Μεταξύ μας. Για τους άλλους – 10

Τα δυο προηγούμενα χρόνια κυκλοφόρησαν μεταφράσεις, σε δίγλωσσες εκδόσεις, της ποίησης του Ντίνου Χριστιανόπουλου σε τρεις ευρωπαϊκές γλώσσες: ισπανικά, καταλανικά, γαλλικά. Παρά τις κατά καιρούς εμφανιζόμενες μεμψιμοιρίες για την αδιαφορία που επιδεικνύει το εκτός Ελλάδος αναγνωστικό κοινό για την ελληνική ποίηση — προφανώς ο Καβάφης είναι η συνήθης εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Η στήλη ζήτησε από τους τρεις μεταφραστές να εξηγήσουν το ενδιαφέρον τους για τον ποιητή και να αναφερθούν στις δυσκολίες των εξαίρετων αυτών μεταφράσεων σε μυημένους και, κυρίως, αμύητους.
Οι μεταφραστές θεώρησαν καλύτερο να απαντήσουν σε συνεχή λόγο ενοποιώντας τις ερωτήσεις.
_______
Βλ. και Χάρτης#21
^___________

Πρώτα από όλα θα ήθελα να σας εκφράσω τη χαρά μου ―μαζί με κάποια έκπληξη― για το γεγονός ότι επιλέξατε να μεταφράσετε το ποιητικό έργο του Ντίνου Χριστιανόπουλου, στο σύνολό του ή εν μέρει. Καθώς και για το γεγονός ότι καταφέρετε να εκδοθεί το έργο σας…
Στη συνέχεια, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που δεχτήκατε να πάρετε μέρος σε αυτή την μικρή συνέντευξη/συζήτηση που πρότεινα και η οποία θα δημοσιευθεί στην στήλη που έχω δημιουργήσει στο ηλεκτρονικό περιοδικό Χάρτης με τον τίτλο Μεταξύ μας. Για τους άλλους.
Ο ερωτήσεις, κοινές και για τους τρεις σας, είναι οι εξής:

1) Τι σας ώθησε να επιλέξετε την ποίηση του Ντίνου Χριστιανόπουλου για να την μεταφράσετε και να επιδιώξετε την έκδοσή της σε βιβλίο;

2) Ποια (ή ποιες) ήταν οι σημαντικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στην μετάφραση, γλωσσικές είτε πραγματολογικές ή σχετιζόμενες με το πολιτισμικό πλαίσιο και πώς τις αντιμετωπίσατε.

Θα ήθελα ακόμη ένα βιογραφικό σας και τη μετάφραση σε ένα, κοινό και για τους τρεις, ποίημα του Ντ. Χριστιανόπουλου.

Οι μεταφραστές επέλεξαν το ποίημα:

Νύχτα, χάρισέ μου ένα κορμί

Νύχτα, χάρισέ μου ένα κορμί,
να χορτάσω κι απόψε την έξαψή μου
να σκοτώσω κι απόψε την απόγνωσή μου,
δεν αντέχω πια αυτά τα δρομολόγια,
αυτό τον παιδεμό πίσω από ξένα ίχνη.

Νύχτα, χάρισέ μου ένα κορμί,
δεν εξετάζω αν το στήθος είναι όμορφο,
αν τα μπράτσα είναι ψημένα στη δουλειά
ούτε και νοιάζομαιι για των ματιών το χρώμα,
όνομα, επάγγελμα και ηλικία.

Νύχτα, χάρισέ μου ένα κορμί,
έστω και για μισή ώρα, για ένα δεκάλεπτο∙
σου τάζω πρώτα πρώτα το κορμί μου,
σου τάζω το μέλλον μου,
σου τάζω κάτι περισσότερο: την ψυχή μου –

χάρισέ μου ένα κορμί.

_________

ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
του Manuel González Rincόn: Maneras de demorar la noche. Poesía completa de Dinos Jristianόpulos, εκδ. Mandale, Mαδρίτη 2023

Θα προσπαθήσω να απαντήσω στις ερωτήσεις σας με μία ενιαία απάντηση.
Η γνωριμία μου με το έργο του περιορίζονταν σε μερικά ποιήματα, τα πιο γνωστά, μάλλον, του συγγραφέα, άλλα (ελάχιστα) στα ισπανικά και άλλα στα ελληνικά. Όμως, η ανάγνωση των ποιητικών άπαντων του ήταν για μένα, το 2020, όταν επανεκδόθηκε το τελικό ποιητικό του έργο μετά το θάνατό του, πραγματική ανακάλυψη.
Και ήταν ακόμη μεγαλύτερη ανακάλυψη η συνάντηση με ένα κληροδότημα ιδιαίτερα μοναδικό και προσωπικό με πτυχές που δεν είχα βρει ούτε στην ποίηση της Γενιάς του ’30 ούτε στους ποιητές της Α΄ Μεταπολεμικής Γενιάς. Αλλά ήταν επίσης υπεράνω κάθε σύγκρισης με τους άλλους συγγραφείς της λεγόμενης Τριάδας της Θεσσαλονίκης. Και αυτός ήταν ο λόγος που ο Χριστιανόπουλος εμφανίζονταν στα μάτια μου καθαρά ως ιδιαίτερη περίπτωση στα νεοελληνικά γράμματα.
Το ποιητικό έργο του Χριστιανόπουλου με εξέπληξε, κατ’ αρχήν, για τη θεματική του: δηλαδή για τη χρήση του ομοερωτικού ερωτισμού ως μέσου για να τραντάξει τη μικροαστική ηθική, την «τρεχάμενη ηθική». Αλλά –κι αυτό με σόκαρε ειδικά– ως διεκδικητική στρατηγική τού χώρου του στον κόσμο κόντρα σ’ αυτήν την ίδια την ηθική.
Το έργο του παρουσιάζονταν μπροστά μου ως μία ποίηση στην οποία το λυρικό υποκείμενο, με μία πλήρη ακεραιότητα διάθεσης, απαιτεί απεγνωσμένα από τους αναγνώστες του την αναγνώριση του δικαιώματός του να είναι αυτό που είναι· να υπάρχει χωρίς να αναγκάζεται σε αποστασία την ύστατή του φύση, ακόμα κι αν η φύση του τού προξενεί οδύνη. Και το απαιτεί εκθέτοντας ανεπιφύλακτα τις ερωτικές ιδιοτυπίες του. Δηλαδή, ο ποιητής αγωνίζεται μέχρις εσχάτων για την ύπαρξή του χρησιμοποιώντας τα όπλα της αυτοεπιβεβαίωσης.
Και εκεί έγκειται μάλλον η υψηλή ισχύς του Χριστιανόπουλου, επειδή αυτό το χαρακτηριστικό τής ποίησής του, η εξομολογητική πρόκληση, αντί να τον βάλει σε μειονεκτική θέση, τον ανεβάζει υπεράνω της κριτικής των συνανθρώπων του σε μια, θα έλεγε κανείς, αποθέωση της τόλμης και της ανδρείας. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε, όμως, ότι ο Χριστιανόπουλος ήταν ένας επιζών (όπως δηλώνει στο πασίγνωστό του ποιηματάκι «και τι δεν κάνατε για να με θάψετε / όμως ξεχάσατε πως είμα σπόρος») · επιζών της πολιτικής, της κοινωνίας και ακόμα και του εαυτού του, εξαιτίας της αρνητικής αντίληψης του «κουσουριού» του που η θρησκεία και τα κατηχητικά τού είχαν επιβάλει από μικρό. Μια αντίληψη που τον παρεμπόδιζε σ' όλη του τη ζωή όχι μόνο να φτάσει σε μία ολοτελή επιδοκιμασία του εαυτού του, αλλά και να αποκτήσει μια σωστή κατανόηση της ίδιας της υποστασής του.
Επίσης, στο έργο του Χριστιανόπουλου με εξέπληξε το νεωτεριστικό ύφος του, επιγραμματικό και ευθύ, σχεδόν στερούμενο λυρισμού, ένα ύφος δηλαδή που ταιριάζει ολότελα με τις συνθήκες ζωής που έτυχε να αντιμετωπίσει σε όλη του τη ζωή, αλλά που ταιριάζει επίσης με τον λιτό χαρακτήρα του, του αναχωρητή, του λαϊκού μοναχού, του κοσμοκαλόγερου. Εξεπλάγην επίσης από τη λυτρωτική παρουσία της θρησκείας στο έργο του, ως λογοτεχνικό μοτίβο αλλά και ως ψυχολογική στρατηγική επιβίωσης, κάτι που θεωρώ πρωτοποριακό και που δίνει στην ποίησή του μια εντελώς απροσδόκητη διάσταση.
Με όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, σε ένα φόντο επίμονης μάχης μεταξύ σαρκός και πνεύματος, ο Χριστιανόπουλος δημιουργεί έναν προσωπικό ποιητικό κόσμο που υφίσταται ως μοναδική εκδήλωση στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Όλα αυτά, λοιπόν, με ώθησαν να μεταφράσω το έργο του Χριστιανόπουλου, ιδιαίτερα όταν παρατήρησα ότι τα ποιήματά του που είχαν μεταφραστεί στα ισπανικά (μερικά απ’ αυτά ήταν τα ίδια αλλά σε διαφορετικές αποδόσεις) ήταν μετρημένα και βρίσκονταν όλα διάσπαρτα σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά, και δεν προσέφεραν σωστή έκθεση της ποιότητας και αξίας του έργου του. Ταυτόχρονα σκέφτηκα ότι η μετάφρασή μου θα διεύρυνε και τη γνώση της ποίησης του Χριστιανόπουλου αλλά και την εικόνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Ισπανία αλλά, πιθανότατα, και στον ισπανόφωνο κόσμο.
Δεν υφίσταται, βέβαια, λόγος ανησυχίας σχετικά μ’ αυτό, επειδή το βάρος του έργου του καθ’ εαυτό θα κατακτήσει σιγά σιγά τη θέση που του αξίζει στην παγκόσμια λογοτεχνία, που και ο ίδιος ο ποιητής ποθούσε, χωρίς να ξέρει μάλλον ότι η μοίρα του την επιφύλασσε. Είναι απλώς θέμα χρόνου.
Αν και το έργο του θα μπορούσε να μελετηθεί από διάφορες πλευρές (από την ψυχολογία, από την ανθρωπολογία, από την ιστορία, κ.λπ), αυτό τον λογοτεχνικό κόσμο που μας άφησε κληρονομιά ο Χριστιανόπουλος θα έπρεπε να τον προσεγγίσουμε ουσιαστικά ως έργο τέχνης, ως προϊόν μιας τεχνικής που σε τελευταία ανάλυση μετουσιώνει την πραγματικότητα σε παραδειγματικό δημιούργημα, πέρα από τα χαρακτηριστικά που σχηματίζουν την ιδιωτική προσωπικότητά του συγγραφέα και πέρα από τις πιο συγκεκριμένες ζωτικές περιστάσεις του. Η πρωτοτυπία και η αυθεντικότητα του λόγου του και η καθολικότητα της απαίτησής του «για αγάπη και για μιά ζωή χωρίς φόβο και χλεύη» προσδίδουν στο έργο του μία εντελώς οικουμενική διάσταση.
Η έκδοσή μου, λοιπόν, περιλαμβάνει ολόκληρο το ποιητικό έργο του Χριστιανόπουλου σύμφωνα με την τελική έκδοση του 2020, που ο ίδιος είχε επιμεληθεί, σε τρία βιβλία: Ποιήματα, Μικρά ποιήματα και Πεζά ποιήματα. Αλλά, για να βοηθήσω τους Ισπανούς αναγνώστες που δεν είχαν μέχρι τώρα καμία επαφή με αυτό τον ποιητικό κόσμο του, αποφάσισα να του γράψω και μία εκτενή εισαγωγή που να τον φωτίζει και να διευκολύνει την ανάγνωσή του. Πρέπει να πω ότι πρόκειται για την πρώτη μετάφραση των ποιητικών απάντων του Χριστιανόπουλου σε οποιαδήποτε γλώσσα, καθότι και η μετάφραση στα αγγλικά του Nicholas Kostís δεν περιλαμβάνει ολόκληρο το έργο του.

Οι κύριες δυσκολίες που αντιμετώπισα στην μετάφραση του ποιητικού λόγου του Χριστιανόπουλου ήταν τρεις:
Η πρώτη ήταν λεξικογραφικού χαρακτήρα· δηλαδή, με δυσκόλεψαν οι όροι που χρησιμοποιεί ο Χριστιανόπουλος οι οποίοι προέρχονται από την αργκό. Η προσπάθειά μου επικεντρώθηκε στην αναζήτηση του αντίστοιχου όρου στην ισπανική γλώσσα, της εποχής μάλιστα που ο ποιητής έγραψε το έργο του. Κι αυτό δεν ήταν πάντα εφικτό.
Μια δεύτερη δυσκολία ήταν να βρω μια σωστή απόδοση για το λιτό λογοτεχνικό ύφος του Χριστιανόπουλου, επειδή οι βραχείες συντακτικές δομές που χρησιμοποιεί ο ποιητής, και που λειτουργούν άψογα στην ελληνική γλώσσα, δεν βγάζουν πάντα νόημα στα ισπανικά, και απαιτούνται πιο εκτενείς φράσεις.
Τρίτη δυσκολία ήταν το ανέφικτο της απόδοσης του μέτρου και της μουσικότητας των στίχων του. Οπότε προσπάθησα να δημιουργήσω έναν ρυθμό που να αποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο μια κάπως παρόμοια στιχουργικά μελωδικότητα στα ισπανικά.
Πάντως, οφείλω να ομολογήσω πως, σε γενικές γραμμές, είμαι ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα.

Ο Manuel González Rincón (Μανουέλ Γκονθάλεθ Ρινκόν) γεννήθηκε το 1963 στο Σαν Φερνάντο του Κάντιθ. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλης (1981-1986), όπου διετέλεσε ερευνητής στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών (1984-1986), αποφοιτώντας με πτυχιακή για το θρησκευτικό δράμα της Κρητικής Αναγέννησης Η θυσία του Αβραάμ. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Northwestern του Evanston των ΗΠΑ (1986-1987). Έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Κλασική Φιλολογία από το Πανεπιστήμιο της Σεβίλης το 1992 με διατριβή για τα επιγράμματα του Στράτωνος του εκ Σάρδεων, η οποία εκδόθηκε από την Υπηρεσία Εκδόσεων του Πανεπιστημίου το 1996. Το 1988 απέκτησε θέση καθηγητή στην ελληνική γλώσσα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, συνδυάζοντας το διδακτικό του έργο με τη μετάφραση και την έρευνα στον τομέα της μεσαιωνικής και νέας ελληνικής γλώσσας. Από το 2007 είναι μέλος της Ενοποιημένης Ομάδας του Ανδαλουσιανού Σχεδιασμού για την Έρευνα (Grupo Consolidado del Plan Andaluz de Investigación) HUM 426 του Πανεπιστημίου του Κάντιθ. Εκτός από πολυάριθμα ερευνητικά άρθρα για διάφορα θέματα που δημοσιεύονται σε εξειδικευμένα περιοδικά, έχει μεταφράσει διάφορα έργα της κλασικής, μεσαιωνικής και νεοελληνικής πεζογραφίας και ποίησης (Μπεργαδής, Αναγνωστάκης, Ελύτης, Λειβαδίτης, Ρίτσος, Σ. Δούκας, Βενέζης, Δ. Αγγελής κ.ά.).

Noche, regálame un cuerpo

Noche, regálame un cuerpo
para saciar al alba mi deseo,
para matar en tu seno mi desesperanza.
No soporto más estas caminatas,
este sufrimiento tras huellas extrañas.

Noche, regálame un cuerpo,
no miraré si tiene un pecho hermoso,
si sus brazos están curtidos en el trabajo,
tampoco me importa el color de sus ojos,
el nombre, la profesión o la edad.

Noche, regálame un cuerpo,
aunque sea media hora, diez minutos;
te ofrezco antes que nada mi cuerpo,
te ofrezco mi porvenir,
te ofrezco algo más todavía: mi alma —

regala me un cuerpo

ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
του Lucas Gonzalvo Valls: Dinos Khristianόpulos. Regala’m un cos. Χάρισέ μου ένα κορμί, Eκδ. Salze, Benassal (Castellό) 2024

1.

Με θυμάμαι να διαβάζω Χριστιανόπουλο για πρώτη φορά λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει τον Αύγουστο του 2020. Ήταν το ποίημα «Η θάλασσα» και, κατά τύχη, ένα από τα μικρά ποιήματα, εκείνο για τους τύπους καφέ. Σκέφτηκα κατευθείαν το ποίημα του Καβάφη «Δυο νέοι, 23 έως 24 ετών», λόγω της σχετικότητας των αναφορών, φυσικά, αλλά και επειδή ήταν ο ομοερωτικός ποιητής στα ελληνικά που εγώ γνώριζα και εξεπλάγην από το πόσο διαφορετικά ήταν μεταξύ τους σε σχέση με το βίωμα του έρωτα. Ψάχνοντας λίγο περισσότερο, ανακάλυψα μερικά ακόμα πιο εκπληκτικά ποιήματα, αυτά που αποτελούν τη Νεκρή πιάτσα, και ο στίχος «μόνο ο έρωτας ξέρει να εκμεταλλεύεται τα χαλάσματα» του ποιήματος «Στο Καραμπουρνάκι» μου φάνηκε η πιο ειλικρινής εκδήλωση του ερωτικού πάθους. Αποφάσισα να αγοράσω ολόκληρη την κανονική ποίησή του μέσω ίντερνετ, χωρίς να περιμένω να επισκεφθώ την Ελλάδα και το βιβλιοπωλείο Πολιτεία, και μπήκα σε αυτό που αποδείχθηκε ένα συναρπαστικό ταξίδι μέσα από ένα ποιητικό savoir faire που διατρέχει ολόκληρη τη δημιουργία και τη ζωή του. Ως κλασικός φιλόλογος, βέβαια, απόλαυσα βαθιά τα ποιήματα της Εποχής των ισχνών αγελάδων, αλλά απόλαυσα προπάντων εκείνα τα ποιήματα που ήταν ριζωμένα σε έναν πολύ καθορισμένο χώρο και χρόνο, εκείνα στα οποία μπορείς να ανιχνεύσεις την αστικοποίηση της Θεσσαλονίκης, να βρεις τον χάρτη των δρόμων και των πλατειών του πόθου και, κατ' επέκταση, να χαρτογραφήσεις παρεκκλίνοντες έρωτες και σεξουαλικές πρακτικές, κάτι που βρίσκει κανείς διαβάζοντας τον Χριστιανόπουλο. Ούτε αυτό είναι απλή σύμπτωση, αλλά ανταποκρίνεται πλήρως στα τελευταία μου ενδιαφέροντα για την queer θεωρία και την ομοερωτική ποίηση. Έτσι, δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι αποφάσισα να τον μεταφράσω, ειδικά αν ληφθεί υπόψη ότι ούτε ένα ποίημά του δεν είχε μεταφραστεί στη γλώσσα μου ακόμα, τα καταλανικά, και ότι είχε έρθει η ώρα να παρουσιάσω έναν άλλο ποιητή, αυτή τη φορά πολύ περισσότερο παρεκκλίνοντα σε σύγκριση με τον Καβάφη, στο καταλανικό κοινό, που ήταν ήδη πολύ εξοικειωμένο με τον Αλεξανδρινό ποιητή και, πρόσφατα, λίγο στον Ταχτσή μέσω του Τρίτου Στεφανιού, σε μια εξαιρετική μετάφραση του καθηγητή μου Jaume Almirall. Το πήρα σχεδόν ως προσωπικό καθήκον, ως αποστολή που έπρεπε να εκπληρώσω. Η πρώτη φορά που το καταλανικό κοινό μπόρεσε να απολαύσει κάποια από τα ποιήματα του Χριστιανούπουλου μεταφρασμένα ήταν χάρη στο περιοδικό Aérides με το οποίο συνεργάζομαι ετησίως με μικρές συνεισφορές και το οποίο ήταν πρόθυμο να δημοσιεύσει οκτώ ποιήματα από τη συλλογή Νεκρή πιάτσα. Όσον αφορά την υποβολή προτάσεων σε εκδότες, ευτυχώς δε βρήκα πολλές δυσκολίες. Ο σύντροφός μου είχε πρόσφατα ανακαλύψει έναν νέο εκδοτικό οίκο που εξέδιδε αποκλειστικά ξένη ποίηση μεταφρασμένη στα καταλανικά, από ποιητές που είναι γνωστοί στη χώρα τους αλλά δεν έχουν ακόμη ξεπεράσει τα εθνικά τους σύνορα. Η Marta και ο Josep, οι εκδότες, δέχτηκαν αμέσως την πρότασή μου να αναλάβουν μια αρκετά συνεπή ανθολογία του ποιητή και πιάσαμε αμέσως δουλειά. Είναι ένας εκδοτικός οίκος που εκδίδει μόνο ένα βιβλίο το χρόνο και γι 'αυτό φροντίζει πολύ τις εκδόσεις του. Θυμάμαι ότι για τον τίτλο της ανθολογίας πρότεινα τη φράση «Υπαίθριος έρωτας» που κλείνουν το ποίημα «Βούρκωμα για το χάσιμο της γκαρσονιέρας μου», μιας και το ερωτικό βίωμα του Χριστιανόπουλου γίνεται σχεδόν αποκλειστικά σε κοινούς χώρους, αλλά οι εκδότες, που έχουν πολύ καλύτερο μάτι από μένα, επέλεξαν πολύ καλά το «χάρισέ μου ένα κορμί», Regala'm un cos. Τέλος πάντων, νομίζω ότι ήταν μια πολύ καλή απόφαση να το εκδώσουμε, γιατί όσοι το διαβάζουν μας λένε ότι ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη. Εγώ πάντα σκέφτομαι ότι η μετάφραση μας επιτρέπει να εμπλουτίζουμε τη δική μας λογοτεχνική παράδοση. Ο μεταφρασεολόγοι Itamar Even-Zohar και η Susan Bassnett έτσι την αντιλαμβάνονταν.

    2.

Όταν με ρωτούν για τις δυσκολίες που αντιμετώπισα στη μετάφραση του Χριστιανόπουλου, ξεκινάω πάντα λέγοντας ότι μόλις είχα μεταφράσει τον Άγγελο Σικελιανό, επειδή έτσι προετοιμάζω το έδαφος της συζήτησης, γιατί είναι δύο ποιητές τοποθετημένοι ο ένας στους αντίποδες του άλλου. Για την ολοκλήρωση των πανεπιστημιακών μου σπουδών, αποφάσισα να μεταφράσω το πρώτο δημοσιευμένο έργο του Λευκαδίτη ποιητή, τον Αλαφροΐσκιωτο, τίτλος που είναι ήδη δύσκολο να μεταφραστεί από μόνος του. Παράλληλα, μου ζητήθηκε να μεταφράσω στα ισπανικά μια μελέτη που είχε ετοιμάσει η Ευθαλία Παπαδάκη για τις δελφικές εορτές της Εύας και του Άγγελου Σικελιανού, Πίσω από τον πέπλο της ωραιότητας, που εκδόθηκε από το Μουσείο Μπενάκη. Το πέταγμα του αετού, σύμφωνα με τα λόγια του Καζαντζάκη, που προϋποθέτει η ποίηση του Σικελιανού, δεν έχει καμία σχέση με το σύρσιμο του σώματος του Χριστιανοπουλου και, παρ' όλα αυτά, η ποίηση του Θεσσαλονικιού είναι πολύ πιο ανάλαφρη. Ωστόσο, είμαι εναντίον εκείνων που πιστεύουν ότι η καλή ποίηση είναι αυτή που σε κάνει να σπας το κεφάλι σου για να την καταλάβεις και ότι, επομένως, η μετάφρασή της θα είναι μια σπαρτιατική αγωγή. Στον Χριστιανόπουλο συνάντησα δυσκολίες που σχετίζονται κυρίως με το λεξιλόγιο και την ικανότητα που είχε να χρησιμοποιήσει έναν λόγο απογυμνωμένο από όλα τα τεχνάσματα που σχεδόν πάντα φορτίζουν την ποίηση με το μπαρόκ horror vacui και που, μεταφραζόμενη, μπορεί να είναι εύκολο να αναπαραχθεί, πολύ περισσότερο από την απλότητα ενός λόγου όπως του Χριστιανούπουλου. Για μένα η ποιητική απλότητα δεν έχει καμία σχέση με το να είσαι πρόχειρος, αλλά με το να παραμένεις λυρικός χωρίς φαντασμαγορίες. Οι λεξιλογικές επιπλοκές δεν ήταν τόσο προϊόν της μη κατανόησης μιας συγκεκριμένης λέξης, αλλά της εύρεσης της αντίστοιχης λέξης στα καταλανικά που θα δικαίωνε ολόκληρο τον κόσμο των εννοιών και των αντηχήσεων που η αρχική λέξη ανοίγει στον Έλληνα αναγνώστη. Υπό αυτή την έννοια, η γκέι αργκό ήταν μια από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες. Πρώτον, γιατί στον Χριστιανόπουλο όλη αυτή η ορολογία φτάνει στον Έλληνα αναγνώστη με άμεσο, ειλικρινή, σκληρό και άγριο τρόπο. Και για να τον αναπαραγάγουμε στα καταλανικά μερικές φορές πρέπει να καταφύγουμε, παρά τη λύπη μας, σε καστιλιανισμούς (ισπανισμούς), επειδή οι αντίστοιχες άμεσες λέξεις στα καταλανικά δεν χρησιμοποιούνται με τόσο συνήθη τρόπο στο δρόμο και, ως εκ τούτου, μπορούν να καλύψουν τη μετάφραση με μια πατίνα υπερφορτωμένη από γλωσσική καθαρότητα που δεν υπάρχει στα ελληνικά. Η μετάφραση κάποιων λέξεων όπως τσόλια, τζουτζουκλέρια, μπερντές, μαλλί, τεκνά, τσαϊράδα, ρόδα, αδερφή, λουμπίνα, στα δικά τους συμφραζόμενα και πέρα από τις προφανείς σημασίες των, είναι ένα πολύπλοκο έργο που μπόρεσα να ξεπεράσω με τη βοήθεια, φυσικά, του Ηλία Πετρόπουλου, αλλά και πολλών φίλων, Ελλήνων και μη, όπως ο Cèsar Montoliu, ο οποίος, πριν από κάποια χρόνια είχε μελετήσει τα καλιαρντά, και ο συγγραφέας Σπύρος Καρυδάκης. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την Πάολα Ρεβενιώτη για τις διευκρινίσεις της σχετικά με τις σεξουαλικές πρακτικές και τους χώρους των ερωτικά αποκλινόντων. Επιπλέον, αφοσιώθηκα και σε παράλληλες αναγνώσεις, όπως κάποια επιστημονικά άρθρα των καθηγητών Κώστα Γιαννακόπουλου και Δημήτρη Παπανικολάου, και προσωπικές ιστορίες, όπως αυτές του Θωμά Κοροβίνη. Όλα βοηθούν σε μια μετάφραση και, όσο πιο ποικίλα είναι τα εργαλεία του μεταφραστή, τόσο το καλύτερο. Όταν μεταφράζεις, δεν μπορείς να παραλείψεις τίποτα, και αυτή είναι μια άσκηση ταπεινότητας που λίγες δουλειές σου δίνουν.
Η έκδοση είναι μια ανθολογία περίπου 100 ποιημάτων επιλεγμένων από τα κανονικά ποιήματα του Χριστιανόπουλου και ένα από τα τραγούδια τού Αιώνιου παράπονου. Το ελληνικό κείμενο συνοδεύει τη μετάφραση στο κάτω μέρος της σελίδας, μαζί με κάποιες σημειώσεις για πολιτιστικά ή γεωγραφικά θέματα αποκλειστικά. Η έκδοση ανοίγει με πρόλογο του μεταφραστή για τη σταδιοδρομία και τη λογοτεχνική παραγωγή του Χριστιανούπουλου και κλείνει με επίλογο του Jaume Almirall, καθηγητή αρχαίων ελληνικών και μεταφραστή, μεταξύ άλλων, του Καββαδία και του Ταχτσή.

Ο Lucas Gonzalvo Valls (Λούκας Γκονζάλβο Βαλς) γεννήθηκε στη Βαρκελώνη το 1992 και είναι φιλόλογος, συγγραφέας και μεταφραστής της νέας ελληνικής. Στα ισπανικά έχει μεταφράσει μελέτη της Ευθαλίας Παπαδάκη για τον βίο και τις Δελφικές Εορτές του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ. Στα καταλανικά ξεχωρίζει η συνεργασία του με το λογοτεχνικό περιοδικό των νεοελληνιστών της Καταλονίας Torre dels Vents. Αέρηδες με μεταφράσεις των Ρίτσου, Σικελιανού, Γ. Ιωάννου και Χριστιανόπουλου. Το 2023 εκδόθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή, Lluna de dia, και το 2024 μετέφρασε μια ανθολογία του Χριστιανόπουλου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Salze. Παρακολουθεί σπουδές για διδακτορικό στο Universitat Pompeu Fabra και είναι μέλος της Ομάδας Μελέτης του Καταλανικού Πολιτισμού στο ίδιο πανεπιστήμιο. Οι τομείς ενδιαφέροντός του είναι η μετάφραση, η μνήμη, η πόλη, οι queer θεωρίες και η ψυχανάλυση.

Nit, regala'm un cos

Nit, regala'm un cos,
per satisfer la meva excitació avui també,
per matar la meva desesperança avui també,
no suporto ja aquests recorreguts,
aquest turment rere passos desconeguts.

Nit, regala'm un cos,
no tinc en compte si té un pit atractiu,
uns braços avesats a treballar,
i no m'importa tampoc el color dels ulls,
el nom, la feina o l'edat.

Nit, regala'm un cos,
ni que sigui per mitja hora, deu minuts.
Per començar, et prometo el meu cos,
et prometo el meu futur,
et prometo una altra cosa més : la meva ànima —

regala’m um cos

ΓΑΛΛΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
του Michel Volkovich: Le ver dans le corps et autres recueils. Dinos Christianòpoulos, Miel de Anges, Σεβρ 2023

Στην αγαπημένη μου Θεσσαλονίκη, όπου μάθαινα την ελληνική γλώσσα τη δεκαετία του ΄80, τον Χριστιανόπουλο τον είχανε, αν όχι για θεό, τουλάχιστον για πάπα. Τον ανακάλυψα τότε και με γοήτευσε αμέσως. Η ποίησή του, αν και φαινομενικά απλή, έχει μια δύναμη μοναδική. Μια θαυμάσια τόλμη. Απογυμνώνεται ο άνθρωπος, στα θέματα και στην γραφή. Σ' όλα τα ποιήματα συναντάς την ίδια τρομερή πυκνότητα. Ποτέ δεν συνάντησα τόση λαχτάρα, τόσο πόνο συμπυκνωμένο σε τόσο λίγες λέξεις. Επίσης, με συγκίνησε αυτή η παράξενη πορεία, η φωτιά που ανάβει ένα παιδί στα είκοσί του με τις Ισχνές αγελάδες, και η φλόγα μετά που όλο λιγοστεύει για να σβήσει τελικά. Για πολλά χρόνια κανένας Γάλλος μεταφραστής δεν ενδιαφερόταν και μπόρεσα να τον αναλάβω εγώ. Όταν τον πρωτομετέφρασα το ΄96, επιτέλους, πήρα βραβείο μετάφρασης, ενώ αυτή η δουλειά ήταν από τις πιο εύκολες. Αυτό που λέει αυτός ο ποιητής, το καταλαβαίνεις! Το πιο δύσκολο μαζί του είναι να μείνεις πάντα όσο γίνεται πιο απλός και σύντομος, πράγμα το οποίο συνηθίζω να κάνω συστηματικά, ίσως υπερβολικά. Με τον Χριστιανόπουλο όμως η απλότητα και η συντομία δεν ήταν ποτέ αρκετές. Δέχτηκε τη δουλειά μου ευγενικά, χωρίς ιδιαίτερο ενθουσιασμό — τουλάχιστον έτσι μου φάνηκε. Ήταν λεπτολόγος και μπορεί να ενοχλήθηκε από τις παρεκκλισιούλες μου. Πάντως, πριν τον μεταφράσω ξανά, σχεδόν ολόκληρο πια, στις δικές μου εκδόσεις, περίμενα τον θάνατό του για να μην τον πληγώσω κι άλλο. Τον είχα συναντήσει καναδυό φορές και είχα την ευκαιρία να θαυμάσω την περίφημη κακία του, οπότε τον φοβόμουνα κιόλας.

O Michel Volkovitch (Μισέλ Βολκοβίς) γεννήθηκε το 1947 στο Παρίσι. Σπούδασε γαλλική και αγγλική φιλολογία. Πρώην καθηγητής αγγλικών σε λύκειο, διδάσκει λογοτεχνική μετάφραση στη σχολή ETL του Παρισιού. Έχει μεταφράσει 50 πεζογράφους (Χειμωνά, Ταχτσή, Χατζή, Κουμανταρέα, Ιωάννου, Χάκκα, Μίσσιο, Καρυστιάνη, Ζατέλη και νεότερους), 40 θεατρικά έργα (Μ. Αναγνωστάκη, Καλογεροπούλου, Δημητριάδη, Μαυριτσάκη...), 200 ποιητές (Σολωμό, Καβάφη, Καρυωτάκη, Σεφέρη, Σαχτούρη, Δημουλά, Παπαδίτσα, Σινόπουλο, Πατρίκιο, Καρούζο και νεότερους πολλούς), καθώς και δημοτικά τραγούδια και ρεμπέτικα. Δημοσίευσε μια ανθολογία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης στις εκδόσεις Gallimard. Έλαβε εφτά μετφραστικά βραβεία. Εκδίδει ελληνική λογοτεχνία σε μετάφραση στις εκδόσεις Le miel des anges που ίδρυσε το 2013. Έχει δημοσεύσει οχτώ βιβλία δικά του. www.volkovitch.com, www.lemieldesanges.fr

Nuit, offre-moi un corps

Nuit, offre-moi un corps,
que ce soir aussi j’apaise mon exaltation,
que ce soir aussi je tue ma détresse,
je n’en peux plus de ces trajets,
de ce tourment sur les traces d’étrangers.

Nuit, offre-moi un corps,
je ne regarde pas si la poitrine est belle,
si les bras sont rompus au travail,
et peu m’importe la couleur des yeux,
le nom, la profession et l’âge.

Nuit, offre-moi un corps,
pour une demi-heure seulement,
pour dix minutes ; je te promets d’abord mon corps,
je te promets mon avenir,
je te promets quelque chose de plus : mon âme —

offre-moi un corps.