Τεκμήρια αυθεντικότητας

Το να απο­φαι­νό­ταν κα­νείς ότι ο Μι­χά­λης Γκα­νάς «ήταν ένας από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους ποι­η­τές της γε­νιάς του ’70» θα απο­τε­λού­σε ένα από τα ευ­τε­λέ­στε­ρα κλι­σέ που κυ­κλο­φο­ρούν στους λο­γο­τε­χνι­κούς μας κύ­κλους. Διό­τι ο Γκα­νάς εί­ναι ένας αυ­θε­ντι­κός και σπου­δαί­ος ποι­η­τής ανε­ξαρ­τή­τως γε­νε­ών. Ως ένα από τα τεκ­μή­ρια της ποι­η­τι­κής αυ­θε­ντι­κό­τη­τάς του θα ανέ­φε­ρα το γε­γο­νός ότι από την πρώ­τη κιό­λας ποι­η­τι­κή του συλ­λο­γή, τον Ακά­θι­στο Δεί­πνο (1978), έδει­ξε προς τα πού θα τρα­βού­σε η ποί­η­σή του. Η φω­νή του ήταν ήδη σε με­γά­λο βαθ­μό δια­μορ­φω­μέ­νη, πράγ­μα σπά­νιο για πρω­το­εμ­φα­νι­ζό­με­νο ποι­η­τή. Ο Γκα­νάς δεν ψα­χνό­ταν. Ήταν απαλ­λαγ­μέ­νος από ανα­ζη­τή­σεις των συρ­μών, ευ­ρω­παϊ­κών ή αμε­ρι­κα­νι­κών, με τους οποί­ους ερω­το­τρο­πού­σαν οι νέ­οι ποι­η­τές της επο­χής. Έδει­χνε από την αρ­χή ότι συ­νο­μι­λού­σε μό­νο με ντό­πιες, γη­γε­νείς ποι­η­τι­κές φω­νές: με τον Σο­λω­μό, τον Πα­λα­μά, τον Σι­κε­λια­νό, τον Κα­ρυω­τά­κη, τον Σε­φέ­ρη, με την ηπει­ρώ­τι­κη λα­λιά του Κώ­στα Κρυ­στάλ­λη – και, βέ­βαια, με τη δη­μο­τι­κή ποί­η­ση του τό­που του, με την οποία ήταν ζυ­μω­μέ­νος από τα παι­δι­κά του χρό­νια.
Αυ­τό το γη­γε­νές, το αυ­τό­χθο­νο, της ποι­η­τι­κής του φω­νής οφεί­λε­ται, πι­στεύω, σε ένα –στην πε­ρί­πτω­σή του– προ­τέ­ρη­μα, που θε­ω­ρεί­ται εξ ορι­σμού μειο­νέ­κτη­μα για έναν ποι­η­τή: στο ότι ο Γκα­νάς δεν ήταν γλωσ­σο­μα­θής. Συμ­βαί­νει με τον Γκα­νά κά­τι ανά­λο­γο με αυ­τό που συμ­βαί­νει στην πε­ζο­γρα­φία μας με τον Γιώρ­γο Ιω­άν­νου. Ο Ιω­άν­νου δεν γνώ­ρι­ζε ξέ­νες γλώσ­σες, και ως εκ τού­του προ­στά­τευ­σε το βα­θύ γλωσ­σι­κό του αι­σθη­τή­ριο από δια­κει­με­νι­κές δια­πλο­κές με αλ­λό­τρο­πα ιδιώ­μα­τα. Γνω­ρί­ζο­ντας, ως φι­λό­λο­γος, γε­ρά ελ­λη­νι­κά, ήξε­ρε πώς να αντλεί από τη μα­κρά δια­χρο­νία τους το κα­τάλ­λη­λο υλι­κό για τη ρω­μα­λέα γρα­φή του. Αι­σθά­νε­ται κα­νείς ότι με ανά­λο­γη, εν­διά­θε­τη, φο­ρά ο Γκα­νάς αξιο­ποιεί τον πλού­το της δι­κής του γλωσ­σι­κής υφα­ντι­κής, της ηπει­ρώ­τι­κης, με εκ­φρα­στι­κούς τρό­πους που δί­νουν στους στί­χους του ένα ιδιαί­τε­ρο σθέ­νος δια­πο­τι­σμέ­νο από τρυ­φε­ρό­τη­τα. Αλ­λά συγ­χρό­νως ο Γκα­νάς εί­ναι και ποι­η­τής της με­γα­λού­πο­λης, της Αθή­νας· ποι­η­τής ενός βιώ­μα­τος που, πα­ρό­τι δυ­σφο­ρι­κό, ανα­δύ­ε­ται συγ­χω­νευ­μέ­νο με εκεί­νο της το­πι­κής του πα­τρί­δας, πα­ρά­γο­ντας ένα ισχυ­ρό αί­σθη­μα ιθα­γέ­νειας από το οποίο απορ­ρέ­ει η ποι­η­τι­κή αρε­τή του, φτά­νο­ντας με τα Μαύ­ρα λι­θά­ρια (1980) και τα Γυά­λι­να Γιάν­νε­να (1989) σε αλη­θι­νά επι­τεύγ­μα­τα της ποι­η­τι­κής τέ­χνης.
Ανέ­φε­ρα το αί­σθη­μα της τρυ­φε­ρό­τη­τας που νιώ­θει κα­νείς να ανα­δύ­ε­ται από τους στί­χους του Γκα­νά. Το βλέ­που­με αυ­τό και σε εκεί­να τα ποι­ή­μα­τά του που θα τα απο­κα­λού­σε κα­νείς «οι­κο­γε­νεια­κά»· που ανα­φέ­ρο­νται στον πα­τέ­ρα, στη μη­τέ­ρα, στη γυ­ναί­κα του και στα παι­διά του. Ο Γκα­νάς έχει γρά­ψει ποι­ή­μα­τα για τη γυ­ναί­κα του –ανα­φέ­ρω ιδιαί­τε­ρα το «Προ­σω­πι­κό»– που εί­ναι από τα αι­σθα­ντι­κό­τε­ρα ερω­τι­κά ποι­ή­μα­τά μας. Την ίδια τρυ­φε­ρό­τη­τα δεί­χνει και για το χώ­μα της γε­νέ­τει­ράς του και για τα βιώ­μα­τα των παι­δι­κών του χρό­νων (δεν εί­ναι, πι­στεύω, χω­ρίς ση­μα­σία ότι έχει δια­σκευά­σει την Οδύσ­σεια και την Ιλιά­δα για τα παι­διά μιας ορι­σμέ­νης ηλι­κί­ας).
Ανά­λο­γα αι­σθά­νε­ται κα­νείς και για τα πε­ζο­γρα­φή­μα­τά του· για το αυ­το­βιο­γρα­φι­κό Μη­τριά πα­τρί­δα (1981) και το Γυ­ναι­κών: Μι­κρές και πο­λύ μι­κρές ιστο­ρί­ες (2010), κεί­με­να που απο­τε­λούν ανα­πό­σπα­στο μέ­ρος του ποι­η­τι­κού του έρ­γου.

Θα έλε­γα ότι την ποί­η­ση του Γκα­νά δια­τρέ­χει ένα βα­θύ –και γι’ αυ­τό λε­πτά στο­χα­στι­κό– αί­σθη­μα εσω­τε­ρι­κής εξο­ρί­ας. Αν με ρω­τού­σαν ποιον από τους στί­χους του θε­ω­ρώ ως τον πιο εμ­βλη­μα­τι­κό του, θα ανέ­φε­ρα την τε­λευ­ταία φρά­ση ενός πε­ζό­μορ­φου ποι­ή­μα­τός του από τη συλ­λο­γή του Πα­ρα­λο­γή (1993), το οποίο τε­λειώ­νει με τον δε­κα­πε­ντα­σύλ­λα­βο:

Εί­σα­στε η πα­τρί­δα μας κι εμείς ξε­νι­τε­μέ­νοι.