Μια εκ του σύνεγγυς ανάγνωση του ποιήματος «Τώρα να φέρω κερί, Σάββα Παύλου» του Δ. Κοσμόπουλου

Στον Θ. και στην Α. για την εν­συ­ναί­σθη­ση

Ο Δη­μή­τρης Κο­σμό­που­λος (γένν. 1964) έχει εκ­δώ­σει έως τώ­ρα έντε­κα ποι­η­τι­κές συλ­λο­γές: Λα­το­μείο (2002), Του νε­κρού αδελ­φού (2003), Που­λιά της νύ­χτας (2005), Ανά­στα­σις του Αν­δρέα Ταρ­κόφ­σκι (2008), Βρα­χύ χρο­νι­κό (2009), Κρού­σμα (2011), Κρυ­πτό­λε­ξο (2013), Κα­τό­πιν εορ­τής (2014), Θέ­ρι­στρον (2018), Πε­ντά­ση­μον (2020· πρό­κει­ται για συ­νέκ­δο­ση με άλ­λους τέσ­σε­ρις ποι­η­τές) και Pixels (2020).
Ορι­σμέ­να από τα ποι­ή­μα­τα των πα­ρα­πά­νω συλ­λο­γών αρύ­ο­νται τη θε­μα­τι­κή τους από γε­γο­νό­τα, πρό­σω­πα ή κα­τα­στά­σεις που σχε­τί­ζο­νται, εί­τε εξ ολο­κλή­ρου εί­τε εν μέ­ρει, με την πα­λιό­τε­ρη, τη σύγ­χρο­νη αλ­λά και την εντε­λώς πρό­σφα­τη ιστο­ρία της Κύ­πρου, με την οποία ο Δ. Κο­σμό­που­λος δια­τη­ρεί εδώ και δε­κα­ε­τί­ες πο­λύ στε­νές σχέ­σεις.
Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να: στο ποί­η­μα «Ο Κύ­πρου Κυ­πρια­νός της 9ης Ιου­λί­ου 1821 στην Πλα­τεία Συ­ντάγ­μα­τος του 2005» (Βρα­χύ χρο­νι­κό, σ. 67) τα εμ­φα­νι­σια­κά και συ­μπε­ρι­φο­ρι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ενός ρα­κο­συλ­λέ­κτη οδη­γούν τη σκέ­ψη του ποι­η­τή στον εθνο­μάρ­τυ­ρα αρ­χιε­πί­σκο­πο, σε ένα σκη­νι­κό όπου το ηρω­ι­κό πα­ρελ­θόν (1821) και το αντι­η­ρω­ι­κό πα­ρόν (2005) συμ­φύ­ρο­νται με τρό­πο απρό­σμε­νο και πρω­τό­τυ­πο: ο ρα­κο­συλ­λέ­κτης ανα­σύ­ρει από τον κά­δο απορ­ριμ­μά­των «ένα πλα­στι­κό πο­τή­ρι των Μα­κντό­ναλτς με απο­μει­νά­ρι κό­κα-κό­λας», κα­θώς και «ένα υπό­λοι­πο κα­φέ κι ένα χυ­μό πορ­το­κα­λιού», τα πί­νει και σταυ­ρο­κο­πιέ­ται (όπως, αντι­στι­κτι­κά, και ένας κλη­ρι­κός κα­τα­λύ­ει ό,τι έχει απο­μεί­νει από τη Θεία Κοι­νω­νία;)· στη «Λε­πτο­μέ­ρεια» (Του νε­κρού αδελ­φού, σ. 78), όπου η διά­χυ­τη ακου­στι­κή ει­κό­να συ­νο­στε­ώ­νει τους εσω­τε­ρι­κούς αρ­μούς του ποι­ή­μα­τος, ο Γρη­γό­ρης Αυ­ξε­ντί­ου, ίσως ο ση­μα­ντι­κό­τε­ρος ήρω­ας της τρι­σχι­λιε­τούς ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας της με­γα­λο­νή­σου, εξα­γιά­ζε­ται με θα­λασ­σι­νό νε­ρό που βγή­κε από μια λυ­σιώ­τι­κη πέ­τρα (ας ανα­φερ­θεί εδώ ότι το ποί­η­μα αυ­τό φαί­νε­ται να συ­νο­μι­λεί με ομό­θε­μα ποί­η­μα­τα του Κώ­στα Μό­ντη)· στο «View point, Δε­ρύ­νεια, †21.7.2017» (Θέ­ρι­στρον, σ. 35) ο ποι­η­τής, συ­ντε­τριμ­μέ­νος, με­τα­φέ­ρει στο χαρ­τί τις εντυ­πώ­σεις που απο­κό­μι­σε, όταν αντί­κρι­σε από μα­κριά την πε­ρί­κλει­στη πό­λη της Αμ­μο­χώ­στου, και κα­τα­γρά­φει τα λό­για ενός γέ­ρο­ντα πρό­σφυ­γα, ο οποί­ος, «με πα­γω­μέ­να μά­τια», του εί­πε ότι «’γώ ’μαι μέ­σα ’πού το Βα­ρώ­σι».
Στο σύ­ντο­μο αυ­τό ερ­μη­νευ­τι­κό ση­μεί­ω­μά μας θα εστιά­σου­με το εν­δια­φέ­ρον μας σε ένα άλ­λο «κυ­πρια­κό» ποί­η­μα του Δ. Κο­σμό­που­λου, το οποίο εί­ναι αφιε­ρω­μέ­νο στον φι­λό­λο­γο και λο­γο­τέ­χνη, και έναν από τους κα­τε­ξο­χήν με­λε­τη­τές τού Γ. Σε­φέ­ρη, Σάβ­βα Παύ­λου. Ο Σ. Παύ­λου, γνω­στός και με το ψευ­δώ­νυ­μο Ερυ­θρο­τερ­μιν­θεύς, γεν­νή­θη­κε το 1951 στη Λευ­κω­σία και πέ­θα­νε τον Απρί­λιο του 2016 ύστε­ρα από μά­χη με τον καρ­κί­νο. Πα­ρα­θέ­του­με ολό­κλη­ρο το ποί­η­μα:

Το ποί­η­μα συ­γκα­τα­λέ­γε­ται στην ενό­τη­τα «Τα κό­μι­στρα» της συλ­λο­γής Θέ­ρι­στρον (σ. 21), μιας συλ­λο­γής η οποία, σύμ­φω­να με τον Ευ­ρι­πί­δη Γα­ρα­ντού­δη, «αγ­γί­ζει την αιχ­μή της ποι­η­τι­κής ωρι­μό­τη­τας» του Δ. Κο­σμό­που­λου, και η οποία, όπως ο ίδιος ο ποι­η­τής δή­λω­σε σε συ­νέ­ντευ­ξή του, «γρά­φτη­κε σε συν­θή­κες πυ­ρε­τι­κής έντα­σης», επει­δή «μια πε­ρι­πέ­τεια της υγεί­ας μου κα­τα­θρυμ­μά­τι­σε όλα τα δε­δο­μέ­νως αυ­το­νό­η­τα του βί­ου».
Στην ίδια ενό­τη­τα πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται, επί­σης, τα ποι­ή­μα­τα «Ρι­ζί­τι­κο», «Ι. Σκο­πός του χω­μα­τό­δρο­μου», «ΙΙ. Φυ­τό ου­ρά­νιο», «Τρία ποι­ή­μα­τα για τον Γιάν­νη Κο­ντό» και «16η Μαρ­τί­ου 2015 μ.Χ., 6.00 μ.μ.». Στα «Κό­μι­στρα», λέ­ξη που «πα­ρα­πέ­μπει στα οφει­λό­με­να κό­μι­στρα για τον διά­πλου του Αχέ­ρο­ντα, κό­μι­στρα πνευ­μα­τι­κής συ­γκο­μι­δής για έναν επι­κεί­με­νο θά­να­το» (Α. Ε. Φλω­ρά­κης), ο ποι­η­τής, εκτός από τον Σ. Παύ­λου, συν­δια­λέ­γε­ται και με τους με­τα­στά­ντες Ηλία Λά­γιο (1958-2005), Δη­μή­τρη Μη­τρο­πά­νο (1948-2012), Γιάν­νη Κο­ντό (1943-2015) και Βαγ­γέ­λη Για­κου­μά­κη (1995-2015).
Απ’ όσο γνω­ρί­ζου­με, μνεία ή σύ­ντο­μα σχό­λια στο ποί­η­μα που εί­ναι αφιε­ρω­μέ­νο στον Σ. Παύ­λου έκα­ναν, σε βι­βλιο­κρι­τι­κές τους για το Θέ­ρι­στρον, οι Ευρ. Γα­ρα­ντού­δης, Δ. Κό­κο­ρης, Α. Α. Στέ­φος, Α. Κορ­δάς, Ν. Σα­ρα­ντά­κος (πα­ρα­θέ­τει ολό­κλη­ρο το ποί­η­μα), Α. Ε. Φλω­ρά­κης, Α. Αφε­ντου­λί­δου (πα­ρα­θέ­τει τους τρεις κα­τα­λη­κτή­ριους στί­χους), Α. Μα­κρυ­δη­μή­τρης, Ε. Αυ­δί­κος (φρο­νεί ότι οι στ. 6-8 σχη­μα­τί­ζουν «το κέ­λυ­φος της προ­γραμ­μα­τι­κής αρ­χής του Κο­σμό­που­λου, ο οποί­ος «προ­σφεύ­γει σε δυο πα­ρα­δό­σεις, που συ­γκρο­τούν τους βα­σι­κούς άξο­νες της ποι­η­τι­κής του υπό­στα­σης. Από τη μια με­ριά εί­ναι η χρι­στια­νι­κή πα­ρά­δο­ση και για τον λό­γο αυ­τό αξιο­ποιεί τα κεί­με­να των Γρα­φών. Κι από την άλ­λη εί­ναι η λό­για κο­σμι­κή πα­ρά­δο­ση, η οποία στον προει­ρη­μέ­νο στί­χο απο­δί­δε­ται με την ανα­φο­ρά στον Όμη­ρο»), Β. Μα­κρυ­δή­μας, Α. Πα­πα­βα­σι­λεί­ου («[Ο Δ. Κο­σμό­που­λος] συ­νο­μι­λεί, βλέ­πει –θα έλε­γα– τον Σάβ­βα Παύ­λου. Τον πο­θεί. Στο “Τρα­πέ­ζι της Χα­ράς”, αυ­τόν που οπλί­στη­κε με τον Όμη­ρο και την Αγία Γρα­φή για να δώ­σει αγώ­νες»), Γ. Στρού­μπας («Ο θά­να­τος του Σάβ­βα Παύ­λου μή­να Απρί­λιο επι­φέ­ρει την αντι­πα­ρα­βο­λή με το με­γα­λο­βδο­μα­διά­τι­κο πά­θος του Ιη­σού, με τον οδυρ­μό του Επι­τα­φί­ου [“Πα­ρα­δί­δε­σαι τά­φω, σκό­τει κα­τοι­κί­ζε­σαι”]»), Δ. Χλω­πτσιού­δης, Π. Νι­κο­λά­ου (πα­ρα­θέ­τει τους στ. 1-5) και Χ. Ψαρ­ράς (επι­ση­μαί­νει ότι το συ­γκε­κρι­μέ­νο ποί­η­μα, όπως και ορι­σμέ­να άλ­λα, αρ­χί­ζει «ακτι­νο­γρα­φώ­ντας τον θά­να­το» και ολο­κλη­ρώ­νε­ται «με απει­κο­νί­σεις της ανά­στα­σης στην κυ­ριο­λε­κτι­κή της ση­μα­σία, αυ­τήν της επα­να­φο­ράς του νε­κρού στη ζωή»).

Το ποί­η­μα «Τώ­ρα να φέ­ρω κε­ρί, Σάβ­βα Παύ­λου» ανή­κει ασφα­λώς στην κα­τη­γο­ρία των σο­νέ­των, μο­λο­νό­τι μορ­φι­κά και με­τρι­κά δεν έχει τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­τι­κά ενός συ­νη­θι­σμέ­νου σο­νέ­του. Οι απο­κλί­σεις αυ­τές εί­ναι σκό­πι­μες και εντάσ­σο­νται μέ­σα στη γε­νι­κό­τε­ρη φι­λο­σο­φία του ποι­η­τή, ο οποί­ος, όσον αφο­ρά τη σύν­θε­ση ενός επι­και­ρο­ποι­η­μέ­νου σο­νέ­του, συ­νε­χί­ζει, κα­τά τους Γ. Βαρ­θα­λί­τη και Δ. Κό­κο­ρη, το έρ­γο των Η. Λά­γιου, Μ. Γκα­νά και Ν. Βα­γε­νά. Ο Δ. Κο­σμό­που­λος «δεν ακο­λου­θεί αυ­στη­ρά τις επι­τα­γές του πα­ρα­δο­σια­κού σο­νέ­του, όπως ο κα­νό­νας των δε­κα­τεσ­σά­ρων στί­χων και της ισο­συλ­λα­βί­ας, ενώ τη­ρεί πο­λύ πιο πι­στά τα ομοιο­κα­τα­λη­κτι­κά σχή­μα­τα του σο­νέ­του. Αυ­τή η τά­ση, αφε­νός να ανα­κα­λεί το πα­ρα­δο­σια­κό σο­νέ­το και αφε­τέ­ρου να μην το (ανα)δη­μιουρ­γεί εντε­λώς πι­στά, συγ­χρο­νί­ζε­ται με εκεί­νη την επι­λο­γή και άλ­λων σύγ­χρο­νων ποι­η­τών το σο­νέ­το να γρά­φε­ται στις μέ­ρες μας αφο­μοιώ­νο­ντας τη μα­κρά εμπει­ρία της ελευ­θε­ρό­στι­χης ποί­η­σης» (Ευρ. Γα­ρα­ντού­δης). Στο υπό πα­ρου­σί­α­ση ποί­η­μα ο Δ. Κο­σμό­που­λος, πα­ρά τις συ­νει­δη­τές εκτρο­πές, οι οποί­ες επιρ­ρων­νύ­ουν τις δια­πι­στώ­σεις του Ευρ. Γα­ρα­ντού­δη, ακο­λου­θεί τον κα­νό­να των 14 στί­χων και φαί­νε­ται να εφαρ­μό­ζει μία από τις βα­σι­κές αρ­χές του πα­ρα­δο­σια­κού σο­νέ­του, σύμ­φω­να με την οποία το κε­ντρι­κό νό­η­μα το­πο­θε­τεί­ται στους τε­λευ­ταί­ους στί­χους.
Το ελε­γεια­κό/θρη­νη­τι­κό αυ­τό σο­νέ­το, το οποίο γρά­φτη­κε ανή­με­ρα του θα­νά­του του Σ. Παύ­λου (προ­φο­ρι­κή μαρ­τυ­ρία του Δ. Κο­σμό­που­λου), αρ­θρώ­νε­ται σε τέσ­σε­ρα στρο­φι­κά σύ­νο­λα, δύο τε­τρά­στι­χα (στ. 1-4, 5-8) και δύο τρί­στι­χα (στ. 9-11, 12-14). Οι στί­χοι εκτεί­νο­νται σε 12 (στ. 1, 4, 6-8), 13 (στ. 2-3, 11-12), 14 (στ. 5, 9), 15 (στ. 10, 13) και 17 (στ. 14) συλ­λα­βές και ομοιο­κα­τα­λη­κτούν ως εξής: ααββ, γδδγ, εζζ, ζηη (σε ορι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις η ομοιο­κα­τα­λη­ξία εί­ναι ιδιαί­τε­ρα εύ­στο­χη: «εί­πες» - «τρύ­πες», «Γρα­φή» - «τα­φεί», «Απρί­λη» - «στεί­λει» - «κα­ντή­λι»). Το μέ­τρο εί­ναι ιαμ­βι­κό (βλ., π.χ., τον –σο­λω­μι­κών κα­τα­βο­λών– στί­χο «άν­θη κι αρώ­μα­τα που­λιών υφαί­νουν τον Απρί­λη»), ενώ η δια­σά­λευ­ση της ιαμ­βι­κής περ­πα­τη­σιάς πα­ρα­τη­ρεί­ται κυ­ρί­ως στον στ. 1, κα­θώς και στο ανα­παι­στι­κό αρ­χί­νη­μα του στ. 9.
Ήδη από τον τί­τλο του ποι­ή­μα­τος ο προ­σε­κτι­κός ανα­γνώ­στης αρ­χί­ζει να αντι­λαμ­βά­νε­ται τη φι­λι­κή σχέ­ση του ποι­η­τή με τον Σ. Παύ­λου. Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, η πρώ­τη λέ­ξη του τί­τλου («Τώ­ρα»), καί­τοι απλή και κα­θη­με­ρι­νή, απο­κτά μια ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σιο­λο­γι­κή από­χρω­ση, μέ­σα από την οποία ανα­δει­κνύ­ε­ται μια οι­κειό­τη­τα που εί­ναι ακρι­βώς η από­το­κος μιας τέ­τοιας αδελ­φι­κής φι­λί­ας: «Τώ­ρα […], Σάβ­βα Παύ­λου», δη­λα­δή «πε­ρί­με­νε»/«στά­σου», μέ­χρι να «φέ­ρω ένα [αναμ­μέ­νο] κε­ρί». Κα­τά τη γνώ­μη μας, το κε­ρί επι­τε­λεί τρι­πλό ρό­λο: πρώ­τα λει­τουρ­γεί μνη­μον(ευτ)ικά· έπει­τα υπο­δη­λώ­νει τη βα­θιά θρη­σκευ­τι­κή πί­στη τό­σο του Σ. Παύ­λου όσο και του ποι­η­τή· και, τέ­λος, ρί­χνει λί­γο φως στα σπη­λαιώ­δη βά­θη της πεν­θού­σας ψυ­χής του ποι­η­τή, δηλ. στο σκη­νι­κό του ποι­ή­μα­τος (εξ ου, ίσως, και η συ­νειρ­μι­κή πα­ρου­σία της λέ­ξης «εί­δα» στον πρώ­το στί­χο του ποι­ή­μα­τος), έτσι ώστε να τε­θούν σε λει­τουρ­γία οι μη­χα­νι­σμοί της υπο­βο­λής και της εν­συ­ναί­σθη­σης.
Η εναρ­κτή­ρια πρό­τα­ση «Εί­δα τον ου­ρα­νό σι­δε­ρέ­νιο» πε­ρι­κλεί­ει, σύμ­φω­να με προ­φο­ρι­κή μαρ­τυ­ρία του Δ. Κο­σμό­που­λου, αυ­τού­σια λό­για του Σ. Παύ­λου, τα οποία απο­τε­λούν τον συ­μπυ­κνω­τή­ρα των (εμπό­λε­μων) εμπει­ριών του από την τουρ­κι­κή ει­σβο­λή του 1974 και, συ­να­κό­λου­θα, της αγω­νί­ας του για το μέλ­λον του νη­σιού. Πά­ντως, ο σι­δε­ρέ­νιος ου­ρα­νός φαί­νε­ται να θυ­μί­ζει και ένα κεί­με­νο του Σ. Παύ­λου για τον βομ­βαρ­δι­σμό της Τηλ­λυ­ρί­ας από τα τουρ­κι­κά αε­ρο­πλά­να το 1964. Στο κεί­με­νό του εκεί­νο ο Σ. Παύ­λου πα­ρα­θέ­τει ένα από­σπα­σμα από το πε­ριο­δι­κό Νέα Επο­χή: «Εξή­ντα τέσ­σε­ρα αε­ρο­πλά­να, επί τρεις μέ­ρες έρι­χναν με πρω­το­φα­νή αγριό­τη­τα φω­τιά και σί­δε­ρο και πε­τρέ­λαιο στην πο­λύ­πα­θη πε­ριο­χή [της Τηλ­λυ­ρί­ας]» (Εκεί στις ομπρέ­λες…, σ. 129).
Επί­σης, η ανα­φο­ρά στα τουρ­κι­κά «phantoms», και γε­νι­κό­τε­ρα στην τουρ­κι­κή ει­σβο­λή, φαί­νε­ται να κρυ­σταλ­λώ­νει τις ανα­μνή­σεις του Δ. Κο­σμό­που­λου, όπως αυ­τές δια­μορ­φώ­θη­καν από τις συ­ζη­τή­σεις του με τον Κύ­πριο φι­λό­λο­γο. Προς επίρ­ρω­ση της επι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­ας μας πα­ρα­θέ­του­με, στο ση­μείο αυ­τό, ένα εύ­γλωτ­το από­σπα­σμα από το ιστο­λό­γιο του αεί­μνη­στου Σ. Παύ­λου:

Προ­χω­ρώ­ντας ένα βή­μα πα­ρα­πέ­ρα, θα προ­σθέ­τα­με ότι στα λό­για του Σ. Παύ­λου, όπως αυ­τά πα­ρα­τί­θε­νται στους πρώ­τους πέ­ντε στί­χους του ποι­ή­μα­τος (με εξαί­ρε­ση, βέ­βαια, το κα­βα­φι­κό «εί­πες» του πρώ­του στί­χου), επι­συ­νά­πτο­νται, μα­ε­στρι­κά δο­σμέ­νες, και φρά­σεις όπου από πί­σω ακού­γε­ται η φω­νή του Γ. Σε­φέ­ρη. Έτσι, φρά­σεις όπως «στό­μα­τα του θα­νά­του», «ρου­φή­χτρες της ψυ­χής» και «των phantoms η κοι­λιά ακό­μη χύ­νει κό­λα­ση», οι οποί­ες πε­ρι­γρά­φουν φρι­κια­στι­κές σκη­νές του πο­λέ­μου, θυ­μί­ζουν ανά­λο­γους στί­χους από τη σε­φε­ρι­κή «Ελέ­νη» (εν­δε­χο­μέ­νως και από τη σε­φε­ρι­κή «Σα­λα­μί­να της Κύ­προς»).
Εί­ναι σα­φές ότι το βιω­μα­τι­κό στοι­χείο απο­τε­λεί ένα από τα βα­σι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του ποι­ή­μα­τος. Η γνω­ρι­μία του ποι­η­τή με τον Σ. Παύ­λου υπήρ­ξε πο­λύ­χρο­νη (από το 1991 κ.ε.), βα­θιά και σχε­δόν κα­θη­με­ρι­νή (στην τε­λευ­ταία τη­λε­φω­νι­κή επι­κοι­νω­νία τους, μά­λι­στα, ο Σ. Παύ­λου, δύο μό­λις μέ­ρες πριν από τον θά­να­τό του, εί­πε στον Δ. Κο­σμό­που­λο τα εξής: «Δη­μή­τρη, έστρε­ψα έναν κου­βά αί­μα. Φεύ­γω» [προ­φο­ρι­κή μαρ­τυ­ρία του Δ. Κο­σμό­που­λου]). Συ­νε­πώς, το ότι ο Σ. Παύ­λου εί­χε σαν φυ­λα­χτά­ρι, π.χ., τον Όμη­ρο και την Αγία Γρα­φή απο­τε­λεί αδιαμ­φι­σβή­τη­τη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η οποία, έτσι κι αλ­λιώς, επι­βε­βαιώ­νε­ται και από δη­μο­σιεύ­μα­τα του Κύ­πριου φι­λο­λό­γου (βλ., π.χ., Εκεί στις ομπρέ­λες…, σ. 41 και 368, αντί­στοι­χα). Το βιω­μα­τι­κό στοι­χείο ισχύ­ει ασφα­λώς και στην πρό­κρι­ση της λέ­ξε­ως «γάρ­γα­ρη», η οποία απο­μνη­μειώ­νει ποι­η­τι­κά, εν­δε­χο­μέ­νως και πα­ρη­χη­τι­κά, τη δια­πε­ρα­στι­κή και στε­ντό­ρεια φω­νή του Σ. Παύ­λου.
Όπως εύ­κο­λα μπο­ρεί να δια­πι­στώ­σει κα­νείς, το ποί­η­μα ξε­κι­νά με έντα­ση, ανη­συ­χία και νευ­ρι­κό­τη­τα, αφού στους πρώ­τους στί­χους του κυ­ριαρ­χούν σκη­νές από τον πό­λε­μο του 1974. Στη συ­νέ­χεια, όμως, η κα­τά­στα­ση αρ­χί­ζει σι­γά σι­γά να απο­κλι­μα­κώ­νε­ται, με απο­τέ­λε­σμα από τον σι­δε­ρέ­νιο ου­ρα­νό του πρώ­του στί­χου να κα­τα­λή­γου­με στο Τρα­πέ­ζι της Χα­ράς (και της επα­να­σύν­δε­σης) του τε­λευ­ταί­ου στί­χου (ο Π. Βου­του­ρής, σχο­λιά­ζο­ντας το συ­γκε­κρι­μέ­νο ποί­η­μα σε εκ­δή­λω­ση του Ομί­λου Λο­γο­τε­χνί­ας και Κρι­τι­κής στη Λευ­κω­σία [17.9.2020], πα­ρα­τή­ρη­σε ότι οι πρώ­τοι 8 στί­χοι οριο­θε­τούν την επί­γεια ζωή και οι 6 τε­λευ­ταί­οι τη με­τα­θα­νά­τια ζωή). Ο τε­λευ­ταί­ος αυ­τός στί­χος εί­ναι ο εκτε­νέ­στε­ρος του ποι­ή­μα­τος (17 συλ­λα­βές), ίσως επει­δή ο ποι­η­τής θέ­λη­σε να συ­μπε­ρι­λά­βει σε αυ­τόν όλη την ου­σία των προη­γού­με­νων στί­χων, αλ­λά και να πα­ρα­τεί­νει την επι­κοι­νω­νία με τον φί­λο του.
Επί­σης, αξί­ζει να ανα­φερ­θεί ότι το συ­γκε­κρι­μέ­νο ποί­η­μα, το οποίο μπο­ρεί να πα­ρα­βλη­θεί με τα τρία πα­λα­μι­κά δε­κα­τε­τρά­στι­χα με τί­τλο «Κα­λυ­ψώ Κ. Κα­τσί­μπα­λη», και ει­δι­κό­τε­ρα με τον κα­τα­λη­κτή­ριο στί­χο «Πού πας πιο πέ­ρα; Ο ου­ρα­νός σου εδώ» του τρί­του δε­κα­τε­τρά­στι­χου (Π. Βου­του­ρής), αν και απο­τε­λεί έναν έμ­με­τρο θρή­νο για τον θά­να­το ενός σπου­δαί­ου αν­θρώ­που των γραμ­μά­των και του πο­λι­τι­σμού, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα σφύ­ζει από ζωή, όχι μό­νο επει­δή η πα­ρου­σία του εκλι­πό­ντος εί­ναι, τε­λι­κά, ολο­ζώ­ντα­νη ή επει­δή οι ακου­στι­κές (από τους βομ­βα­ρι­σμούς των τουρ­κι­κών αε­ρο­πλά­νων, τη γάρ­γα­ρη φω­νή του Σ. Παύ­λου, τις συ­ζη­τή­σεις στο Τρα­πέ­ζι της Χα­ράς) και οσφρη­τι­κές (από τις ευ­χά­ρι­στες μυ­ρω­διές των λου­λου­διών) ει­κό­νες εί­ναι τό­σο έντο­νες ή επει­δή η χρή­ση του β΄ ενι­κού προ­σώ­που προσ­δί­δει στο ποί­η­μα θε­α­τρι­κό­τη­τα, αλ­λά και επει­δή στους 12 από τους 14 στί­χους του κυ­ριαρ­χούν 15 ρή­μα­τα, τα οποία κα­τα­φέρ­νουν να ενερ­γο­ποι­ή­σουν τις αι­σθή­σεις και να απο­μα­κρύ­νουν τον πέ­πλο του θα­νά­του.

Κα­τα­λη­κτι­κά: Δεν ξέ­ρω αν θα ήταν υπερ­βο­λή να υπο­στη­ρί­ξει κα­νείς ότι ο Σ. Παύ­λου ήταν, για τον Δ. Κο­σμό­που­λο, ο σε­φε­ρι­κός Άγ­γε­λος, αλ­λά, επι­χει­ρώ­ντας μια συ­νο­πτι­κή απο­τί­μη­ση, θα λέ­γα­με ότι ο Μεσ­σή­νιος ποι­η­τής κα­τά­φε­ρε να συν­θέ­σει ένα σο­νέ­το, το οποίο δεν απέ­χει κα­θό­λου από την ιδιο­συ­γκρα­σία, τις δια­θέ­σεις και τις επι­θυ­μί­ες του φί­λου του, όπως αυ­τές δια­φαί­νο­νται στο συ­γκλο­νι­στι­κό δι­ή­γη­μά του «Η κη­δεία μου»: «Όταν πε­θά­νω, δεν θέ­λω κα­νέ­να τη­λε­ο­πτι­κό συ­νερ­γείο και φω­το­γρά­φο, δεν θέ­λω κα­τα­θέ­σεις στε­φά­νων ή αναγ­γε­λία ποιοι κα­τέ­θε­σαν στε­φά­νι. Η νε­κρώ­σι­μος ακο­λου­θία της Ορ­θο­δό­ξου ημών Εκ­κλη­σί­ας αρ­κεί» (Εκεί στις ομπρέ­λες…, σ. 368).