Δεν ήταν άρρωστος. Απλώς εξαντλημένος. Πήρε την απόφαση να τελειώνει και αυτό ήθελε να γίνει γνωστό. Με ευθανασία στην Ελβετία υπέγραψε τίτλους τέλους στην ταινία της ζωής του ο γεννημένος από Ελβετούς γονείς στο Παρίσι Ζαν-Λικ Γκοντάρ. Ιωάννης Λουκάς; Ως διπλός ευαγγελιστής του κινηματογράφου κατ’ αντιπαράθεση συνδύασε την αποκάλυψη της εικόνας με τη συμπύκνωση του λόγου. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι μια εικόνα αντιστοιχεί σε χίλιες λέξεις. Au contraire ή αντιθέτως, μια λέξη αξίζει χίλιες εικόνες. Πόσοι όμως μπορούν να το υποψιαστούν; Επιχείρηση μπετόν. Με κομμένη την ανάσα. Περιφρόνηση. Αλφαβίλ. Τρελός Πιερό. Δύο ή τρία πράγματα που ξέρω για αυτήν. Όλα πάνε καλά. Ελεγεία του έρωτα. Αποχαιρετισμός στη γλώσσα. Το βιβλίο της εικόνας.
Στο πλατό όπου γυρίζεται μια ταινία, κάποιος στέκεται μόνος του, όπως μπροστά σε μια λευκή σελίδα, έχει πει. Ισορροπώντας σε αντιστοιχίες λέξεων, πρόκειται για εικόνα που αναδεικνύει τον σκηνοθέτη σε δημιουργό (auteur ή συγγραφέα του σινεμά). Πρόκειται για μία θεωρία, δηλαδή θέαση και αποθέωση, που έχει συνδεθεί με τα Cahiers du cinema. Οι δημιουργοί είναι αποτυχημένοι κριτικοί. Αυτό επιβεβαιώνει η περίπτωση των κινημακριτικών των Τετραδίων του σινεμά.
Στις τρικυμίες των σελίδων μούσκεψαν οι φερέλπιδες σέρφερ του νέου κύματος, συγκροτώντας το πλάσμα μιας αντίληψης που έθεσαν σε αρμογή. Δεν είναι συμπτωματικό ότι ανέδειξαν τον Χίτσκοκ (όπως είχε κάνει ο Μποντλέρ με τον Έντγκαρ Άλαν Πόε) σε υποδειγματική μορφή του κινηματογράφου, όταν ακόμη δεν αναγνωριζόταν στην Αμερική. Ο ρόλος τους θυμίζει τη συμβολή στον πόλεμο της αμερικανικής ανεξαρτησίας του μαρκησίου Λαφαγιέτ, στον οποίο ο Κάλβος είχε αφιερώσει συλλογή του. Είναι αμφίβολο αν οι ΗΠΑ θα είχαν απεξαρτηθεί από τη βρετανική αυτοκρατορία χωρίς τους Γάλλους, που επινόησαν τον κινηματογράφο πριν τον οικειοποιηθούν οι Αμερικανοί.
Σε σχέση με το Χόλιγουντ βεβαίως, ούτε οι Νορβηγοί δεν θα έκαναν τόσο κακές ταινίες όσο οι Αμερικανοί, έχει πει ο Γκοντάρ, που επανέφερε στην Ευρώπη την Αμερική για να την αναιρέσει. Ένα κορίτσι και ένα όπλο είναι το σινεμά. Ο εικονοκεντρισμός του λόγου όμως διυλίζεται από σκηνή σε σκηνή.
Ο γλωσσοκεντρικός κινηματογράφος του Γκοντάρ συνιστά κριτική του λογοκεντρισμού. Χωρίς λογοτεχνία δεν υπάρχει κινηματογράφος, μόνον όμως εφόσον η λογοτεχνία μεταμορφωθεί. Αυτό επιβεβαιώνεται και αντιστρόφως από τις γκονταρικές καταβολές σπουδαίων πεζογράφων όπως ο Ρομπέρτο Μπολάνιο.
Ο Γκοντάρ δεν απέδειξε. Έδειξε. Εκτός από την οικονομετρία υπάρχει και η εικονομετρία. Αν δεν σε τρώει η εικόνα, γιατί να φας; Έχοντας στην εφηβεία του διαβάσει το βιβλίο Έρευνα για τη φύση και τις λειτουργίες της γλώσσας, σταμάτησε για ένα διάστημα, λένε, να μιλά. Ήταν ένα παιδί μελαγχολικό. Ανέπτυσσε συμπάθειες. Συμπαθούσε τους συμπατριώτες του άντρα της αδελφής του. Οφείλουμε πνευματικά δικαιώματα στην Ελλάδα, έχει πει σχετικά.
Κάθε θάνατος ανανεώνει τον θεσμό που ο νεκρός φαίνεται να υπηρετεί. Όποιος πεθαίνει προσαρμόζεται. Θα του άξιζε μια κηδεία όπως της Ελισάβετ. Σε οθόνες με εκατό τουαλέτες κατά μήκος της πομπής, σε συνεχή λούπα μία σεκάνς από διαφορετική ταινία του. Ένας διαρκής αποχαιρετισμός είναι οι ταινίες του Γκοντάρ.
(13.9.22)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1 λέξη / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Σκούπα, κλειδιά, κερί: Samuel van Hoogstraten / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Ποίηση & ζωγραφική / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Γιατί δεν μου επιτρέπουν να διαβάζω όσα γράφω / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
