσι­νιού: «Χρι­στέ μου/ τι όμορ­φος που εί­σαι/ κι έχεις ένα όνο­μα/ σκλη­ρό σαν το ρε­τσί­νι/ […]» (ποί­η­μα «Μα­γδα­λη­νή, το με­γά­λο θη­λα­στι­κό», από την ομώ­νυ­μη συλ­λο­γή τού 1974). Ενερ­γο­ποιώ­ντας τις αι­σθή­σεις, η Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ δεν συν­θέ­τει μό­νο μια οπτι­κή ει­κό­να· υπο­νο­εί πα­ράλ­λη­λα ότι η ομορ­φιά ευω­διά­ζει άρω­μα ρε­τσι­νιού, κα­θι­στώ­ντας την ει­κό­να της και οσφρη­τι­κή, ενώ ο εξα­για­σμός της θεϊ­κής ομορ­φιάς συ­ντε­λεί­ται και σε απτι­κό επί­πε­δο, με την τρα­χιά υφή του στε­ρε­ο­ποι­η­μέ­νου ρε­τσι­νιού.
Η κο­σμο­θε­ω­ρία της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ για τη λει­τουρ­γία της φύ­σης, εί­τε συ­μπυ­κνω­μέ­νη στο από­σπα­σμα V του ποι­ή­μα­τος «Στον τό­πο αυ­τό ύπνος και ξη­με­ρώ­μα­τα» εί­τε ανα­πτυγ­μέ­νη στο σύ­νο­λο των συλ­λο­γών της, στοι­χειο­θε­τεί­ται ως ένα από τα κε­ντρι­κά στοι­χεία της ποι­η­τι­κής της, το οποίο δεν εμ­φα­νί­ζε­ται ευ­και­ρια­κά σε διά­σπαρ­τους στί­χους αλ­λά καλ­λιερ­γεί­ται συ­στη­μα­τι­κά από την ποι­ή­τρια. Την ει­κό­να συ­μπλη­ρώ­νει ίσως, με τρό­πο επι­βε­βαιω­τι­κό κι ενι­σχυ­τι­κό, ο ση­μα­ντι­κός αριθ­μός ποι­η­τι­κών συλ­λο­γών της Αγ­γε­λά­κη-Ρουκ όπου η φύ­ση πρω­το­στα­τεί ήδη από τον τί­τλο τους: Λύ­κοι και σύν­νε­φα (1963), Επί­λο­γος αέ­ρας (1990), Άδεια φύ­ση (1993), Ωραία έρη­μος η σάρ­κα (1996), Στον ου­ρα­νό του τί­πο­τα με ελά­χι­στα (2005). Η εύ­φο­ρη καλ­λιέρ­γεια της ποι­ή­τριας απο­δει­κνύ­ε­ται συ­νει­δη­τή και συ­στη­μα­τι­κή.