Πώς η ελληνοπαγανιστική κοσμοθεωρία μεταμορφώθηκε σε νεοελληνοχριστιανική αντίληψη

Ο Κα­βά­φης εί­ναι ένας από τους λί­γους Έλ­λη­νες λο­γο­τέ­χνες για τον οποί­ον έχουν γρα­φτεί πο­λυά­ριθ­μες με­λέ­τες σε Ελ­λά­δα κι εξω­τε­ρι­κό, έχουν εκ­πο­νη­θεί πολ­λές με­τα­πτυ­χια­κές ερ­γα­σί­ες, κα­θώς και δι­δα­κτο­ρι­κές δια­τρι­βές και πι­στεύ­α­με πως εί­χαν=ν όλα σχε­δόν ει­πω­θεί για τον Αλε­ξαν­δρι­νό ποι­η­τή και το έρ­γο του. Ωστό­σο, δια­βά­ζο­ντας το πυ­κνο­γραμ­μέ­νο πό­νη­μα, του Μι­χά­λη Τσια­νί­κα, νε­ο­ελ­λη­νι­στή κα­θη­γη­τή, που επί 30 χρό­νια δί­δα­ξε στο πα­νε­πι­στή­μιο του Φλί­ντερς, στη Νέα Αδε­λαϊ­δα της Αυ­στρα­λί­ας, με τί­τλο: Κα­βά­φης: Το τε­λευ­ταίο ταν­γκό στην Αλε­ξάν­δρεια, ξαφ­νια­στή­κα­με κα­θώς από τη 2^η πα­ρά­γρα­φο της «Ει­σα­γω­γής» του, μας προει­δο­ποιεί ότι το έρ­γο του έχει «άπο­ψη» που «θα φέ­ρει σε δύ­σκο­λη θέ­ση και θα ενο­χλή­σει πά­ρα πολ­λούς, αλ­λά θα ικα­νο­ποι­ή­σει και κά­ποιους ολί­γους» συ­μπλη­ρώ­νο­ντας πως: «σε αυ­τούς κυ­ρί­ως απευ­θύ­νο­μαι» (σ. 15).
Ανα­τρέ­χο­ντας λοι­πόν στα έξι, άνι­σα σε μέ­γε­θος κε­φά­λαια που απαρ­τί­ζουν τη με­λέ­τη του, δια­πι­στώ­νου­με πως απαλ­λαγ­μέ­νος από τον πα­νε­πι­στη­μια­κό «κα­θω­σπρε­πι­σμό», ο Μ. Τσια­νί­κας τόλ­μη­σε να με­λε­τή­σει και να ανα­λύ­σει το κα­βα­φι­κό έρ­γο, σε μια επο­χή όπου κα­θη­με­ρι­νά προ­βάλ­λο­νται νέ­ες θε­ω­ρί­ες, ακο­λου­θώ­ντας την ιστο­ρι­κή μέ­θο­δο. Δεν δί­στα­σε να εξε­τά­σει με δια­φο­ρε­τι­κή προ­σέγ­γι­ση την κα­βα­φι­κή δη­μιουρ­γία, ξε­φεύ­γο­ντας από την πα­ρα­δο­σια­κή «κα­βα­φο­λα­τρεία» του γνω­στού ποι­η­τή που ταυ­τί­ζει την προ­σω­πι­κή φθο­ρά με αυ­τήν της γε­νέ­τει­ρας πό­λης του, στε­ρε­ό­τυ­πα που κα­θιε­ρώ­θη­καν με­τα­πο­λε­μι­κά από σχε­δόν όλους τους ερευ­νη­τές του έρ­γου του. Ωστό­σο ο Μ. Τσια­νί­κας μια σει­ρά από νέα ερω­τή­μα­τα: για­τί ο Κα­βά­φης κα­τα­πιά­στη­κε με την ιστο­ρία της πό­λης του, για­τί θέ­λη­σε να με­λε­τή­σει την πτώ­ση και τη φθο­ρά της, για­τί επι­κε­ντρώ­θη­κε στον μι­κρό­κο­σμο της Αλε­ξάν­δρειας και μά­λι­στα σε ορι­σμέ­να χρο­νι­κά επει­σό­δια; Μή­πως επει­δή την επο­χή που έζη­σε, κυ­ριαρ­χού­σε ένα πνεύ­μα απαι­σιο­δο­ξί­ας που δεν ήταν σε θέ­ση να δώ­σει διε­ξό­δους πνευ­μα­τι­κής ανά­τα­σης, ή για­τί επη­ρε­ά­στη­κε από την οι­κο­νο­μι­κή κα­τα­στρο­φή της οι­κο­γέ­νειάς του, ή πά­λι επει­δή συ­νει­δη­το­ποί­η­σε πως ο ίδιος απο­τε­λού­σε με τη συ­μπε­ρι­φο­ρά του, μια ει­δι­κή πε­ρί­πτω­ση μες στην ανερ­χό­με­νη πο­λυ­πο­λι­τι­σμι­κή αστι­κή κοι­νω­νία της πό­λης όπου ζού­σε;

Επει­δή η απά­ντη­ση δεν εί­ναι εύ­κο­λη ο Μ. Τσια­νί­κας επέ­λε­ξε να επι­κε­ντρω­θεί και να ανα­λύ­σει σε ποιους χρό­νους κι επο­χές ή σε ποια ση­μα­ντι­κά γε­γο­νό­τα ανα­φέ­ρε­ται η δρά­ση, το πε­ριε­χό­με­νο δη­λα­δή των κα­βα­φι­κών ποι­η­μά­των, για να δια­πι­στώ­σει πως εστιά­ζο­νται στο χρο­νι­κό διά­στη­μα της δρα­μα­τι­κής επο­χής της με­τά­βα­σης από τον αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κό τρό­πο ζω­ής στο νέο εβραϊ­κό-χρι­στια­νι­κό, όταν δη­λα­δή όλα άλ­λα­ζαν στα­δια­κά και «τα υπο­κεί­με­να με­τα­τρέ­πο­νται σι­γά σι­γά σε φο­ρείς νέ­ων πρα­κτι­κών και ιδε­ών, (…) σχε­δόν πρω­τό­φα­ντα στο εύ­ρος τους για την αν­θρώ­πι­νη ιστο­ρία, με συ­ντα­ρα­κτι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα» (σ. 23), ση­μειώ­νει ο συγ­γρα­φέ­ας του βι­βλί­ου.
Οπό­τε ο με­λε­τη­τής ανα­λύ­ει όλα τα απο­κα­λού­με­να «ιστο­ρι­κά» ποι­ή­μα­τα του Κα­βά­φη κι όχι μό­νο, τα συν­δέ­ει με τη με­τάλ­λα­ξη στον τρό­πο ζω­ής και σκέ­ψης, με­τα­ξύ του 4^ου και του 15^ου αιώ­να μ.Χ., μιας χι­λιε­τί­ας που ονο­μά­στη­κε Με­σαί­ω­νας και που στη Δύ­ση, στα­δια­κά ανα­τρά­πη­κε από την ανα­δυό­με­νη Ανα­γέν­νη­ση, ενώ στην Ανα­το­λή ―την ίδια πε­ρί­ο­δο την απο­κα­λού­με «Βυ­ζά­ντιο»― όπου κά­θε από­πει­ρα αλ­λα­γής κα­τα­πο­λε­μή­θη­κε, με απο­τέ­λε­σμα να οδη­γη­θού­με τε­λι­κά στην οθω­μα­νι­κή βαρ­βα­ρό­τη­τα, με όλες δυ­στυ­χώς τις συ­νέ­πειες οι οποί­ες μας τα­λα­νί­ζουν ακό­μη και σή­με­ρα. Αυ­τήν τη «δια­μά­χη», ο Μ. Τσια­νί­κας την προ­σλαμ­βά­νει, θε­ω­ρώ­ντας της σαν ένα τα­γκό, όπου δύο κο­σμο­θε­ω­ρί­ες, η ελ­λη­νι­κο­πα­γα­να­στι­κή και η νε­ο­ελ­λη­νο­χρι­στια­νι­κή, πο­ρεύ­ο­νται μα­ζί και χο­ρεύ­ουν στην Αλε­ξάν­δρεια, με τον Κα­βά­φη, μέ­σω του ποι­η­τι­κού του λό­γου, να ανα­δει­κνύ­ει κά­θε τό­σο τις κα­λά κρυμ­μέ­νες όψεις αυ­τής της ιστο­ρι­κής κο­σμο­γο­νί­ας, που με γλα­φυ­ρό ύφος πα­ρου­σιά­ζει, υπεν­θυ­μί­ζο­ντάς στον ανα­γνώ­στη πως ο φι­λο­σο­φι­κός ελ­λη­νι­κός στο­χα­σμός κι ο τρό­πος ζω­ής άλ­λα­ξε ανε­πι­στρε­πτί την επο­χή εκεί­νη. Ο συγ­γρα­φέ­ας λοι­πόν αυ­τής της με­λέ­της, πα­ρου­σιά­ζει τον Κα­βά­φη, να κα­τα­γρά­φει την κο­σμοϊ­στο­ρι­κή δρα­μα­τι­κή πο­λι­τι­σμι­κή με­τάλ­λα­ξη της κοι­νω­νί­ας, αρ­χί­ζο­ντας τις ανα­φο­ρές του από το 340 μ.Χ., με το ποί­η­μα «Μύ­ρης· Αλε­ξάν­δρεια του 340 μ.Χ.» και να κλεί­νει τον κύ­κλο αυ­τής της ση­μα­ντι­κής με­τα­στρο­φής, το 1438 μ.Χ., με το ποί­η­μα, «Στην εκ­κλη­σία». Κα­λύ­πτει δη­λα­δή μια πε­ρί­ο­δο 998 χρό­νων ακρι­βώς, όταν η ατο­μι­κή υπό­στα­ση του αν­θρώ­που πέ­ρα­σε από τον πα­γα­νι­σμό στον χρι­στια­νι­σμό, από τη μια αντί­λη­ψη στην άλ­λη. Και το πέ­ρα­σμα αυ­τό, εκ­φρά­ζε­ται από τον Κα­βά­φη μ’ ένα ιδιαί­τε­ρο τρό­πο, όπως ανα­φέ­ρε­ται στο ποί­η­μα, «Μύ­ρης· Αλε­ξάν­δρεια του 340 μ.Χ.»:

Αι­σθα­νό­μουν που ενώ­θη, Χρι­στια­νός,
Με τους δι­κούς του, και που γε­νό­μουν
Ξέ­νος εγώ, ξέ­νος πο­λύ· ένοιω­θα κιό­λα
Μια αμ­φι­βο­λία να με σι­μώ­νει: μή­πως κ’ εί­χα γε­λα­σθεί
Από το πά­θος μου, και πά­ντα του ήμουν ξέ­νος. (σ. 35)

ενώ στο ποί­η­μα, «Στην εκ­κλη­σία», που κα­τά τον Μ. Τσια­νί­κα κλεί­νει τον κύ­κλο της η αντι­πα­ρά­θε­ση πα­γα­νι­σμού-χρι­στια­νι­σμού, ο Κα­βά­φης δια­τυ­πώ­νει με τρό­πο ει­ρω­νι­κό:

ο νους μου πηαί­νει σε τι­μές με­γά­λες της φυ­λής μας,
στον έν­δο­ξο μας Βυ­ζα­ντι­νι­σμό (σ. 191)

με το χα­ρα­κτη­ρι­σμό «έν­δο­ξο» να προσ­δί­δει μια «υφέρ­που­σα ει­ρω­νεία» προ­κει­μέ­νου να απο­δο­θεί όλη η «αφέ­λεια» του απλού νε­ο­έλ­λη­να ακό­μη και στις μέ­ρες μας. «Αφέ­λεια» που συ­μπλη­ρώ­νε­ται κα­τά τον Μ. Τσια­νί­κα κι από το νό­η­μα ενός άλ­λου κα­βα­φι­κού ποι­ή­μα­τος, το «Με­τά το κο­λύμ­βη­μα», όπου ο αλε­ξαν­δρι­νός ποι­η­τής εκτός του ότι επι­στρέ­φει σε θέ­σεις και ιδέ­ες πα­γα­νι­στι­κές, εξυ­μνεί έμ­με­σα τον Πλή­θω­να, τον τε­λευ­ταία φι­λό­σο­φο που επι­χεί­ρη­σε κα­τά την ύστα­τη βυ­ζα­ντι­νή πε­ρί­ο­δο να «επα­να­φέ­ρει» κά­πως το εν­δια­φέ­ρον γύ­ρω από τον στο­χα­σμό των αρ­χαί­ων φι­λο­σό­φων, διω­κό­με­νος ωστό­σο από το πο­λι­τεια­κό-κοι­νω­νι­κό σύ­στη­μα της επο­χής του:

Στην νε­ο­λαί­αν τό­τε επιρ­ροή πολ­λή
εί­χε η δι­δα­σκα­λία του Γε­ωρ­γί­ου Γε­μι­στού,
που ήταν σο­φό­τα­τος και λί­αν ευ­φρα­δής·
και της Ελ­λη­νι­κής παι­δεί­ας κή­ρυξ (σ. 195-196).

Συ­νε­πώς το εγ­χεί­ρη­μα του Μ. Τσια­νί­κα, να ανα­λύ­σει τα με­γά­λα δια­κυ­βεύ­μα­τα μιας χι­λιε­τί­ας που άλ­λα­ξαν την κοι­νω­νι­κή, αι­σθη­τι­κή, θρη­σκευ­τι­κή και ατο­μι­κή υπό­στα­ση του αν­θρώ­που, πρέ­πει να κα­τα­νοη­θεί όχι σα μια απλή δια­μά­χη ανά­με­σα στο ελ­λη­νι­κό αρ­χαίο μο­ντέ­λο σκέ­ψης (τον πα­γα­νι­σμό) και τη νέα χρι­στια­νι­κή αντί­λη­ψη (με ρί­ζες από τον εβραϊ­σμό) που επι­κρά­τη­σε τε­λι­κά, -κά­τι που δια­τυ­πώ­νε­ται εκτε­νώς στις 206 σε­λί­δες του πρώ­του μέ­ρους- αλ­λά και ως μια ενερ­γο­ποί­η­ση του κρι­τι­κού στο­χα­σμού, στην εν­δυ­νά­μω­ση της ατο­μι­κής ελευ­θε­ρί­ας με­τά τον κα­τα­θλι­πτι­κό εντα­φια­σμό της επί σει­ρά ετών.
Γι' αυ­τό το λό­γο και στα υπό­λοι­πα πέ­ντε μέ­ρη, ο νε­ο­ελ­λη­νι­στής ερευ­νη­τής ασχο­λεί­ται με τις φι­λο­σο­φι­κές όψεις του κα­βα­φι­κού έρ­γου, προσ­δί­δο­ντάς του έναν αν­θρω­πι­στι­κό οι­κου­με­νι­σμό, διευ­κρι­νί­ζο­ντας το ρό­λο των εν­νοιών της ηθι­κής και του μο­ρα­λι­σμού στο κα­βα­φι­κό σύ­μπαν και πως δια­μορ­φώ­νο­νται οι «πα­θο­λο­γι­κές λο­γο­πά­θειες» του κα­βα­φι­κού έρ­γου· εξε­τά­ζε­ται επί­σης η αρ­νη­τι­κή στά­ση του αλε­ξαν­δρι­νού ποι­η­τή σε πολ­λά πο­λι­τι­κο­κοι­νω­νι­κά θέ­μα­τα, προ­βάλ­λο­ντας τη θέ­ση του απέ­να­ντι στα «αντι­κεί­με­να και τα πράγ­μα­τα», ενώ υπο­γραμ­μί­ζει στο τέ­λος πως κρί­νει την έν­νοια της ηδο­νής στην προ­σπά­θειά του να πα­ρου­σιά­σει την «ανά­στα­ση» του σώ­μα­τος στους σύγ­χρο­νους και­ρούς. Στην ου­σία τα υπό­λοι­πα πέ­ντε κε­φά­λαια που ακο­λου­θούν, φω­τί­ζουν ιδε­ο­λο­γι­κές, αι­σθη­τι­κές και γλωσ­σι­κές αλ­λα­γές που υπέ­στη η αν­θρω­πό­τη­τα, στη διάρ­κεια αυ­τής της πε­ριό­δου. Κι όλα αυ­τά απο­δει­κνύ­ο­νται όχι μό­νο με το ποι­η­τι­κό έρ­γο αλ­λά και με τα πε­ζά του Κα­βά­φη και κυ­ρί­ως με τα χει­ρό­γρα­φά του, με τις διά­φο­ρες διορ­θώ­σεις που ο ίδιος ο ποι­η­τής επέ­φε­ρε κα­τά και­ρούς. Πα­ρα­κο­λου­θεί­ται δη­λα­δή η πο­ρεία όχι μό­νο της γρα­φής αλ­λά και της σκέ­ψης του Κα­βά­φη-δη­μιουρ­γού.

Όλες αυ­τές οι εν­δια­φέ­ρου­σες προ­σεγ­γί­σεις του Μ. Τσια­νί­κα, όχι μό­νο ανα­δει­κνύ­ουν ένα πρω­τό­τυ­πο επι­στη­μο­νι­κό έρ­γο, αλ­λά φω­τί­ζουν και το κα­βα­φι­κό οι­κο­δό­μη­μα, προ­βάλ­λο­ντας την ποί­η­σή του ως μια συ­νε­χή υπαρ­ξια­κή αγω­νία για την προ­σω­πι­κή ελευ­θε­ρία του ατό­μου, ως μια διαρ­κή δια­πά­λη με τα ιστο­ρι­κά δρώ­με­να, τις ιδε­ο­λο­γι­κές αντι­λή­ψεις, τα αι­σθη­τι­κά ρεύ­μα­τα, τις φι­λο­σο­φι­κές θε­ω­ρί­ες και τις φι­λο­λο­γι­κές δια­μά­χες, αλ­λά κυ­ρί­ως, κα­τά τη γνώ­μη μας, ως ένα κο­ρυ­φαίο και κομ­ψό «ρέκ­βιεμ» της απο­κα­θή­λω­σης, εκ των έσω όμως, του αρ­χαί­ου ελ­λη­νι­κού λό­γου και σκέ­ψης, με­τά τη θριαμ­βευ­τι­κή επι­κρά­τη­ση του Χρι­στια­νι­σμού επί του πα­γα­νι­σμού, με την ταυ­τό­χρο­νη επι­δί­ω­ξη του Κα­βά­φη να ανα­στη­λώ­σει, μέ­σω των ιαμ­βι­κών ανα­παλ­μών, τον ερω­τι­σμό του σώ­μα­τος που ση­μα­το­δο­τεί κι εκ­προ­σω­πεί την ελευ­θε­ρία του ατό­μου.
Με την ερ­γα­σία αυ­τή, ο Μ. Τσια­νί­κας πα­ρου­σιά­ζει διε­ξο­δι­κά στους ανα­γνώ­στες του κα­βα­φι­κού έρ­γου, έναν άγνω­στο Κα­βά­φη, ανα­τρέ­πει πολ­λές από τις κυ­ρί­αρ­χες προ­σεγ­γί­σεις του έρ­γου του, και το πιο ση­μα­ντι­κό, επα­να­φέ­ρει μια νέα εξε­ρεύ­νη­ση της ποί­η­σής του, όχι ανα­γκα­στι­κά με και­νού­ριες θε­ω­ρί­ες, αλ­λά λαμ­βά­νο­ντας υπό­ψη και την Ιστο­ρία, που πι­θα­νόν σκό­πι­μα μέ­χρι σή­με­ρα, να αγνο­ή­θη­κε. Γι αυ­τό το λό­γο κι ο συγ­γρα­φέ­ας αυ­τού του κα­θα­ρά «πο­λι­τι­κού» βι­βλί­ου, το­νί­ζει ξε­κά­θα­ρα, στη σύ­ντο­μη «Ει­σα­γω­γή» του, πως τα συ­μπε­ρά­σμα­τά του εί­ναι απόρ­ροια της απλής ανά­γνω­σης του κα­βα­φι­κού έρ­γου, από μια νέα ρι­ζο­σπα­στι­κή άπο­ψη, ακο­λου­θώ­ντας πι­στά αυ­τά που με τρό­πο απέ­ριτ­το, δια­τύ­πω­σε ο αλε­ξαν­δρι­νός ποι­η­τής :

(…) στό­χος του «με­γά­λου αν­δρός», Κα­βά­φη, δεν ήταν να γρά­ψει συ­μπε­ρά­σμα­τα, αλ­λά να μας εκ­θέ­σει μια ευ­ρεία ποι­κι­λία από αι­σθη­τι­κά στιγ­μιό­τυ­πα: δου­λειά δι­κή μας εί­ναι να «ποι­ή­σου­με» συ­μπε­ρά­σμα­τα· δου­λειά δι­κή μας εί­ναι να ανι­χνεύ­σου­με το μο­νο­πά­τι εκεί­νο το οποίο το έχει κα­λά κρυμ­μέ­νο ο ποι­η­τής. Πι­στεύω ότι για να γί­νει κά­τι τέ­τοιο θα πρέ­πει αρ­χι­κά να απο­φευ­χθεί η ταυ­το­λο­γι­κή ανα­πα­ρα­γω­γή των ποι­η­μά­των του, «προ­σέ­χο­ντας με δέ­ος τες κλί­σεις και την προ­φο­ρά»: αυ­τό εί­πε, αυ­τό συλ­λα­βί­ζω, αυ­τό κα­τα­νοώ (σ. 16).

ανα­φέ­ρει ο συγ­γρα­φέ­ας αυ­τού του έρ­γου,

Kι απ’ αυ­τήν την απλή κα­τα­νό­η­ση προ­έ­κυ­ψε το εν­δια­φέ­ρον πό­νη­μα του Μ. Τσια­νί­κα, το οποίο πέ­ρα από το γε­γο­νός ότι ανα­δει­κνύ­ει την ικα­νό­τη­τα του Κα­βά­φη να πα­ρα­τη­ρεί και να πε­ρι­γρά­φει την αρ­νη­τι­κή εξέ­λι­ξη ή την πα­ρακ­μή της αρ­χαί­ας ελ­λη­νι­κής σκέ­ψης και την αντι­κα­τά­στα­σή της από τη νέα χρι­στια­νι­κή ελ­πι­δο­φό­ρα κα­τά­στα­ση, μέ­σω του ποι­η­τι­κού λό­γου, με γλώσ­σα σχε­δόν «προ­φο­ρι­κή». Ταυ­τό­χρο­να επι­ση­μαί­νε­ται πως η κοι­νω­νία, με τους διά­φο­ρους θε­σμούς και σκο­πούς της, κτί­ζει και δη­μιουρ­γεί ανα­γκα­στι­κά κά­θε φο­ρά, τη συλ­λο­γι­κή κι ατο­μι­κή ταυ­τό­τη­τα. Και στο ση­μείο αυ­τό ο Μ. Τσια­νί­κας δε λη­σμο­νεί να μας υπο­γραμ­μί­σει πως με τον τρό­πο αυ­τό προ­κύ­πτει η ακύ­ρω­ση του δη­μο­κρα­τι­κού πλου­ρα­λι­σμού, κά­τι που τε­λι­κά συ­νέ­βη στο χώ­ρο όπου εί­χε επι­κρα­τή­σει ο ελ­λη­νι­κός λό­γος και η σκέ­ψη του, ενώ έμ­με­σα, πα­ρου­σιά­ζει τη σχέ­ση του «εγώ» με το συλ­λο­γι­κό «ιδα­νι­κό». Στην ου­σία φω­τί­ζε­ται η ηρω­ι­κή σκέ­ψη της προ­σω­πι­κής αντί­στα­σης στο κοι­νω­νι­κό συ­νον­θύ­λευ­μα, και προ­βάλ­λε­ται η μα­γεία της «προ­φο­ρι­κής» κα­βα­φι­κής γλώσ­σας ένα­ντι της πλα­στής δη­μιουρ­γι­κής δια­τύ­πω­σης. Πρό­κει­ται για αρε­τές που προσ­δί­δουν στο κα­βα­φι­κό έρ­γο, όπως ανα­λύ­ε­ται από τον Μ. Τσια­νί­κα, μια ευ­και­ρία αυ­το­στο­χα­σμού του ελ­λη­νι­σμού, μια προ­τρο­πή για αφύ­πνι­ση από μια σει­ρά ιδε­ο­λο­γι­κών πα­γι­δεύ­σε­ων. Το έρ­γο αυ­τό μας πα­ρα­κι­νεί να με­λε­τή­σου­με ήρε­μα και συ­νει­δη­τά, ανοί­γο­ντας και­νού­ριους ορί­ζο­ντες και με πε­ρισ­σό­τε­ρο θάρ­ρος, το τε­ρά­στιο πα­λίμ­ψη­στο της ελ­λη­νι­κό­τη­τας, για να δού­με και να ανα­γνω­ρί­σου­με με τη δύ­να­μη του λό­γου και της σκέ­ψης, τη γε­νε­α­λο­γία του ση­με­ρι­νού «νε­ο­έλ­λη­να».