Ο Άρτουρ, ο κεντρικός ήρωας, συγγραφέας με μέτρια επιτυχία και σε προσωπική κρίση, αντιμετωπίζει την κοινωνική χλεύη καθώς ο πρώην εραστής του παντρεύεται κάποιον άλλον. Σε κάποιο σημείο λοιπόν του βιβλίου [με το οποίο, σημειωτέον ο 54χρονος Άνριου Σων Γκρίερ κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ το 2018] αντιμετωπίζει έναν επιθετικό ομότεχνο. Αυτός τον αποκαλεί καλό μεν συγγραφέα αλλά «κακό ομοφυλόφιλο», υπονοώντας ότι δεν είναι στρατευμένος στον κοινό αγώνα της κοινωνικής επιβολής: ότι φιλοτεχνεί ήρωες κλαψιάρηδες, μεταμελημένους, παλινδρομούντες μεταξύ των σεξουαλικών επιλογών τους. «Δεν ανήκεις στον κανόνα της γκέι λογοτεχνίας», του λέει. «Στον κανόνα που διδάσκεται στα πανεπιστήμια, τον κανόνα που περιλαμβάνει τους Όσκαρ Ουάιλντ και Γερτρούδη Στάιν». Του φέρνει δε ως παράδειγμα το μυθιστόρημά του Καλυψώ, μια μεταγραφή της Οδύσσειας με φόντο τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Σε αυτό ο στρατιώτης και πρωταγωνιστής έχει ξεβραστεί στα τέλη του πολέμου σε κάποιο νησί του Ειρηνικού όπου τον ερωτεύεται ένας αυτόχθονας φύλαρχος (η Καλυψώ). Περνούν πολλά χρόνια ευτυχούς συμβίωσης αλλά αίφνης ο πρώην στρατιώτης/ Οδυσσέας παρατάει τα πάντα και επιστρέφει στον πολιτισμό, στη γυναικούλα του και τα παιδάκια του. Ο κατήγορος καταλογίζει λοιπόν τον Άρθουρ ότι δεν προσκομίζει την ελπίδα στην γκέι κοινότητα, ότι με άλλα λόγια, κατά βάθος θεωρεί την σεξουαλική ταυτότητα ως κάτι επανορθώσιμο αν όχι ιάσιμο. Γι’ αυτό το λόγο, συνεχίζει, οι γκέι κριτικοί δεν γράφουν για το έργο του. Γι αυτό θεωρείται αποτυχημένος στο χώρο τους ― τουτέστιν τον κόσμο της νομιμοποιημένης ομοφυλοφιλίας.
Αυτό είναι χοντρικά το περιτύλιγμα για την εκδίπλωση των ηλικιακών και συγγραφικών αδιεξόδων του ήρωα, που οδήγησε με την ευφυέστατη και τολμηρότατη θέαση των πραγμάτων στο Βραβείο Πούλιτζερ. Πράγματι, βρισκόμαστε εδώ πολύ μακριά από την φιλολογία της θυματοποίησης ή της φροϋδικής αιτιοκρατίας που διέκρινε μεγάλο μέρος της γκέι λογοτεχνικής παραγωγής τις προηγούμενες δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, και ειδικότερα στην παγκόσμια πρωτεύουσα της ερωτικής ανεκτικότητας, το Σαν Φρανσίσκο, όλες οι συντεταγμένες της γκέι κοινότητας δείχνουν προς την κατεύθυνση της αφομοίωσης: πίστη και απάτη, συμβατική κοινωνική ζωή, γάμοι και διαζύγια, οικογενειακοί σύμβουλοι και υιοθεσία παιδιών, ζήλια και ερωτικό πάθος, όλα μα όλα είναι ξεπατικωμένα από τον ετεροφυλόφιλο κόσμο.
Εδώ που τα λέμε, και αλλού οι τάσεις είναι παρόμοιες αν όχι ταυτόσημες. Αν κάποιοι σοκάρονται ακόμη από την αποδοχή των γκέι πρακτικών, σ’ αυτό τουλάχιστον το βιβλίο θα σοκαρισθούν από το αντίθετο: την απόλυτη ταύτιση των συμπεριφορών τους με εκείνες του παλιού «φυσιολογικού» ετεροφυλόφιλου κόσμου, σε σημείο που δεν οφείλεις καν να γνωρίζεις το φύλο των ζευγαριών που περιγράφονται. Συχνά σκέφτεσαι πως αν αλλάξεις τα ονόματα από αρσενικά σε θηλυκά, αν ο Ντόναλντ γίνει Νικόλ και ο Άρτουρ Πλην (ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου) μεταβληθεί σε Βιρτζίνια Συν, τίποτα δεν θα αλλάξει. Αυτό μοιάζει να είναι και το συγγραφικό πρόταγμα του συγγραφέα: η απόλυτη κανονικοποίηση.
Ο ενταγμένος κοινωνικά ήρωάς μας αντιμετωπίζει σταδιακά το γεγονός ότι σύντομα θα γίνει πενήντα, με μια φυγή και ένα ταξίδι γύρω από τον κόσμο. Προκειμένου να αποφύγει τον τραυματικό γάμο του πρώην αγαπημένου του, αποδέχεται όλων των ειδών τις συγγραφικές προσκλήσεις με βλακώδεις (κατά τον ίδιο) αφορμές. Φτιάχνει ένα πρόγραμμα περιηγήσεων ανά τον πλανήτη ονειρεμένο για τους περισσότερους θνητούς αυτού του πλανήτη – με τα έξοδα πληρωμένα. Μια συνομιλία στη Νέα Υόρκη με κάποιο διάσημο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Μια διάλεξη στην Πόλη του Μεξικού για το έργο του πρώην εραστή του, υπερήλικα και άρρωστου τώρα ποιητή Ρόμπερτ, κατόχου του βραβείου Πούλιτζερ (ιδού μια ενορατική προαναγγελία του Γκρίερ για την δική του βράβευση με το πολύφερνο έπαθλο). Στη συνέχεια ένα πέρασμα από το Τορίνο για μια αστεία τελετή βράβευσης από μαθητές λυκείου, όπου, παρά τις γκρίνιες του, θα τσιμπήσει το βραβείο. Ένα διάστημα διδασκαλίας δημιουργικής γραφής στο Βερολίνο, όπου και θα ξανανερωτευθεί. Ένα σύντομο κατά λάθος πέρασμα από το Παρίσι όπου, σε ένα πάρτι πάνω από τις στέγες της Αιώνιας Πόλης, θα αναστοχασθεί το ζήτημα των χαμένων δυνατοτήτων στον σύγχρονο κόσμο. Ένα γκραν τουρ στο Μαρόκο όπου θα καβαλήσει καμήλα, θα πέσει σε αμμοθύελλα και θα ανακαλύψει με έκπληξη ότι η μοναδική ελκυστική γυναίκα που εμφανίζεται στο βιβλίο, η Ζόρα, είναι και αυτή μια απογοητευμένη λεσβία. Σε ένα παραδείσιο συγγραφικό ησυχαστήριο στην Νότια Ινδία θα χάσει το αγαπημένο του κοστούμι ενώ τα πάντα θα αντιβαίνουν την προσπάθειά του να ξαναγράψει το αποτυχημένο τελευταίο του μυθιστόρημα που σημειωτέον το έχει απορρίψει ο εκδότης του. Στο Κιότο πάλι, θα εντρυφήσει στα μυστικά της γιαπωνέζικης κουζίνας και εν γένει κουλτούρας με το πρόσχημα της συγγραφής ενός άρθρου.
Οι περιηγήσεις αυτές γίνονται με την συνοδεία εύστοχων παρατηρήσεων για τις ανά τον κόσμο κουλτούρες, στον αντίποδα των συνήθων βιβλίων ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Ο Γκρίερ επιλέγει δευτερεύοντα στιγμιότυπα και συμπεριφορές, αν και σε στιγμές αμηχανίας του ήρωα (ή ίσως του ίδιου συγγραφέα) καταφεύγει στα αρχέτυπα: στον Πύργο του Άιφελ και τον Γκογκέν, στους μιναρέδες του Μαρακές και στην ινδική θρησκοληψία, στην ιταλική μόδα και την βερολινέζικη κουλτούρα της μεταμοντέρνας νοσταλγίας για τον Ψυχρό Πόλεμο εν μέσω κατασκοπικών μεταμφιέσεων και μουσικής τέκνο. Ο Άρτουρ διασχίζει τον κόσμο σε στυλ «τραβάτε με κι ας κλαίω», λοιδορώντας τα πάθη του, οικτίροντας τον εαυτό του, κάνοντας γλωσσικές γκάφες, αδυνατώντας να επικοινωνήσει με τους ντόπιους, κυρίως όμως συνδιαλεγόμενος με την αποτυχημένη κατ΄ αυτόν (πολλοί θα την ζήλευαν πάντως) καριέρα του. Κυρίως όμως επιστρέφει συχνά στο παρελθόν κάνοντας ανασκοπήσεις της ερωτικής ζωής του.
Η αφήγηση δίνεται με μπρίο και τρυφερές ματιές από έναν αρχικά ανώνυμο αφηγητή που περί το τέλος του βιβλίου θα αποκαλυφθεί απρόσμενα. Μαζί με αυτή την αποκάλυψη θα επέλθει και η λύτρωση του Άρτουρ. Η ερωτική επανασύνδεση και η αποκατάσταση των καλών της αιώνιας πίστης και συμβίωσης είναι το ένα σκέλος. Το άλλο είναι το ξαναγράψιμο του απορριφθέντος μελαγχολικού βιβλίου του - για την ακρίβεια το απόλυτο αναποδογύρισμά του. Ο μεσήλικας ομοφυλόφιλος που περιδιαβάζει αυτοοικτιρόμενος στους δρόμους του Σαν Φρανσίσκο μετατρέπεται σε ένα θετικό ήρωα που μαθαίνει να διακρίνει τα ελπιδοφόρα σήματα της ζωής και να αναγνωρίζει την καλή του τύχη.
Ο Αντριου Σων Γκρίερ είναι ένας διαβολεμένα έξυπνος συγγραφέας που αξιοποιεί πλήρως τους ούριους ανέμους της ανεκτικότητας και της ενοχής/ανοχής των στρέιτ πρώην αντιπάλων. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός των ηρώων έχει σημασία μόνο ως στρατηγική επιβολής του νέου κανόνα. Κανένας ετεροφυλόφιλος έρωτας δεν υφίσταται στο βιβλίο ούτε καν ως υπόμνηση. Και ενετέλει παρακάμπτεται το «ολονέν περισσότερο» που πρεσβεύει η σύγχρονη υπερκαταναλωτική κοινωνία: ο ήρωάς μας ακούει στο επίθετο «Λιγότερος» (Less είναι ο αγγλικός τίτλος του βιβλίου) που στα ελληνικά αποδόθηκε εύστοχα, από την έμπειρη και ικανή μεταφράστρια Παλμύρα Ισμυρίδου, ως Πλην. Γι αυτό και η ακροτελεύτια φράση του βιβλίου παίζει με αυτή την έννοια, υπονοώντας την επικείμενη αυτάρκεια του Άρθουρ. Η Ομηρική Καλυψώ έγινε βέβαια καθ΄ οδόν φύλαρχος και ο Οδυσσέας γκέι. Ε και; Στον μεταμοντέρνο μας κόσμο όλα είναι δυνατά.
