Για την Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

(Μια άγνωστη, ανεπιτυχής προσπάθεια)

Στο υπ’ αριθ. 6 τεύχος του αναζωογονημένου Χάρτη ο φίλος Γιώργος Ν. Περαντωνάκης εκθέτει ορισμένες συστηματικές σκέψεις του για μιαν ενδεχόμενη συγγραφή Ιστορίας της Λογοτεχνίας μας, σκέψεις τις οποίες ασπάζομαι και με τις οποίες συμφωνώ κατά βάση. Εξάλλου, η χρονική απόσταση που μας χωρίζει από τις ανάλογες εκδοτικές προσπάθειες του παρελθόντος, μερικές από τις οποίες κατονομάζονται στη βιβλιογραφία του δημοσιεύματος, μας έχει καταστήσει περισσότερο κριτικούς απέναντι στα σχετικά βοηθήματα, αρκετά από τα οποία βρίσκονται ακόμη εν χρήσει. Ο Περαντωνάκης επιγράφει το κείμενό του «Ιστορία της λογοτεχνίας, ένα φιλόδοξο πρότζεκτ», τίτλος που με κάνει να υποθέσω πως ίσως να βρίσκεται εν εξελίξει ένα τέτοιο πρόγραμμα ή να πρόκειται σύντομα να αρχίσει. Με όσα αναφέρω πιο κάτω θέλω απλώς να δηλώσω και να επισημάνω τη λεπτομερή προετοιμασία και την άμεση στήριξη που θα πρέπει να υπάρξει εξαρχής, τόσο από τον πιθανό εκδότη όσο και από καθέναν συνεργάτη αυτού του πολυπρόσωπου εγχειρήματος, καθώς και την πολύχρονη και πολύμοχθη προσπάθεια που θα πρέπει να καταβληθεί σχετικώς.
Απολύτως σχετική με το θέμα είναι και η μαρτυρία που θέλω να καταθέσω εδώ για την άγνωστη και ανεπιτυχή προσπάθεια που είχα αναλάβει, μαζί με ορισμένους φίλους, για μιαν εξαρχής συγγραφή σύγχρονης Ιστορίας της Λογοτεχνίας μας, κατά τη δεκαετία του 1980. Αφορμή για το σημερινό κείμενό μου στάθηκε μία παράγραφος των απόψεων του Περαντωνάκη, η οποία ανακάλεσε στο μυαλό μου εκείνη την ατελέσφορη προσπάθεια. Παραθέτω την κρίσιμη παράγραφο, για να μην ανατρέχουν οι αναγνώστες στο τεύχος υπ’ αριθ. 6 [https://www.hartismag.gr/hartis-6/dokimio/istoria-ths-logotexnias-ena-filodoxo-protzekt]: «Πιθανόν πρέπει να περάσουμε σε πολυπρόσωπες συνθέσεις, ώστε κάθε κριτικός ή ακαδημαϊκός να αναλάβει ένα μέρος το οποίο γνωρίζει καλύτερα και να συν-εργαστεί σε έναν κοινό παρονομαστή με άλλους ειδικούς. Έτσι θα μπορέσουμε να έχουμε ένα ευρύ πολυεπίπεδο και ουσιαστικό έργο –πιθανόν πολύτομο– που θα καλύψει όλη τη νεοελληνική περίοδο ή ένα μέρος της, θα χρησιμοποιήσει νέα εργαλεία και μεθόδους και θα εστιάσει στην ουσία και όχι στην ποσότητα, αφού θα συνδυάζει την Ιστορία, την κριτική και τις πολιτισμικές σπουδές».

Η αρχική και υπερβολικά φιλόδοξη ιδέα μου προέβλεπε δύο εκδόσεις: Όχι μόνον μια Ιστορία αλλά και ένα Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Δεν είχε μαθευτεί ακόμα η προσπάθεια των εκδόσεων Πατάκη για το από ετών τώρα εν κυκλοφορία λεξικό, γεγονός που όταν κοινοποιήθηκε ακύρωσε το ένα σκέλος της ιδέας. Για την Ιστορία είχε ήδη αποφασιστεί πως πρέπει να είναι πολύτομη ανά περιόδους (κάθε τόμος και περίοδος) και με έναν υπεύθυνο για κάθε περίοδο, ο οποίος θα αναζητούσε τους συνεργάτες του, θα ανέθετε σε αυτούς τη συγγραφή των επιμέρους κεφαλαίων και θα είχε την ευθύνη και την επιμέλεια του τελικού αποτελέσματος. Καλό σχετικό παράδειγμα, τηρουμένων των αναλογιών, αποτελούσε η δεκαπεντάτομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών. Πολύ πρόχειρα, μπορώ να θυμηθώ εδώ τουλάχιστον δύο ακόμη συλλογικά και πολύτομα έργα, ιστορικού περιεχομένου και πάλι, τα οποία εκδόθηκαν με ανάλογη κατανομή της ύλης τους: την Ιστορία της Ελλάδος, 20ός αιώνας των εκδόσεων Βιβλιόραμα και την Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000 των εκδόσεων Ελληνικά Γράμματα.
Την ιδέα ασπάστηκε προσωρινά εκδοτικός οίκος της Αθήνας και, μετά από συζητήσεις, προτάθηκε να κοινοποιηθεί προς τα έξω η ιδέα με συγκεκριμένο σκοπό: να προκαλέσει το ενδιαφέρον και πιθανώς τη συμμετοχή γνωστών ονομάτων του ακαδημαϊκού χώρου. Η πρώτη κρούση έγινε προς τον Γ.Π. Σαββίδη, ο οποίος ασμένως δέχτηκε να ενημερωθεί και, επιπλέον, συνεπής προς τη φιλολογική του δεοντολογία, πρότεινε να τεθεί το όλο θέμα υπόψη του κατ’ εξοχήν αρμοδίου, του Κ.Θ. Δημαρά. Παρουσία του Σαββίδη και εκπροσώπου του ενδιαφερόμενου εκδότη, επισκεφθήκαμε κατ’ οίκον τον Δημαρά, μας πρόσφερε την προσφιλή του «αλκοόλη», όπως αποκαλούσε το ουίσκυ, και ανέπτυξε λεπτομερές σχέδιο για την καλύτερη απόδοση και προετοιμασία του έργου. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε ένα εκτενές δίκτυο προσώπων: μια τριμελή, ίσως και πενταμελή συντακτική επιτροπή, έναν υπεύθυνο κάθε περιόδου, τον μετά απ’ αυτόν υπεύθυνο συγκεκριμένων ζητημάτων τής εν λόγω περιόδου, τα επιμέρους πρόσωπα για τις βοηθητικές εργασίες, για γραμματειακή υποστήριξη κ.ο.κ.
Παρά τον αρχικό ενθουσιασμό και τις επανειλημμένες συζητήσεις, η ανεπιτυχής αναζήτηση των κατάλληλων συνεργατών, το πολύπλοκο και πολυπρόσωπο οργανωτικό σχήμα της πρότασης Δημαρά, καθώς και η σταδιακή αποχώρηση των πρώτων εταίρων οδήγησαν στο ναυάγιο της ιδέας. Μία δεκαετία αργότερα (βρισκόμαστε ήδη στα τελευταία χρόνια του 20ού αιώνα), ένας άλλος εκδοτικός οίκος της Αθήνας ενστερνίστηκε την ιδέα, η οποία, πάντως, με την προηγούμενη εμπειρία που διαθέταμε, έπαψε να είναι τόσο φιλόδοξη και περιορίστηκε στον 19ο και τον 20ό αιώνα. Νέες συσκέψεις, νέα ενθουσιώδη πρόσωπα, νέα κατανομή αρμοδιοτήτων. Και πάλι, παρά τη δήλωση του εκδότη για άμεση (και έμπρακτη) οικονομική στήριξη, η ιδέα εγκαταλείφτηκε με τον καιρό. Παρά ταύτα απέφερε στον ίδιον εκδότη ένα παράπλευρο αποτέλεσμα. Σε σύντομο χρονικό διάστημα από τότε άρχισε η προετοιμασία μιας άλλης πολύτομης έκδοσης, όχι πάντως Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Δημήτρη Δασκαλόπουλου ΣΤΟΝ ΙΑΝΟ.