Κασσάνδρα αἰωρεῖσθαι δύναται
Original cut
Όπου κι αν έτρεχε η Κασσάνδρα, η Κασσάνδρα ανακάλυπτε ότι μπορούσε να αιωρείται. Πώς αιωρούνταν; Είχε τη δυνατότητα της αιώρησης. Ακούγεται σαν ταυτολογία; Όμως οι τέχνες της προφητείας είναι συχνά ταυτολογικές. Προκύπτουν κυκλικά. H προφήτις πρέπει να σου αποδείξει ότι είναι προφήτις λέγοντάς σου απίστευτα νέα τα οποία εσύ πιστεύεις μόνο αν την θεωρείς προφήτιδα. Εάν τα νέα δεν είναι απίστευτα, τότε δεν είναι προφήτις αλλά πηγή ειδήσεων. Εάν η είδηση στη συνέχεια γίνει πραγματικότητα, τότε ήταν προφήτις, αλλά δεν έχει πια σημασία τώρα που τα νέα είναι ευρέως διαθέσιμα. Η Κασσάνδρα είναι ένα αίνιγμα του πέπλου: Πού βρίσκεται το όριο του νέου; Πού βρίσκεται το όριο της πίστης; Είναι δυνατόν να πιστέψουμε κάτι πραγματικά απίστευτο; Πώς ξεκινάει αυτό; Υπάρχει κάποια ρωγμή φωτός κάτω από την πόρτα; Πώς ξέρεις ότι αυτό που βλέπεις είναι φως; Υπάρχει ένα όριο φωτός γύρω από τη σκοτεινή μάζα της ζωής σου έως αυτή τη στιγμή; Μπορείς να δεις τη σκοτεινή μάζα σαν πέπλο; Μπορείς να θελήσεις να φύγει; Μπορείς να πεις φλικ-φλακ, έφυγε; Η Κασσάνδρα μπορεί.
Ποια είναι η Κασσάνδρα; Για μια δεκάρα θα σου πει ότι η πισίνα είναι γεμάτη με αίμα. Όπως ο χωροχρόνος, είναι μη γραμμική, μη αφηγηματική και είναι η ωραιότερη από τις κόρες του Πριάμου σύμφωνα με τον Όμηρο, που λέει ότι όταν σηκώθηκε όρθια να προφητεύσει φεγγοβολούσε σαν λαμπτήρας σε αντιαεροπορικό καταφύγιο. Τα μάτια σου είχαν την τάση να αναπηδούν και μετά να κολλάνε πάνω στην επιφάνεια της Κασσάνδρας. Όσο περισσότερο την κοιτάς τόσο πιο σκληρά θα πρέπει να παλεύεις για να δεις το φως της που μοιάζει να βυθίζει την ακτίνα του μέσα σου σε όλο και πιο καυτή συχνότητα. Τελικά παρατηρείς ότι κάτι μυρίζει. Είναι η ζελατίνη του δικού σου οφθαλμικού βολβού που τσουρουφλίζεται, μια μυρωδιά ταυτόχρονα ελάχιστη και γιγαντιαία. Κάποιοι τη βρίσκουν σεξουαλική, εγώ όχι. Για μένα είναι η μυρωδιά της ύλης που βιώνει το ίδιο της το μέλλον. Επιστημονικά, η μυρωδιά μιας ρήξης στον χωροχρόνο.
Μερικές φορές νιώθω σαν να περνώ όλη μου τη ζωή ξαναγράφοντας την ίδια σελίδα. Είναι μια σελίδα με τη μετάφραση ενός δοκιμίου στο πάνω μέρος και από κάτω μερικές παράγραφοι καλής δυνατής πρόζας που αρχίζουν να καταρρέουν προς τη μέση της σελίδας. Η σύνταξη φθείρεται, εμφανίζονται τρύπες. Στο τέλος δεν απομένουν παρά μερικές νιφάδες γλώσσας που περιφέρονται δίπλα στα περιθώρια, σαν να επιδιώκουν να μετατραπούν σε τέχνη καθαρού σχήματος. Αυτό είναι άλλο ένα στοιχείο που με αφορά: κάθε φορά που ασχολούμαι με ένα μεταφραστικό έργο, βιώνω συνεχώς έξω από το πεδίο της όρασής μου μια αίσθηση πέπλων που αίρονται καθώς η λάμψη εμφυσεί ένα ευρύ, ανοδικό, κρύο ρεύμα που ορμάει στο κρανίο. Κατέληξα να αποκαλώ αυτή την αίσθηση «Κασσάνδρα» γιατί την παρατήρησα πρώτη φορά στο σχολείο μια μέρα που μετέφραζα ένα απόσπασμα του Αγαμέμνονα του Αισχύλου, το απόσπασμα όπου η Κασσάνδρα φωνάζει στα ελληνικά «ὀτοτοτοτοῖ πόποι δᾶ». Αυτή η κραυγή είναι περίφημη, οδηγεί σε 300 στίχους οράματος και προφητείας στους οποίους η Κασσάνδρα αφηγείται το παρελθόν και το μέλλον του Οίκου των Ατρειδών, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος του θανάτου της. Στο μέσον αυτής της αφήγησης προφέρει αυτές τις γραμμές. Στα αγγλικά: «Ιδού, ο χρησμός μου δεν θα μείνει πλέον πίσω από πέπλα, δεν θα κοιτάζει πια σαν νιόπαντρη νύφη, αλλά καθώς η λάμψη διανοίγει τον ανατέλλοντα ήλιο, θα σπρώξει τους ωκεανούς μου ίσια στο φως· μια θλίψη βαθύτερη από μένα». Πώς είναι να είσαι προφήτης; Όπου κι αν έτρεχε η Κασσάνδρα ανακάλυπτε ότι ήταν ήδη εκεί. Όπου έτρεχε η Κασσάνδρα η κόλλα έβγαινε από τα όρια της σελίδας και όταν την τράβαγε, αυτή η σελίδα βρισκόταν κάτω από τη σελίδα στην οποία σας λέω ότι όπου κι αν έτρεχε η Κασσάνδρα ανακάλυπτε ότι μπορούσε να αιωρείται.
Μπορεί να νομίζεις ότι περιπλέκω χωρίς λόγο το θέμα, το θέμα της Κασσάνδρας όπου κι αν έτρεξε, αλλά ας επιστρέψουμε στον αρχικό της στίχο «ὀτοτοτοτοῖ πόποι δᾶ». Αυτή η φράση είναι μια κραυγή. Είναι μεν μη μεταφράσιμη αλλά δεν στερείται νοήματος. Μια κραυγή μεταφέρει συγκεκριμένο συναίσθημα και μπορεί να κάνει πράγματα να συμβούν. Σε αυτήν την περίπτωση, η κραυγή είναι επίσης μετρικά ακριβής, εναρμονισμένη με τον ρυθμό των στίχων γύρω της. Συχνά στις αγγλικές μεταφράσεις τέτοιες εκφράσεις αποδίδονται με τη λέξη alas, αλίμονο. Αν το alas φανεί ανεπαρκές, ο μεταφραστής μπορεί να επιλέξει να μεταγράψει τα ελληνικά γράμματα της κραυγής σε αγγλικούς ήχους όπως και έκανα όταν είπα «ὀτοτοτοτοῖ πόποι δᾶ», με το σκεπτικό ότι αυτό είναι πιο αγνό και αληθινό. Είναι πιο αγνό και αληθινό; Ίσως χρειάζεται να προηγηθεί μια ερώτηση. Τι κάνει η Κασσάνδρα μιλώντας ελληνικά; Είναι άλλωστε μια Τρωαδίτισσα πριγκίπισσα που δεν έχει απομακρυνθεί ποτέ πριν από το σπίτι της. Σε γενικές γραμμές αποφεύγουμε να κάνουμε τέτοιου είδους ερωτήσεις σχετικά με τη λογική ενός θεατρικού έργου. Δεν θέλουμε πραγματικά να ακούσουμε την Κασσάνδρα να μιλάει αρχαία τρωικά για το επόμενο μισάωρο και, υπάρχει μια δραματουργική σύμβαση που ονομάζεται θεληματική αναστολή της δυσπιστίας που το κάνει αποδεκτό. Αλλά, σε αυτό το έργο ο Αισχύλος έχει ήδη σκίσει αυτή τη σύμβαση γιατί ξεκινά τη σκηνή της Κασσάνδρας με την Κασσάνδρα να στέκεται σιωπηλή στη σκηνή κατά τη διάρκεια 270 στίχων. Τότε η Κλυταιμνήστρα της φωνάζει: «Τι συμβαίνει, δεν μιλάς ελληνικά;» Ο Αισχύλος θα ήθελε να δούμε τα πέπλα στο μυαλό της Κασσάνδρας να σηκώνονται. Θα ήθελε να αναρωτηθούμε σε ποιο επίπεδο του εαυτού της μεταφράζει μια βαθιά χαρακιά αγνής τρωικής συγκίνησης σε έναν μετρικά τέλειο στίχο ελληνικής τραγωδίας καθώς και τι σχέση έχει αυτή η μετάφραση με τις τέχνες της προφητείας γιατί και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει μια δράση τομής επιφανειών για να περάσει κανείς σε έναν τόπο που δεν έχει καμία δουλειά να βρίσκεται από κάτω. Τι δουλειά έχει το μέλλον κάτω από το παρελθόν ή η ελληνική μετρική μέσα σε τρωική σιωπή; Και πώς σε αλλάζει να το βλέπεις εκεί να αιωρείται και πώς μπορεί να αιωρείται.
Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που κάνουν τομές για να διασχίσουν τα πράγματα. Όταν ο Αγαμέμνων του Αισχύλου παίχτηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στην Αγγλία ως το ελληνικό έργο του Κέιμπριτζ για το 1900, τον ρόλο της Κασσάνδρας ανέλαβε ένας νεαρός άνδρας ονόματι J.F. Crace. Ο κύριος Crace φορούσε πέπλα και έκανε τρομερή εντύπωση. Μάλλον ενθαρρύνθηκε, όπως και άλλοι νέοι ηθοποιοί που έπαιξαν την Κασσάνδρα εκείνη την εποχή, να αφήσει τη φωνή του να ραγίσει στη σκηνή κατά τη διάρκεια του μεγάλου μονολόγου της Κασσάνδρας. Αυτό αποσκοπούσε στο να προσθέσει δριμύτητα στην εκφορά και να φανεί ότι η προφήτις διεγέρθηκε σε οριακό σημείο. Ρωγμές, κοψίματα, ρήξεις, σπασίματα, σχισμές, τεμαχισμοί, διαχωρισμοί, διαρρήξεις, διακοπές, κωνικές τομές, διαταράξεις, ετυμολογίες. Και άλλο ένα που μου αρέσει. Δεν έχει να κάνει με την Κασσάνδρα, χρειαζόμαστε μια ανάπαυλα από την Κασσάνδρα.
Έχω έναν φίλο που είναι φιλόσοφος. Αυτός μου είπε ότι ο φαινομενολόγος Edmund Husserl που έζησε από το 1859 έως το 1958 και έγραψε καμιά δωδεκαριά βιβλία στη ζωή του, άφησε πίσω με το θάνατό του ένα αδημοσίευτο χειρόγραφο περίπου τριάντα χιλιάδων σελίδων! Επιπροσθέτως, αυτές οι σελίδες είναι γραμμένες με στενογραφία! Η ιδέα των τριάντα χιλιάδων σελίδων βαυαρικής στενογραφίας με κάνει να απορώ. Γιατί ο Husserl ήθελε να γράψει τόσο γρήγορα; Ποια σκέψη ήταν τόσο επείγουσα που έπρεπε να την ξύσει κατευθείαν από την επιφάνεια των συνάψεών του αντί να την αφήσει να κινηθεί μέσα από τη συνήθη ακολουθία εννοιολογικού και συντακτικού σχηματισμού; Ποια ακριβώς είναι η συνήθης ακολουθία που προσπαθούσε να διακόψει ή να προσπεράσει ο Husserl; Μπορεί να έχει κάποια σχέση το ότι ο Husserl ήταν μαθηματικός πριν γίνει φαινομενολόγος. Τα μαθηματικά μοιράζονται με τη στενογραφία την πρόθεση να μειωθεί ή να συνοψισθεί ένα σχετικά μεγαλύτερο κομμάτι νοήματος σε ένα σχετικά μικρότερο σύνολο σημείων. Όμως στα μαθηματικά δεν χωράει βιασύνη. Θεωρούμε ότι μια μαθηματική εξίσωση είναι κάτι που συμβαίνει στο τέλος μιας μακράς διαδικασίας ερωτήσεων και στοχασμού, όχι κάτι που προηγείται ή βιάζεται. Η στενογραφία από την άλλη πλευρά είναι ένα ταχυγραφικό σύστημα που επιτρέπει σε ένα άτομο να γράφει ευανάγνωστα στο ρυθμό της ομιλίας. Ποιος είναι ο ρυθμός της ομιλίας; Συνδέεται με τον ρυθμό με τον οποίο κινείται η σκέψη στο μυαλό; Όλοι όμως γνωρίζουμε εμπειρικά, ότι η σκέψη κινείται πιο γρήγορα και με διαφορετικό τρόπο από την ομιλία. Η ομιλία είναι ήδη ένα είδος στενογραφίας, ωστόσο η ομιλία είναι και πάλι πιο γρήγορη και διαφορετική από τις γραπτές προτάσεις. Φαίνεται ότι έχουμε πέπλα πάνω σε πέπλα πάνω σε πέπλα εδώ. Πού βρίσκεται η αρχική επιφάνεια; Εάν ήμασταν ρομαντικοί και πιθανώς κάποιοι από εμάς είμαστε ρομαντικοί, θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι στο μυαλό μας, μία -δύο στιγμές πριν μια σκέψη μετασχηματισθεί σε οποιοδήποτε είδος διανοητικού λόγου, σε μια φράση ή πρόταση ή σε μια επικοινωνιακή ακολουθία, υπάρχει κάτι προγενέστερο, πιο άγριο, πιο αγκιστρωμένο, πιο ευάλωτο, πιο ποντισμένο. Κάτι που θα στεγνώσει σαν δροσοσταλίδα ή θα θρυμματιστεί σαν προϊστορική μπογιά με το που θα εκτεθεί στον αέρα. Κάτι που, σε σύγκριση με μια πρόταση, δεν έχει ακόμα εξημερωθεί. Ο Husserl ήθελε να πιέσει τα χείλη αυτού του πράγματος στο χαρτί για να αφήσει ένα σημάδι. Τι σχεδίαζε να κάνει με τα σημάδια μετά; Όποιο κι αν ήταν το σχέδιό του, τριάντα χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες επιβεβαιώνουν ότι δεν μπόρεσε να το φέρει εις πέρας. Ίσως δεν είχε κανένα σχέδιο, ίσως απλώς ήθελε να κόψει το πράγμα ελευθερώνοντάς το από τη χρήση και να το αφήσει να εξαφανιστεί μέσα στην παρουσία του.
Υπήρχε ένας καλλιτέχνης ονόματι Gordon Matta Clark ο οποίος γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1943 και ολοκλήρωσε περισσότερα από 50 έργα τέχνης πριν πεθάνει πρόωρα σε ηλικία 35 ετών το 1978. Κανένα έργο τέχνης του Gordon Matta Clark δεν έχει διασωθεί. Για να μάθει κανείς πώς ήταν, πρέπει να συμβουλευτεί αρχειακές φωτογραφίες ή να ρωτήσει άτομα που τα είδαν. Αυτό που άρεσε στον Gordon Matta Clark ήταν να κόβει πράγματα, συνήθως μεγάλα πράγματα. Έκοψε ένα σπίτι στη μέση στο New Jersey το 1974. Έκοψε τεράστιες τρύπες κυκλικές και ατρακτοειδείς στους τοίχους, τα δάπεδα και τις οροφές ενός συγκροτήματος γραφείων στο Παρίσι το 1977. Έκανε ένα διαγώνιο μοτίβο από σφαιρικές τομές που έφταναν ως τα δάπεδα, τις οροφές και τη στέγη ενός συγκροτήματος διαμερισμάτων στο Σικάγο το 1978. Όλες αυτές οι κατασκευές ήταν προγραμματισμένες για κατεδάφιση προτού τις βρει και πάρει την άδεια να παρέμβει, αλλάζοντας τη διαδικασία της καταστροφής τους, η οποία ακολουθούσε μετά, αφού είχε τελειώσει. Το πιο γνωστό έργο του είναι αυτό για το οποίο δεν πήρε καμιά άδεια. Το 1975, περιπλανώμενος στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης της Νέας Υόρκης, βρήκε μια εγκαταλειμμένη αποβάθρα που του άρεσε. Διέρρηξε την αποβάθρα 52 και επί δύο μήνες έκανε τομές μήκους 20 έως 30 ποδών και πάχους 10 έως 18 ιντσών στον κυματοειδή χάλυβα του κτιρίου. Τομές σε σχήμα πίτας, δρεπανοειδείς και ελλειπτικές. Έκοψε επίσης το πάτωμα για να αποκαλύψει το νερό από κάτω. Δήλωσε διάφορα πράγματα για τις τομές αυτές: ότι του άρεσε ο τρόπος με τον οποίο το φως έμπαινε ζωντανό διαπερνώντας το πάτωμα, ότι αναρωτιόταν πώς θα ήταν να κάθεται και να παρακολουθεί το πέρασμα του φωτός κατά τη διάρκεια ενός έτους ας πούμε, ότι ήθελε να κάνει ορατό τον όγκο, ότι ήθελε να βλέπει τον ποταμό Χάντσον να αστράφτει μέσα στο κτίριο. Μίλησε επίσης για την απελευθέρωση της συμπιεσμένης δύναμης ενός κτιρίου κάνοντας απλά μια τρύπα και είπε ότι ήλπιζε να μεταφράσει ξανά τον χώρο σε κάτι που θα μπορούσε να γευτεί. Πολύ σύντομα η αστυνομία έμαθε για την επαναμετάφραση που γινόταν στην αποβάθρα 52. Ο χώρος κατασχέθηκε, το κτίριο έκλεισε με λουκέτο, απαγγέλθηκαν κατηγορίες εναντίον του Gordon Matta Clark ο οποίος έφυγε από τη χώρα για ένα διάστημα.
Το έργο που ο Gordon Matta Clark είχε ονομάσει «day’s end», τέλος μέρας, συνέχισαν να το επισκέπτονται άνθρωποι μπαίνοντας μέσα παράνομα. Σύντομα κατεδαφίστηκε από την Υπηρεσία Οικονομικής Ανάπτυξης της πόλης της Νέας Υόρκης. Όταν πέθανε ο Gordon Mata Clark τρία χρόνια αργότερα, οι κριτικοί χαρακτήρισαν την αποβάθρα 52 ως «έναν παράτολμο ακτινοβόλο καθεδρικό» και «δείγμα ενός νέου είδους επαναστατικής αρχιτεκτονικής συμπεριφοράς». Έτσι γίνεται με τους προφήτες: τους βλέπεις να αιωρούνται και πώς αιωρούνται και πώς δύνανται. Ο Gordon Mata Clark δεν αποκαλούσε τα έργα του αρχιτεκτονική. Επινόησε μια λέξη, «Anarchitecture», αναρχιτεκτονική. Αυτή η λέξη έχει ωραία ετυμολογία. Εάν πάρεις το πρόθεμα an- ως αόριστο άρθρο, σημαίνει ότι το έργο του είναι μία από πολλές πιθανές αρχιτεκτονικές. Αν θεωρήσεις το an- αρνητικό, το έργο του είναι μια αντίθεση ή αντίδοτο σε ό,τι ισχυρίζεται η αρχιτεκτονική. «Μου αρέσει απλώς να μπαίνω εκεί και να το αλλάζω», είπε. Κάθε τροποποίηση ήταν αναλυτική. Έκανε μήνες έρευνας πριν αρχίσει να κόβει ένα κτίριο. Οι τομές βασίζονταν σε ακριβή γνώση αυτού που ονόμαζε σημειωτικό σύστημα της κατασκευής του κτιρίου. Η μέθοδός του ήταν να κόβει και να αφαιρεί την επιφάνεια ως το σημείο που μπορούσε να δει τι υπήρχε στην πραγματικότητα από μέσα. Μετέτρεπε το κτίριο σε σύνοψη του εαυτού του. Όχι τόσο για να δημιουργήσει ομορφιά όσο για να συλλέξει πληροφορίες. Είπε ότι οι τομές του ήταν δοκιμές, αναζητούσε κάτι που το αποκαλούσε the thin edge, λεπτό όριο. Αυτό είναι ένα απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε το 1974: «Ήταν ας πούμε το λεπτό όριο αυτού που γινόταν ορατό, αυτό με ενδιέφερε, όπως και οι διαφορετικές θέες που προέκυπταν».
Ας κάνουμε μια παύση για να εξετάσουμε την ετυμολογία της λέξης «ετυμολογία». Προέρχεται από το ελληνικό «έτυμος» ένα επίθετο που σημαίνει πραγματικός, αληθινός, τρέχων και «λόγος» το βασικό ουσιαστικό για τη λέξη, το αφήγημα, τη λογική, την ανάλυση. Όμως το επίθετο «έτυμος» έχει με τη σειρά του κι αυτό μια ετυμολογία. Πιθανώς προέρχεται από το ρήμα «είναι», το να υπάρχει κανείς. Έτσι, μια ετυμολογία μπορεί να θεωρηθεί ότι δίνει την αληθινή σημασία μιας λέξης επειδή έχει οντότητα (is-ness) μέσα της. Ο ετυμολόγος κάνει τομές που δείχνουν το είναι να αιωρείται μέσα στα πράγματα και πώς αιωρείται και πώς δύναται.
Για να επιστρέψω στην Κασσάνδρα. Η μεγάλη προφητική σκηνή της στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου ξεκινά με την κραυγή της «ὀτοτοτοτοῖ..» κλπ., όπως έχω ήδη αναφέρει. Μετά την κραυγή, φωνάζει το όνομα του Απόλλωνα έξι φορές, μετά πάλι μια έβδομη φορά, αλλά την έβδομη μετατοπίζοντας ελαφρά τον τονισμό του ονόματος, αποκαλύπτει την ετυμολογία του. Γιατί το όνομα του Απόλλωνα είναι ομόρριζο με το ελληνικό ρήμα «απόλλυσθαι», καταστρέφω εντελώς, σκοτώνω, σφαγιάζω, κατεδαφίζω, αφανίζω. Φωνάζοντας «Απόλλων εμός» η Κασσάνδρα μπορεί να υποδείξει τον Θεό ως «Απόλλωνά μου» και «Καταστροφέα μου» την ίδια στιγμή, με τα ίδια λόγια. Αν οι λέξεις είναι πέπλα τι κρύβουν; Τι διαφορά έχει να βλέπεις ένα κτίριο της αποβάθρας ως καθεδρικό ναό για 10 δευτερόλεπτα ή δύο μήνες ή ένα χρόνο; Να βλέπεις τον Απόλλωνα, τον Θεό της γιατρειάς και της αλήθειας, σαν ένα φονικό λογοπαίγνιο;
Μόνο κατά λάθος έμαθα ελληνικά από έναν καθηγητή λατινικών στο λύκειο που αποφάσισε να μου μάθει να διαβάζω Σαπφώ την ώρα του μεσημεριανού μου γεύματος. Ολόκληρη η καριέρα μου στις κλασσικές σπουδές είναι ένα είδος παράλογης ετυμολογίας της λέξης «γεύμα». Όταν η Κλυταιμνήστρα φωνάζει στην Κασσάνδρα «Τι συμβαίνει, δεν ξέρεις ελληνικά;», η Κασσάνδρα απαντά με μια κραυγή και μια ετυμολογία και ένα προφητικό όραμα. Διαρρηγνύει την αντίληψή μας για το τι είναι να ξέρεις ελληνικά. Αφαιρεί τους τοίχους και τις σανίδες του δαπέδου και ξαφνικά βρισκόμαστε σε έναν τόπο προγραμματισμένο για κατεδάφιση. Αυτός ο τόπος που δεν είναι μόνο το σώμα της, ούτε μόνο η πόλη της Τροίας, ούτε μόνο ο οίκος των Ατρειδών, αλλά ολόκληρη η αντίληψή μας για τη γνώση της αλήθειας τέτοιων πραγμάτων· είναι η χειρόγραφη προσέγγισή μας σε κάθε ερώτηση και απάντηση· ολόκληρη η σταδιοδρομία μας ως κλασικιστές ή αρχιτέκτονες ή προφήτες ή οτιδήποτε άλλο είμαστε· ο τρόπος που αιωρούμαστε και πώς αιωρούμαστε και αν έχουμε τη δυνατότητα να αιωρούμαστε. Η Κασσάνδρα την έχει.
Ο Gordon Matta Clark είχε έναν δίδυμο αδερφό που ήταν διανοητικά ασταθής όλη του τη ζωή και ο οποίος πέθανε πηδώντας από το παράθυρο του στούντιο τού Γκόρντον, το 1976. Είχα κι εγώ έναν αδερφό και ίσως είναι υπερβολική η τάση μου να θεωρώ τους αδελφούς υπαίτιους. Οπότε, αφήνοντας κάθε αιτιότητα στην άκρη, αναρωτιέμαι αν το να έχεις έναν αδερφό που έρχεται και φεύγει από το μυαλό σου όλη την ώρα, θα μπορούσε να σε κάνει να συνειδητοποιείς ιδιαιτέρως τις τρύπες και τις ρωγμές και τις τομές. Υπάρχει ένα λεπτό όριο που εμφανίζεται εκεί όπου δεν υπάρχει καμιά πρόβλεψη για όριο. Τι ξαφνικός όγκος πληροφοριών συρρέει εκεί, τι τρομερός όγκος φόβου και οίκτου! Μετά τον θάνατο του αδελφού του, ο Gordon Matta Clark έκανε ένα έργο στη μνήμη του, σε μια γκαλερί στο Παρίσι. Έσκαψε μια μεγάλη τρύπα στο πάτωμα του υπογείου της γκαλερί και σμίλεψε μια σκάλα από ρηχά σκαλοπάτια που κατέβαιναν στη μια πλευρά της τρύπας. Καθώς δούλευε στο φως ενός λαμπτήρα που κρεμόταν ψηλά από την γκαλερί, ήταν ορατός στους περαστικούς στο επίπεδο του δρόμου μόνο μέσα από μια οπή αερισμού στο δάπεδο της γκαλερί. Όταν η σκάλα ολοκληρώθηκε, η τρύπα γέμισε ξανά. Κανένα ίχνος δεν έχει μείνει πλέον εκτός από μερικές πολαρόιντς με τον Gordon Matta Clark να σκάβει.
Τα τελευταία λόγια της Κασσάνδρας στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου αφορούν τον οίκτο. Ακολουθούν τρεις μεταφράσεις των στίχων 1327 έως 1330 του έργου, λίγο πριν την έξοδο από τη σκηνή για το παλάτι και τον θάνατό της. Μετάφραση πρώτη: «Αλίμονο στα ριζικά των ανθρώπων! Αν ένας άνθρωπος έχει καλή τύχη κάποια σκιά θα μπορούσε να την ανατρέψει. Όταν η τύχη του πάει άσχημα, ένα βρεγμένο σφουγγάρι σβήνει όλη την εικόνα. Γι’ αυτό νιώθω τον μέγιστο οίκτο». Μετάφραση δεύτερη: «Αλλά εσείς ω ανθρώπινα πράματα, αρκεί μια σκιά για να σας αφανίσει ένα σφουγγάρι, εσείς που μόλις και μετά βίας αιωρείστε και πώς αιωρείστε και πώς δύνασθε. Σας λυπάμαι. Έξοδος, Κασσάνδρα!» Μετάφραση τρίτη: «Το θέαμα γκρεμίστηκε και αφαιρέθηκε».
Κασσάνδρα αἰωρεῖσθαι δύναται
Birthday cut
Οι τέχνες της αιώρησης αποδεικνύουν ποιο εάν εάν δεν
Κολυμπώντας σε εκείνη καταφύγιο επιφάνεια όπου αγώνας είναι γιγαντιαίο το σκίσιμο
Ελληνικά πέπλα ραγίζουν κι άλλα
Δέκατα γρηγορότερα τα πάντα μακριά έκθετα αναπηδούν κομματάκια
Είναι αυτή η ακτίνα οφθαλμικός βολβός της επανεγγραφής
Είναι τα αποδιδόμενα αγγλικά σπίτι της δυσπιστίας σαν να έχει εκείνη όραση σιωπής
Καλή είναι η τέχνη εκτός πεδίου ονόμασε την προφητεία ισχυρή κόλλα
Οίκος ώσπου φωνάζοντας η ετυμολογία αφαιρεί το χειρόγραφο
Και αυτός ο Χούσερλ είναι ο Χούσερλ γρήγορα στο χαρτί
Οι ρομαντικοί σκέφτηκαν περισσότερα
Ήταν χώρα για την τελευταία τέχνη επαναστατική οπότε αιωρείσθαι
Πρόθεμα ώσπου η ομορφιά είναι κυρίως ετυμολογία
Γιατί γευματίζω λανθασμένα αυτό που η τρύπα εδώ να σκοτώσει δύναται
Εκείνος την διέρρηξε
Αλίμονο πράγματι
Μόνον ανατροπή δύνασαι
Οίκτος η έξοδος.
Κασσάνδρα αἰωρεῖσθαι δύναται
Final cut
Εάν γιγαντιαία πέπλα κάνουν να αναπηδήσει η σιωπή εκτός πεδίου
ουρλιάζοντας αυτοί οι ρομαντικοί αιωρούνται
ως τη διακοπή για πρόγευμα
Αλίμονον έξοδος μόνον
Αισχύλου «Αγαμέμνων», 1180-83
Όπως η λάμψη ανατινάζει τον ανατέλλοντα και μέσα του κρεμάει
Τη δόξα τους
Έξω κοιτάξτε
Τ Ε Λ Ο Σ
