Γιαπωνέζικος Κήπος: Συνέντευξη με την Μαρία Λοϊζίδου

¤¦Ο για­πω­νέ­ζι­κος κή­πος εί­ναι ίσως ένα από τα πιο δο­μη­μέ­να εί­δη κή­πων. Πρέ­πει απα­ραι­τή­τως να πε­ριέ­χει επτά στοι­χεία: νε­ρό, πέ­τρες και άμ­μο, γέ­φυ­ρες, πέ­τρι­να φα­νά­ρια και γούρ­νες, φρά­κτες και πύ­λες, άν­θη και δέ­ντρα, και ψά­ρια. Οι πα­ρού­σες συ­νε­ντεύ­ξεις θα απο­τε­λού­νται πά­ντα από επτά ερω­τή­σεις. Κά­ποιες από αυ­τές θα επα­να­λαμ­βά­νο­νται και κά­ποιες θα εί­ναι νέ­ες, ώστε να αντα­πο­κρί­νο­νται στο έρ­γο που έχου­με μπρο­στά μας. Σαν τον για­πω­νέ­ζι­κο κή­πο, οι συ­νε­ντεύ­ξεις θα δια­τη­ρούν τη δο­μή τους, προ­σπα­θώ­ντας ταυ­τό­χρο­να να απο­δώ­σουν, ακρι­βώς σαν αυ­τόν, τη ζω­ντά­νια μιας μα­κρι­νής γης, που σε αυ­τήν την πε­ρί­πτω­ση εί­ναι, βέ­βαια, η δια­δι­κα­σία της συγ­γρα­φής.

____________

Η Μαρία Λοϊζίδου κατάγεται από την Κύπρο. Σπούδασε δασκάλα στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής Πανεπιστημίου Κύπρου και ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, στο Institute of Education στο Λονδίνο. Από το 2018 γράφει παιδικές ιστορίες. Το 2015 κέρδισε διάκριση στον διαγωνισμό ανέκδοτης ιστορίας του ΚΣΠΝΒ. Το βιβλίο της Η ιστορία του λάθους… μου συγκαταλέχθηκε στη βραχεία λίστα του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2020) και το 2022 μεταφράστηκε στα γεωργιανά. Το 2024 της απονεμήθηκε το βραβείο Public για το βιβλίο της Αγκαλιά.

Μιλήστε μας για τη δική σας διαδικασία συγγραφής. Οι ιστορίες σας γράφονται αστραπιαία ή είναι ιδέες που δουλεύονται αργά-αργά μέσα σας; Τι σας σπρώχνει να τις μοιράζεστε; Πώς ήταν το πρώτο σας βήμα για έκδοση;

Πάντοτε πίστευα πως οι ιστορίες περιτριγυρίζουν τον κόσμο που ζούμε. Μου αφήνουν ενδείξεις για την ύπαρξή τους άλλοτε σε μια ατάκα που θα ακούσω στη σχολική αυλή, σε μια αφίσα που θα συναντήσω στον δρόμο, και άλλοτε σε φιγούρες που θα περάσουν από δίπλα μου. Συνήθως, η ιστορία ξεπηδά αστραπιαία και τη χτίζω ολόκληρη στο μυαλό μου. Έπειτα, σημειώνω φράσεις που θεωρώ σημαντικές να μπουν και στη συνέχεια ξεδιπλώνω την ιστορία γύρω τους.
Κάθε φορά που γράφω, φαντάζομαι πως απέναντι υπάρχει ένα παιδί που διαβάζει την ιστορία και την απολαμβάνει. Για παράδειγμα, όταν έγραφα το «Πφ! Με δρόμους, πανιά και φτερά» φανταζόμουν να το κρατά στα χέρια του ένα παιδί, να ξεκαρδίζεται στα γέλια και στο τέλος της ιστορίας να θαυμάζει την απόφαση της πριγκίπισσας. Όταν τελειώσει μια ιστορία, δεν είμαι ποτέ σίγουρη αν αξίζει ή όχι να εκδοθεί ή αν πήρε την κατάλληλη μορφή. Τη στέλνω πάντα στους φίλους μου να τη διαβάσουν πρώτοι. Αν τους αρέσει, την προωθώ στον εκδότη μου. Αν δεν τους αρέσει, πεισμώνω και τη γράφω ξανά και ξανά.
Το πρώτο μου συγγραφικό βήμα ήταν μια πρωτόγνωρη, για μένα, εμπειρία που αν την χαρακτήριζα με τρεις λέξεις θα ήταν: ευγνωμοσύνη, αγωνία, συγκίνηση. Ξεκινώ με το ότι η συνεργασία μου με τις εκδόσεις Ψυχογιός είναι πάντα τιμητική. Όταν μου ανακοίνωσαν πως η εικονογράφος του πρώτου μου βιβλίου, Το μαγαζάκι του χρόνου, θα ήταν η αξιόλογη Λήδα Βαρβαρούση, είχα τόσο εκπλαγεί που διάβαζα συνέχεια το e-mail. Ύστερα, όταν έφτασαν οι πρώτες εικόνες της ιστορίας μου, βούρκωσα. Με την κυκλοφορία του βιβλίου ένιωθα μεγάλο άγχος, κατά πόσο θα αγκαλιαστεί από τον κόσμο, συναίσθημα που ακόμη το νιώθω κάθε φορά που εκδίδεται κάτι δικό μου.

Ποια η σχέση σας με τα λάθη; Τα λάθη έχουν θέση στη συγγραφή; Με το παιχνίδι με τις λέξεις; Πέστε μας την ιστορία του λάθους σας

Με τα λάθη μου έχουμε μια πολύ καλή σχέση, διαλογική. Δεν είχα ποτέ πρόβλημα να μιλώ για τα λάθη μου, αφού πρώτα μιλήσω με τα λάθη μου. Η δική μου ιστορία με τα λάθη ξεκινά συνήθως με ένα επιφώνημα που ακολουθείται από ένα έντονο γούρλωμα. Κάποιες φορές θα κοκκινίσω από ντροπή, κάποιες θα ξεκινήσω να γελώ και κάποιες άλλες θα στεναχωρηθώ και θα κλάψω. Στη συνέχεια, θα κουβαλώ το λάθος μέχρι να είμαι έτοιμη να το χειριστώ. Τα αστεία λάθη συνήθως τα ανακοινώνω σε όλους και γελάμε μαζί. Τα εκνευριστικά λάθη, όπως το να μην ακούω με προσοχή το GPS και να χάνομαι, τα κοιτώ και ρουθουνίζω με θυμό. Τα πιο σοβαρά μου λάθη, τα κουβαλώ περισσότερο μαζί μου. Ακόμη κι αν απολογηθώ για αυτά ή τα ερμηνεύσω, συνειδητά τα φυλάω. Αυτά με βελτιώνουν ως άνθρωπο.
Τα λάθη ξεπηδούν και στη συγγραφική διαδικασία, όποιος δοκίμασε να γράψει μια ιστορία, ξέρει. Τις περισσότερες φορές σβήνω παρά να γράφω. Φράσεις, επεισόδια, ακόμη και ήρωες της ιστορίας που τελικά δεν εξυπηρετούν κάποιο σκοπό. Πιστεύω όμως πως μόνο εκεί έχουν θέση τα λάθη. Γιατί, ως συγγραφείς, έχουμε ευθύνη για το τι γράψαμε και κυρίως για τον τρόπο με το οποίο προσεγγίσαμε ένα θέμα, ειδικότερα αν το θέμα αυτό είναι ευαίσθητο, όπως οι παιδικές φοβίες ή μια ανίατη ασθένεια.
Οι λέξεις είναι για μένα η κορδέλα που δένει τα πάντα μέσα μου και γύρω μου. Δίνω μεγάλη προσοχή στις λέξεις που χρησιμοποιώ για να εκφράσω κάτι ή να ερμηνεύσω αυτό που μου συμβαίνει. Πιστεύω πολύ στην καθοριστική δύναμή τους. Μπορεί να εξυψώσουν μια ιδέα, να συγκροτήσουν μια ομάδα, να απαλύνουν ένα πόνο, και με την ίδια δύναμη να καταστρέψουν. Μέσα μου οι λέξεις ξεδιαλύνουν την ομίχλη για το πώς νιώθω, τι με προβληματίζει, τι θα σχεδιάσω να κάνω. Όταν έγραψα την ιστορία «Ο πόλεμος των λέξεων» ήθελα να αποτυπώσω αυτήν ακριβώς τη δυναμική των λέξεων στη ζωή μας.

Σας γοητεύει ακόμα το παραμύθι; Και οι τρόποι πειραματισμού με αυτό;

Πιστεύω πάντα θα με γοητεύει το παραμύθι. Για μένα είναι ένα σύμπαν που όσο κι αν το εξερευνήσω, δεν θα είναι ποτέ αρκετό. Μου αρέσει πολύ να πειραματίζομαι με την ιστορία, κάποιες προσπάθειες είναι πετυχημένες, κάποιες όχι. Ονειρεύομαι κάποτε να πάω σε μια διεθνή έκθεση βιβλίου για να δω από κοντά όλα αυτά τα παραμύθια που σπάνε τις συμβάσεις και που προσεγγίζουν με τόσους ευφάνταστους τρόπους ένα θέμα.

Υπάρχει ακόμα μαγεία στη ζωή μας; Πού μπορούμε να τη βρούμε; Πού μπορούμε να βρούμε κάτι τόσο όμορφο όσο ένα Χριστούγεννο ή μια αγκαλιά ή μια όμορφή λέξη;

Υπάρχει ακόμα μαγεία και θα υπάρχει πάντα. Τη βρίσκουμε σε ένα βλέμμα που μας κοιτάζει με αγάπη, σε μια αγκαλιά που μας σφίγγει τόσο όσο χρειάζεται, σε ένα Χριστούγεννο που μας αφήνει μια ζωγραφισμένη καρδούλα στην τσάντα μας και κουρνιάζει δίπλα μας όταν κρυώνει. Σε μια πεταλούδα που θα καθίσει δίπλα μας κι ας μην έχουμε νέκταρ, σε μια βαθιά αναπνοή που θα γεμίσει τα πνευμόνια μας με οξυγόνο και θα συνεχίσουμε έστω κι αν κλαίμε. Σε ένα ψιθύρισμα μιας γλυκιάς κουβέντας που θα μας κάνει να χαμογελάσουμε. Όλα αυτά κι άλλα τόσα, τα μικρά μα και σπουδαία, είναι μαγεία.

Ποια η σχέση της ζωής του μυαλού με αυτή των συναισθημάτων; Είναι αυτή η αλληλεπίδραση πηγή έμπνευσης; Είναι τα μεγάλα ζητήματα θέμα των μικρών αναγνωστών και αναγνωστριών;

Το μυαλό και τα συναισθήματα έχουν μεταξύ τους μια δυναμική σχέση. Το ένα μορφοποιεί το άλλο. Τα συναισθήματα είναι το αποτύπωμα που μας αφήνουν οι όποιες εμπειρίες. Το μυαλό είναι αυτό που θα τα ερμηνεύσει και θα ορίσει την απάντησή μας σε αυτές. Όσο πιο συχνά συνδιαλέγονται, μυαλό-συναισθήματα, τόσο πιο σοφές θα είναι οι αντιδράσεις μας. Συχνά, θεωρούμε πως τα παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν την σοβαρότητα μιας κατάστασης ή καλύτερα πως η σοβαρότητα μιας κατάστασης δεν μπορεί να αγγίξει ένα παιδί τόσο βαθιά όσο έναν ενήλικα. Και αυτό είναι μια πλάνη. Τα παιδιά νιώθουν έντονα την αύρα όλων όσων συμβαίνουν γύρω τους, δεν έχουν όμως πάντοτε την ικανότητα να ερμηνεύσουν και να εντοπίσουν την πηγή της. Κι αυτό τους προκαλεί περισσότερη ανησυχία όσο κι αν εμείς οι μεγάλοι θέλουμε να πιστεύουμε το αντίθετο. Ένα παιδί θα έρθει κάποτε αντιμέτωπο με την απώλεια, το πένθος, τον εκφοβισμό, μια σοβαρή ασθένεια ενός αγαπημένου του προσώπου. Ένα λογοτεχνικό βιβλίο που κινείται στον άξονα ενός δύσκολου θέματος λειτουργεί, σε αυτή την περίπτωση, ως ένα ισχυρό εργαλείο τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Το παιδί – αναγνώστης παρατηρεί πώς αντιδρούν οι ήρωες στην ιστορία και ταυτίζεται μαζί τους συναισθηματικά. Αυτή η ταύτιση τού επιτρέπει να νοηματοδοτήσει, σε κάποιο βαθμό, τις δικές του εμπειρίες και να ανασυγκροτήσει τη στάση του γύρω από το ζήτημα. Οι ενήλικες, έχοντας στη διάθεσή τους τέτοια βιβλία, τους δίνεται μια καλή ευκαιρία να ξεκινήσουν συζητήσεις γύρω από τα δύσκολα θέματα και να θωρακίσουν το παιδί ως προς τον τρόπο που τα αντιμετωπίζει.

Πού τοποθετείτε τον εαυτό σας συγγραφικά σε σχέση με την παιδική λογοτεχνία που γράφεται στην Κύπρο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό; Με ποιες λογοτεχνίες επικοινωνείτε;

Νιώθω πιο άνετα να γράφω παιδική λογοτεχνία βραχείας φόρμας. Είμαι παθιασμένη με τέτοια βιβλία και ως ενήλικας διαβάζω μόνο παιδικά. Νιώθω απίστευτο δέσιμο μαζί τους. Αν και έχω στο εργοβιογραφικό μου, εφτά βιβλία που κυκλοφορούν σε Ελλάδα και Κύπρο, θεωρώ πως είμαι ακόμη στην αρχή και πως έχω πολλές ιστορίες με τις οποίες θέλω να πειραματιστώ ως συγγραφέας.

Πού γράφετε, πώς και πότε;

Συνήθως γράφω στην καρέκλα του κήπου, κάτω από την ελιά που φύτεψε ο προπάππους μου, όσο πιο πρωί γίνεται. Εκεί είναι το σημείο συνάντησής μου με τις ιστορίες, από τον καιρό που η ελιά βρισκόταν ακόμη σε χωράφι. Στη συνέχεια, φορτώνω τις ιστορίες και μαζί κάνουμε τις διαδρομές της ημέρας. Στα φροντιστήρια, στην υπεραγορά, στη σχολική αυλή. Το βράδυ θα τις ξαναδώ και θα τις σκέφτομαι μέχρι να ξημερώσει. Και ξανά από την αρχή!