Ενώ ο ασυγκράτητος, ξέφρενος σπειροειδής γειτονικός μας Γαλαξίας της Ανδρομέδας επείγεται να ενωθεί με τον Γαλαξία μας... Καλημέρες πριν την Ένωση!!!
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ
Ο μύθος
Η Ανδρομέδα κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης ήταν όμορφη κι η μάνα της καυχήθηκε πως ήταν ομορφότερη κι από τις Νηρηίδες. Τ’ άκουσε αυτό ο Ποσειδών και θύμωσε πολύ. Ευθύς κύμα μεγάλο έστειλε απ’ την Αιθιοπία, ένα τσουνάμι δηλαδή, που μέσα του ένα Κήτος έβγαινε να βοσκήσει στη στεριά ανθρώπους κι άλλα ζώα. Τότε αποφάνθηκε το Μαντείο του Άμμωνα (γιατί δεν πήγαν στον Απόλλωνα;;;, ποιος ξέρει…) πως πρέπει και οι βασιλείς να δώσουνε στο τέρας την όμορφη Ανδρομέδα τους, για να σωθεί η χώρα από το κακό. Άφησαν λοιπόν την Ιφιγένεια… Πώς; ποια Ιφιγένεια; α, ναι, από άλλο μύθο είναι αυτή η βασιλοπούλα, που και γι’ αυτήν ο πατέρας της είχε αποφασίσει τη θυσία της στην Αυλίδα, αλλά ο λόγος για την Ανδρομέδα είναι τώρα … Την άφησαν , λοιπόν, δεμένη στο βράχο, να την φάει το τέρας, όπως ο αετός το συκώτι του Προμηθέα, και να πληρωθεί η ύβρις της μητέρας που τόλμησε να παραβάλει την κόρη της με τις κόρες του θεού και να ικανοποιήσει κι ο θεός τον πληγωμένο εγωισμό του…
Έτσι δεμένη πάνω στο βράχο –γυμνή, λαχταριστή, και τρυφερή- την είδε ο Περσέας που ερχότανε περιχαρής και νικητής και τροπαιοφόρος, με την περικεφαλαία του Άδη και τα σανδάλια του Ερμή και το σπαθί εκείνο με το οποίο μόλις είχε εξοντώσει τη Γοργώ τη Μέδουσα. Πετώντας απ’ τον ουρανό ψηλά κατέβηκε στου Κήτους την καμπούρα και χραπ! του παίρνει το κεφάλι να ’χει παρέα η Μέδουσα. Στο στήθος του όμως άνοιξαν αγιάτρευτη πληγή τα μάτια της Ανδρομέδας, τα κάλλη τα νεανικά που λίγο έλειψε γι’ αυτά να μην προλάβει να γεράσει. Όμως τέλος καλό, όπως σε όλα τα παραμύθια και ζήσανε αυτοί καλά κι ευτυχισμένοι και κάνανε παιδιά πολλά, ολόκληρη αλφαβήτα, Περσίδες τα λένε τα παιδιά που βλέπουμε στις αστροφεγγιές του Αυγούστου να πέφτουν και να συγγενεύουν με το κορμί μας… Γιατί και ο Περσέας και η Ανδρομέδα όλοι οικογενειακώς γίναν αστέρια λαμπερά στον ουρανό…
Να γιατί λέμε πως η μοίρα των ανθρώπων είναι γραμμένη στ’ άστρα.
Η Επιστήμη
Η Ανδρομέδα και στα λατινικά Andromeda είναι ένας λαμπρός αστερισμός που πρώτος τον είδε να λάμπει στον ουρανό της αρχαιότητας ο Πτολεμαίος, και τον κατέγραψε σαν αστρονομικό σύμβολο And στον της «Μαθηματικής Συντάξεως» κατάλογό του. Ανάμεσα σε άλλους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση, η Ανδρομέδα είναι πρώτη. Στα νότια είναι Κασσιόπη, η μητέρα της, κι αυτή ανάμεσα στο Πήγασο και τον Περσέα τον πατέρα της. Ο λαμπερός αυτός τριγωνικός αστερισμός τυγχάνει αμφιφανής στην Ελλάδα. Φαίνεται κι από τις δυο μεριές –βρε παιδιά, προσέξτε με, κόβω κι απ’ τις δυο μεριές- που λέει και η Μαρία Νεφέλη, η οποία, παρεμπιπτόντως, ωσαύτως και αυτή, μες στα σύννεφα βολτάρει σαν την όμορφη αστραπή.
Για να μην πάθουμε αποπληξία από την επιστημονική υπερπληροφόρηση, ας πούμε μόνο ότι είναι πολλά τα αστέρια του Νεφελώματος της Ανδρομέδας, σχεδόν όσα και τα γράμματα της αλφαβήτας, εξ ου και το σόι της, και ότι αποτελεί έναν ολόκληρο γαλαξία, μεγάλο σαν τον δικό μας και ότι αυτόν τον Μέγα Γαλαξία που είναι και το πιο μακρινό «αντικείμενο» στ’ ουρανού την άκρη, τον βλέπουμε με γυμνό μάτι…
Στ’ ουρανού την άκρη
Παναγιά σε φίλησε
Παγωμένο δάκρυ
στην καρδιά μου κύλησε
Έτσι λέει ο Γκάτσος, έτσι ψέλνει ο Χατζιδάκις έτσι τραγουδάει ο Μητσιάς κι εγώ μαζί τους και να το φωτεινό τρίγωνο που έγινε τετράγωνο…
Οι ζωγραφικές απεικονίσεις άπειρες, οι καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις επίσης. Και το σημαντικότερο: Κατά τον Άρατο, η Ανδρομέδα «δεσμὰ δέ οἱ κεῖται καὶ ἐν οὐρανῶ», μεταφέρει το μύθο της και στον ουρανό, διότι και εκεί με τα δεσμά της βρίσκεται, όπως ήτανε και στη γη αλυσοδεμένη σε μια ακτή από τον Ποσειδώνα και την ελευθέρωσε ο Περσέας. Γι' αυτό και στην ουράνια χαρτογράφηση ο αστερισμός της Ανδρομέδας φέρεται «δεδεμένη» το περίζωμα της οποίας, την αλυσίδα της δηλαδή, παριστούν οι αστέρες «β», «μ» και «ν», τα άλλα άστρα θεματοφύλακες της οικογένειας, γι’ αυτό και οι Άραβες αποκαλούσαν τον αστερισμό αυτό και «Ελ-Μαρά» ή «Ελ-Μουσαλσελά» που σημαίνει «Αλυσόδετη γυναίκα». Αλλά αυτό το «Ελ» ε, είναι κι αυτό μια κάποια εξουσία, ένας τίτλος…
Η Κική Δημουλά, στο σημείο αυτό, φίλοι μου αγαπημένοι, κάτι έχει να μας πει:
«Σημείο Αναγνωρίσεως»
άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,/ εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.
Στολίζεις κάποιο πάρκο./Από μακριά εξαπατάς.
Θαρρεί κανείς πώς έχεις ελαφρά ανακαθήσει/να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο πού είδες,
πώς παίρνεις φόρα να το ζήσεις./Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:
δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου/μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο
κι η στάση σου είναι η θέλησή σου/κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις
την αγωνία του αιχμάλωτου./Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:
αιχμάλωτη.
…………………………………………………
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,/ εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.
Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε /στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου /ευγονία αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας./Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,/σε λέω γυναίκα.
Σε λέω γυναίκα/ γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.
Ο Γιώργος Σεφέρης
[Ανδρομέδα]
Στο στήθος μου η πληγή ανοίγει πάλι
όταν χαμηλώνουν τ’ άστρα και συγγενεύουν με το κορμί μου
όταν πέφτει σιγή κάτω από τα πέλματα των ανθρώπων.
Αυτές οι πέτρες που βουλιάζουν μέσα στα χρόνια ώς πού θα με παρασύρουν;
Τη θάλασσα τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει;
Βλέπω τα χέρια κάθε αυγή να γνέφουν στο γύπα και στο γεράκι
δεμένη πάνω στο βράχο που έγινε με τον πόνο δικός μου,
βλέπω τα δέντρα που ανασαίνουν τη μαύρη γαλήνη των πεθαμένων
κι έπειτα τα χαμόγελα, που δεν προχωρούν, των αγαλμάτων.
(1935, Μυθιστόρημα, Κ΄)
Ο Σεφέρης δεν βλέπει την Ανδρομέδα· ταυτίζεται ο ίδιος με την Ανδρομέδα και η Ανδρομέδα και η πληγή και η Ελλάδα και ο ίδιος και ο πόνος και ο τόπος που βουλιάζει και τον παίρνει μαζί του και τον πάει σε βάθος στις ρίζες των δέντρων, που ανασαίνουν και βλέπει σ’ αυτά τη γαλήνη των πεθαμένων, και το σταματημένο χαμόγελο των αγαλμάτων. Και οι μύθοι διαπλέκονται και η αλυσοδεμένη πάνω στον βράχο Ανδρομέδα, είναι και Προμηθέας και το Κήτος είναι και γύπας και γεράκι. Και ο ποιητής τρεις χιλιάδες χρόνια πάνω στους ίδιους βράχους παλεύει με το ίδιο παραμύθι:
Ένα παραλλαγμένο παραμύθι ξεπληρώνουμε κι εμείς
και οι άλλοι [...]
ανάμεσα Πεντέλη και Υμηττό και Πάρνηθα.
Όμως οι ρίζες /οι ρίζες δε μαραίνουνται εύκολα
δε φεύγουν εύκολα τα μιάσματα
της αλλοφροσύνης, της αδικίας, της κενοσπουδίας.
Τρεις χιλιάδες χρόνια και περισσότερα
πάνω στους ίδιους βράχους
πληρώνουμε το παραλλαγμένο παραμύθι.
Λυπήσου εκείνους που περιμένουν!
(«Ο τελευταίος χορός», 26. 11. 1934)
Κι επειδή τίποτα δεν κρέμεται μόνο του στο σύμπαν …
Ο Μίκης Θεοδωράκης
μελοποίησε αριστουργηματικά την «Ανδρομέδα» στον κύκλο ποιημάτων της συλλογής Μυθιστόρημα, όταν ήταν και εκείνος, σαν τον Σεφέρη, και Ανδρομέδα αλυσοδεμένη στον βράχο της Αιθιοπίας και Προμηθέας αλυσοδεμένος στον βράχο του Καυκάσου και πολιτικός κρατούμενος της χούντας στις φυλακές Αβέρωφ το 1968… «Το ποίημα αποτελεί έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του Ανθρώπου, που, ενώ γνωρίζει την αστρική συμπαντική φύση του, βρίσκεται περιχαρακωμένος κι αιχμάλωτος στην σκοτεινή ιστορική συνθήκη, όπου ανήθικοι εξουσιαστές καταστρέφουν ό,τι ευγενέστερο δημιούργησε η Ανθρωπότητα...» (από το σημείωμα στο ίντερνετ από όπου και η εκτέλεση) :
