Μέρα τρισκότεινη, με ψιλόβροχο και ομίχλη, λίγες μέρες μετά την κηδεία του Πάνου Θεοδωρίδη, μου τα παρέδωσαν στο σπίτι από τα ΕΛΤΑ με την επίδειξη ταυτότητας: Θέκλα Γιαρλέλη, 5+1 διηγήματα, εκδ. Nήσος 2023, Εμμανουέλα Κατρινάκη (εισαγωγή, επιλογή κειμένων, σχόλια), Όψεις του θείου στα ελληνικά λαϊκά παραμύθια, Ακαδημία Αθηνών, Δημοσιεύματα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας 37, Εθνικό Τυπογραφείο 2024.
Η Γιαρλέλη (Δράμα 1937-Αθήνα 2022) είχε δημοσιεύσει και στο παρελθόν διηγήματα σε περιοδικά και το Πέντε διηγήματα, Νήσος 2012. Δεν τα έχω διαβάσει.
Προηγούνται δύο κείμενα: της Μαρίας Θεοδωροπούλου, καθηγήτριας γλωσσολογίας στο ΑΠΘ ειδικής σε θέματα γλώσσας και ψυχισμού και του καθηγητή ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Θανάση Τζαβάρα (1939-2016) το κείμενο του οποίου (2008) είναι ανακοίνωση σε επιστημονικό συνέδριο της κλινικής περίπτωσης της «Θάλειας», δηλαδή της συγγραφέως. Ακολουθούν τα διηγήματα και το πολυμορφικό, θα το έλεγα, αυτό βιβλιαράκι μεγέθους μικρότερο και από Α3 κλείνει με πολύ ευαίσθητες έγχρωμες ζωγραφιές λουλουδιών και αγαπημένων προσώπων της συγγραφέως και με ένα ποίημα της Σιμπόρσκα, ανθολογημένο από την αδελφή τής συγγραφέως.
Ίσως, για την πληρέστερη κατανόηση του κειμένου της Θεοδωροπούλου, αγαπημένης μαθήτριας του Τάσου Χριστίδη, θα πρότεινα δύο μικρά της κείμενα αναρτημένα στο ιστολόγιο του Κέντρου Ελληνικής γλώσσας (ψυχισμός και γλώσσα https://www.greek-language.gr/... και η γέννηση της γλώσσας https://www.greek- language.gr/greekLang/studies/guide/thema_a2/index.html). Αν θυμάμαι καλά είχε ασχοληθεί και για τις σχέσεις της γλώσσας με το φόβο. Επίσης, διαβάζοντας την εισήγηση του Τζαβάρα διαισθάνεται κανείς ότι το περιεχόμενο των συνεδριών του καθηγητή με την συγγραφέα θα πρέπει άμεσα να σχετίζεται με την λογοτεχνική της παραγωγή. Η άβυσσος των σχέσεων γλώσσας, λογοτεχνίας, ψυχανάλυσης…
Η Θεοδωροπούλου στο κείμενό της αναφέρεται στο μετασχηματισμό των τραυμάτων και των δεινών της ζωής σε δημιουργία γραφής και εικόνας, άρα στην προσπάθεια για τη λύτρωση από το φάσμα του θανάτου και, θα έλεγα, την αναζήτηση της όποιας αθανασίας μέσω κάποιας μορφής αποτυπώματος πάνω στη γη.
Ο Τζαβάρας, αφού περιγράψει την γεμάτη δυσκολίες και δεινά ζωή της συγγραφέως ―ανάλογη βέβαια πολλών άλλων αφηγήσεων Μικρασιατών προσφύγων― τονίζει ότι είχε επικεντρώσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του στις αφηγήσεις της συγγραφέως περί θανάτου και εξομολογείται ότι της είχε προτείνει: «και γιατί δεν γράφετε αυτά που λέτε τόσο ωραία». Η υπέρβαση του φόβου του θανάτου μέσω της δημιουργίας. Τα διηγήματα της Γιαρλέλη δεν εντάσσονται απλώς στην ηθογραφική παράδοση. Κάνουν και ένα βήμα παραπέρα. Είναι σα να ξεριζώνεις και ―όχι απλώς να μαζεύεις― χόρτα. Λένε πράγματα που η ίδια δεν θα έλεγε ποτέ. Πέρα από την αφήγηση. Είναι μελέτες θανάτου. Άρα «οίστρος της ζωής». Δύο πράγματα διαφορετικά μεταξύ τους: αφήγηση γεγονότων και αφήγηση, στην ουσία, περί θανάτου.
Εκείνο που με εντυπωσίασε στο άλλο βιβλίο, γι' αυτό και το αναζήτησα, είναι καταρχάς ο τίτλος. Δεν φανταζόμουνα ότι υπάρχουν παραμύθια που αναφέρονται σε θεϊκά πρόσωπα (Χριστό, Παναγία, Αποστόλους, Αγίους) και στην εμπλοκή τους με τα πλέον καθημερινά και κοινότυπα ανθρώπινα και ότι, με βάση τον, αναθεωρημένο πρόσφατα (2004), κατάλογο των Aarne/Thompson/Uther (ATU) ανάλογες όψεις του θείου εντοπίζονται σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για 75 παραμύθια. Τα περισσότερα ήταν χειρόγραφα. Το συγκλονιστικό είναι ότι αυτή εμπλοκή θείου και ανθρώπινου με όρους απλής καθημερινότητας, είναι αβίαστη και αυτονόητη και είναι λαϊκή, δεν επιζητεί/προξενεί την υστεροφημία και την αιωνιότητα των μεγάλων επώνυμων δημιουργών του παρελθόντος. Άσχετο αν κερδίζουν τα παραμύθια αυτά, συν τοις άλλοις, και την παγκοσμιότητα παρά την ανωνυμία τους. Την αθανασία τους όμως τη διασώζουν οι συλλέκτες, μελετητές και εκδότες τους. Η αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία αυτών, και όχι μόνο, των παραμυθιών επιβάλλεται να προσδιορισθεί εκ νέου συστηματικά με όρους της ψυχανάλυσης, της θεωρίας της λογοτεχνίας, να προσδιορισθεί η σχέση τους με την μη παραδοσιακή/λαϊκή λογοτεχνική ―και όχι μόνο― παραγωγή (π.χ. Σαίξπηρ, ή Μπέργκμαν, ή Σαγκάλ!) αλλά και να ασκήσει και πάλι επιρροή. Και ας είναι «ντεμοντέ».
Ευχαριστώ τον Κώστα Κωτσάκη για τη λήψη των φωτογραφιών.
[ Φεβρουάριος 2025 ]
