Στην τελευταία συλλογή διηγημάτων του Τέλος πάντων, ο Αχιλλέας ΙΙΙ είναι αποφασισμένος, όπως άλλωστε ανακοινώνει στο “Εν αρχή ην ο λόγος να σηκωθείς” —την εναρκτήρια ιστορία του βιβλίου— να καταστρέψει τον κόσμο. Και παρόλο που αμέσως μετά δηλώνει ότι θα αναβάλει αυτή του την πράξη για κάνα πεντάλεπτο, μιας και προτιμά να χουζουρέψει λίγο ακόμα στο κρεβάτι του, στις επόμενες είκοσι τέσσερεις ιστορίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πραγματοποιεί αυτή του την υπόσχεση, καθώς πλάθει κόσμους οι οποίοι, ο ένας μετά τον άλλον, υπόκεινται σε μια συνήθως κοσμικής τάξεως καταστροφή, ή περιγράφει όντα, όχι απαραιτήτως ανθρώπινα, τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα με κάτι που για τα ίδια ισοδυναμεί με ένα γεγονός αντίστοιχης σημασίας.
Και ενώ δεν υπάρχει ιδιαίτερη αγωνία για το πού θα οδηγηθεί η κάθε ιστορία —όπως ειπώθηκε καταλήγει σε κάποιου είδους καταστροφή— ο συγγραφέας με αξιοθαύμαστο τρόπο καταφέρνει και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και αυτό το επιτυγχάνει όχι μόνο με το πόσο καλογραμμένες είναι οι ιστορίες που παραθέτει και πόσο μεγάλη είναι η ποικιλία των κόσμων που πλάθει —με επιρροές από τον Κορτάσαρ μέχρι τους Μόντι Πάιθονς και από τη Ζώνη του Λυκόφωτος μέχρι τον Περέκ— αλλά, κυρίως, με τις πολλές και διαφορετικές ιδέες οι οποίες εμπεριέχονται σε αυτές. Σκέψεις —στα είκοσι πέντε, μαζί με το πρώτο, διηγήματα— που πίσω από, συνήθως, μια παιγνιώδη και σατιρική διάθεση, μιλούν και για την ανυπαρξία ή την ύπαρξη θεού και ποιες μπορεί να είναι οι πιθανές διαθέσεις του, για το τι μπορεί να είναι ένα σύμπαν, πώς μπορεί αυτό να έρθει πιο κοντά ή να απομακρυνθεί τη στιγμή της καταστροφής του ή και πώς να σωθεί κάποιος όταν αυτή επέλθει.
Σύμφωνα με το βιβλίο, λοιπόν, μπορεί να μην υπάρχει θεός ή ο μόνος θεός να είναι η καταστροφή (Αμονολογώντας). Αλλά όταν αυτό το κάτι που συνέχει τον κόσμο υπάρχει, μπορεί να φέρει πολλά προσωπεία, τα οποία όμως όλα ξεφεύγουν από τα μάτια των πολλών, καθώς δεν πρόκειται απαραιτήτως για κάτι το φανταχτερό (Επί τέλους), ή όμορφο (Ζουίρα, ΣΣςςςςςςςς)· ενώ μπορεί να λαμβάνει ακόμα και τη μορφή κάποιου που για τους υπόλοιπους θεωρείται παράφρων (Ως πότε πια υπομονή), ή παρά την αποδεδειγμένη δύναμή του, να υπακούει σε άλλους ανώτερους θεούς (Το άνοιγμα των ουρανών).
Όσο για τα κίνητρα που κινούν τον θεό και τον οδηγούν στην καταστροφή ενός κόσμου, αυτά ποικίλουν. Μπορεί να καταστρέφει μόνο για διασκέδαση (Το άνοιγμα των ουρανών), ή σαν ένα παιχνίδι και χωρίς κακία (Μικροπραγματογνωμοσύνη), ή και χωρίς καν ενδιαφέρον (Septem vermes). Όμως οποιοδήποτε δείγμα σκληρότητας είναι άξιο λόγου στα μάτια του Δημιουργού, ώστε, ανταποδίδοντάς τη, να καταστρέψει τον κόσμο (Ο χάρτης). Αντίθετα, ακόμα και η ελάχιστη ένδειξη συμπόνιας είναι ικανή ώστε ο κόσμος να συνεχίσει να υπάρχει (Σςςςςςςςς), ενώ κάτι άλλο που επίσης έχει την ικανότητα να σώζει, είναι η τέχνη, ειδικά η μουσική (Το λεωφορείο, Ζουίρα) και η λογοτεχνία —είτε ως γραφή, ακόμα και εν αγνοία του γράφοντα (Επί τέλους), είτε ως διήγηση (Σςςςςςςςς), είτε ως ανάγνωση (Οι πίσω σελίδες, Μπόρις). Και βέβαια σώζει, μόνο και μόνο, το να καταφέρνεις να αντέχεις κάνοντας υπομονή με την ανθρώπινη βλακεία (Εν οίδα ότι...).
Αλλά και ακόμα για το τι μπορεί να σημαίνει ένα σύμπαν, οι απαντήσεις μπορεί να καλύπτουν μεγάλο εύρος: από το να μοιάζει στο σύμπαν που γνωρίζουμε, μέχρι να αποτελεί απλώς ένα πρόπλασμα για κάτι άλλο (Η έκτη ώρα). Όμως και αυτό το ίδιο το βιβλίο που κρατάμε μπορεί να αποτελεί ένα σύμπαν, και ίσως η ολοκλήρωσή του να σημάνει και την καταστροφή του ευρύτερου σύμπαντος που το περιέχει (Ευπωλητέλος), όπως άλλωστε ο συγγραφέας και σε άλλες ιστορίες επισημαίνει για το τι συμβαίνει όταν φτάνει κανείς στο τέλος μιας εξιστόρησης (Οι πίσω σελίδες, ΣΣςςςςςςςς).
Ωστόσο και ο άνθρωπος από μόνος του, όπως τον περιγράφει ο Αχιλλέας ΙΙΙ στο βιβλίο, είναι και αυτός ένα σύμπαν (Αμονολογώντας) και αυτό το σύμπαν θα τελειώσει ανεξάρτητα του πότε, και αν, θα επέλθει μια μεγαλύτερη καταστροφή (Επανάληψη μήτηρ πάσης παθήσεως), ενώ το πραγματικό τέλος δεν επέρχεται με το βέβαιο θάνατό του, αλλά όταν οι μνήμες από αυτόν πάψουν να υπάρχουν, ακόμα κι αν δεν έχουν αποτυπωθεί σε ανθρώπους αλλά ακόμα και σε πράγματα που έχει πίσω αφήσει (Τέλος εποχής). Μεγάλη βαρύτητα δίνεται από τον συγγραφέα και στον ρόλο της μνήμης, μιας και η απώλειά της συμπίπτει με την καταστροφή ενός κόσμου (Η σιωπή των αμνησιακών). Επίσης σημειώνει πως μιας και κάθε μία από τις πέντε αισθήσεις συντελεί στην αντίληψη του κόσμου, η πιθανή απώλεια κάποιας από αυτές ισοδυναμεί με ένα είδος καταστροφής του (Ανοφθαλμοφανές).
Αλλά και κάθε διαπροσωπική σχέση που συνάπτεται μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αυτόνομο σύμπαν μέχρι την πιθανή κατάρρευσή της (Η θεωρία της εξέλιξης). Επιπλέον ο άνθρωπος είναι και αυτός με τη σειρά του Δημιουργός, ανεξάρτητα της θέλησής του, αφού πλάθει κόσμους μόνο και μόνο που ονειρεύεται, οι οποίοι διαλύονται σαν ανοίγει τα μάτια (Μπόρις). Τέλος ο συγγραφέας γελά με την ιδέα που έχει ο άνθρωπος για τη θέση του στο σύμπαν (Πεινώντας σε θολά νερά, Άνωθεν και κάτωθεν, Εν οίδα ότι...) και θέτει ερωτήματα για την καταστροφικότητα του τεχνικού, και όχι μόνο, πολιτισμού που επελαύνει (Ζουίρα).
Ο ίδιος ο συγγραφέας-Δημιουργός αυτών των συμπάντων, μοιάζει να παίρνει ευχαρίστηση από την καταστροφολογία ή να παρηγορείται από αυτήν, αν και υπάρχουν και σημάδια ενοχής, έστω και πρόσκαιρης (Μικροπραγματογνωμοσύνη), ενώ περιπαίζει και τις αγωνίες που περικλείονται στο στάδιο προετοιμασίας της έκδοσης ενός βιβλίου, επισημαίνοντας τη πιθανή ματαιότητα κάθε ανάλογης προσπάθειας (Ευπωλητέλος). Επίσης μοιάζει να μην του αρέσει η ιδέα της ύπαρξης μόνο μίας καταστροφής (Η τελευταία συνεδρίαση), άρα και μόνο μίας ιστορίας που μπορεί να ειπωθεί, γι αυτό προτιμά την ιδέα της συνεχόμενης δημιουργίας συμπάντων (Αμονολογώντας) —άλλωστε και αυτό το ίδιο το βιβλίο δεν απαρτίζεται από κάτι άλλο, παρά από επαναλαμβανόμενες γεννήσεις και καταρρεύσεις κόσμων. Όσο για αυτούς τους κόσμους μπορεί να ακολουθεί ο ένας τον άλλον διαδοχικά (Αμονολογώντας) ή να βρίσκεται ο ένας μέσα στον άλλον (Μικροπραγματογνωμοσύνη, Μπόρις). Ωστόσο ενίοτε η πράξη της δημιουργίας μπορεί να καθυστερήσει, είτε μιλάμε για την αρχή ενός σύμπαντος (ςισεννέΓ), είτε για την καταστροφή του, αφού και η καταστροφή είναι και αυτή μια δημιουργική πράξη (Εν αρχή ην ο λόγος να σηκωθείς), μιας και ο θεός μπορεί στο ενδιάμεσο να πάρει ένα διάλειμμα, καθώς το τίποτα για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα είναι δυνατό να είναι καλύτερο από οποιαδήποτε δημιουργία.
Αφήσαμε ξέχωρα την εικοστή έκτη ιστορία και κατακλείδα του βιβλίου, το “Επιρρεπίμετρο”, και το ρόλο της στο βιβλίο ο οποίος είναι καίριος, αφού αν δεν υπήρχε το κείμενο αυτό στη θέση που βρίσκεται, τελευταίο δηλαδή, ο τίτλος του βιβλίου Τέλος πάντων δε θα μπορούσε να υποστηριχτεί, μιας και σε αυτό το πολυσύμπαν που δημιουργεί ο συγγραφέας, μοιάζει να μην επέρχεται ποτέ πραγματικά κάποιο φινάλε, καθώς κάθε καταστροφή ουσιαστικά είναι ο προπομπός μιας νέας αρχής, αφού μια άλλη ιστορία, αργά ή γρήγορα, ακολουθεί. Ωστόσο στον επίλογο του βιβλίου ο Αχιλλέας ΙΙΙ, αλλάζοντας ύφος, δε μιλά για κάποιο σύμπαν αλλά για έναν συγγραφέα, έναν δημιουργό δηλαδή, του οποίου η έμπνευση έχει στερέψει και συνεπώς έχει πάψει πλέον να δημιουργεί. Και ναι, εκεί βρίσκεται το τέλος των πάντων: όχι εκεί που ο κόσμος καταστρέφεται, αλλά εκεί που ο δημιουργός θεός δεν έχει πια την ικανότητα να δημιουργήσει στη θέση του έναν άλλον.
