Όλοι βγήκαμε από τον Βασιλικό

Θα ήθε­λα να ξε­κι­νή­σω με μία προει­δο­ποί­η­ση: Το κεί­με­νο που ακο­λου­θεί πε­ρι­λαμ­βά­νει ορι­σμέ­νες σκόρ­πιες, πα­λιές και νέ­ες σκέ­ψεις μου για τον Βα­σί­λη Βα­σι­λι­κό, και όχι μια ορι­στι­κή, κα­τα­στα­λαγ­μέ­νη απο­τί­μη­σή του.
Απ' ό,τι φαί­νε­ται, δεν έχει έρ­θει ακό­μη το πλή­ρω­μα του χρό­νου για κά­τι τέ­τοιο, εί­ναι νω­ρίς και δεν εί­μαι έτοι­μος, του­λά­χι­στον προς το πα­ρόν, ας πού­με ότι επι­φυ­λάσ­σο­μαι για το μέλ­λον.
Και, δεύ­τε­ρον, δεν έχει και πο­λύ και­ρό που πέ­θα­νε ο δη­μιουρ­γός του Ζ (στις 30/11/2023), ού­τε χρό­νο δεν έκλει­σε. Με απο­τέ­λε­σμα να μη δια­θέ­τω αρ­κε­τή ψυ­χραι­μία, ού­τε εγώ ού­τε και κα­νείς άλ­λος, πι­στεύω, για μια ου­σια­στι­κή, σε βά­θος απο­τί­μη­ση ενός έρ­γου που εί­ναι πραγ­μα­τι­κά αχα­νές. Με τό­σο μι­κρή χρο­νι­κή από­στα­ση από τον θά­να­τό του, μοι­ραία κά­θε κεί­με­νο για τον Βα­σι­λι­κό τεί­νει στην αγιο­γρα­φία.

❧

Στον Ντο­στο­γιέφ­σκι απο­δί­δε­ται η φρά­ση: «Όλοι βγή­κα­με από Το παλ­τό του Γκό­γκολ». Και αυ­τή μου ήρ­θε στο μυα­λό μα­θαί­νο­ντας τον θά­να­το του Βα­σι­λι­κού. Όλοι βγή­κα­με όχι από «το κα­λύ­τε­ρο ρω­σι­κό δι­ή­γη­μα» κα­τά τον Να­μπό­κοφ, αλ­λά από Το φύλ­λο, Το πη­γά­δι, Τ' αγ­γέ­λια­σμα και από το Ζ.  Όλοι. Δη­λα­δή, γε­νι­κά οι με­τα­γε­νέ­στε­ροί του. Ανά­με­σά τους όχι μό­νο η γε­νιά μου, αλ­λά και οι ακό­μη νε­ό­τε­ροι επί­γο­νοι, έστω και εν αγνοία τους.

❧

Θυ­μά­μαι μια προι­̈στ­ορ­ική φω­το­γρα­φία του Bα­σί­λη Bα­σι­λι­κού, με μαύ­ρα κο­κά­λι­να γυα­λιά, στο οπι­σθό­φυλ­λο μιας πα­μπά­λαι­ης έ­κδ­οσης του Z (εκδ. Πλειάς, 1973). Εκεί, ο συγ­γρα­φέ­ας μοιά­ζει πο­λύ με τον Γά­λλο ηθο­ποιό Zαν Λουί Tρε­ντι­νιάν που, κα­τά σα­τα­νι­κή σύ­μπτ­ωση έπα­ιζε, και στην κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή με­τα­φο­ρά του βι­βλί­ου.
Ο Bα­σι­λι­κός υπήρ­ξε νε­α­νι­κό μου ει­́δ­ωλο. Το­́σο ως συγ­γρα­φέ­ας όσο και για την ―μο­να­χι­κή το­́τε― από­πει­ρά του να κερ­δί­σει τα προς το ζην από τα γρα­πτά του στην Ελ­λά­δα. Και αυ­τή ει­δι­κά η φω­το­γρα­φία του ήταν για με­́να, για κά­ποιον άγν­ωστο λό­γο, επί χρό­νια αντι­προ­σω­πευ­τι­κή τής εν λό­γω στα­́σης του. Πορ­τρέ­το τού επαγ­γελ­μα­τία συγ­γρα­φέα ως με­σή­λι­κα.

❧

Οι Νε­ο­έ­λλ­ηνες λο­γο­τε­́χνες, ιδι­́ως εκει­́νοι της γε­νιάς του Bα­σι­λι­κού, σνο­́μπ­αραν αγρι­́ως τη δη­μο­σιο­γρα­φι­́α. Η απα­ξιω­τι­κή αυ­τή στα­́ση επι­φυ­λα­́χθ­ηκε και απε­́ν­αντι στον ίδιο τον Bα­σι­λι­κό, επει­δή ακρι­βώς καλ­λιέ­ργ­ησε κυ­ρι­́ως ένα ει­́δος πε­ζο­γρα­φι­́ας που πα­τα­́ει πε­ρισ­σο­́τ­ερο στο ντο­κου­με­́ντο και λι­γο­́τ­ερο στη μυ­θο­πλα­σι­́α, και, πα­ρά­λλ­ηλα, ά­ρχ­ισε από πο­λύ νω­ρίς ανεν­δοι­́­αστα να δη­μο­σιο­γρα­φεί. Κα­́τι που για μας, τους με­τα­γε­νε­́στ­ερους, κα­τα­́ντ­ησε κοι­νός το­́πος. Και σ' αυ­τό, λοι­πόν, ει­́ναι δι­καιω­μα­τι­κά ο πρω­́τος δι­δα­́ξας.
Βε­βαι­́ως, στη διά­ρκεια της προ­́σφ­ατης οι­κο­νο­μι­κής κρι­́σης, ά­ρχ­ισαν να μη βρι­́σκουν δου­λειά ου­́τε οι κα­θα­ρο­́α­ιμοι δη­μο­σιο­γρα­́φοι. Πο­́σο μά­λλον οι συγ­γρα­φείς που ήθ­ελαν και να δη­μο­σιο­γρα­φούν. Αυ­τή, όμως, ει­́ναι μια ά­λλη ιστο­ρι­́α.
Το προ­́βλ­ημα δεν ει­́ναι μο­́νο η ανερ­γι­́α στον χω­́ρο του γρα­πτού και ηλε­κτρο­νι­κού Τυ­́που. Ση­́μ­ερα η δη­μο­σιο­γρα­φι­́α περ­να­́ει τε­́τοια κρι­́ση, ώστε ελα­́χ­ιστα θυ­μι­́ζει εκει­́νη του πα­ρελ­θο­́ντος. Πα­λιά μι­λου­́σ­αμε για στρα­τευ­μέ­νη λο­γο­τε­χνι­́α, στις με­́ρες μας στρα­τευ­με­́νη ει­́ναι η δη­μο­σιο­γρα­φι­́α. Αν η αντι­κει­με­νι­κο­́τ­ητα ήταν πα­́ντα μια φε­να­́κη, στην επο­χή των fake news η έ­λλε­ιψ­ή της απο­τε­λεί τον κα­νο­́να.

❧

Ανο­δι­κή τά­ση στη σύγ­χρο­νη λο­γο­τε­χνία πα­ρου­σιά­ζει το εί­δος εκεί­νο του μυ­θι­στο­ρή­μα­τος όπου το πραγ­μα­το­λο­γι­κό υλι­κό παί­ζει πρω­τεύ­ο­ντα ρό­λο. Κά­τι τέ­τοιο ισχύ­ει στη μη­τρο­πο­λι­τι­κή λο­γο­τε­χνία, όπως η αμε­ρι­κα­νι­κή, αλ­λά και σε πε­ρι­φε­ρεια­κές, όπως η νε­ο­ελ­λη­νι­κή. Αδιά­φο­ρο εάν στα κα­θ' ημάς παίρ­νει συ­νή­θως τη μορ­φή του ιστο­ρι­κού μυ­θι­στο­ρή­μα­τος.
Κα­τά βά­θος, το βέ­λος έδει­ξε για πρώ­τη φο­ρά προς τη συ­γκε­κρι­μέ­νη κα­τεύ­θυν­ση στην πε­ρί­πτω­ση του Βα­σι­λι­κού.
Όσο γι' αυ­τό που του κα­τα­μαρ­τυ­ρού­σαν κά­πο­τε, ότι ήταν ένα τα­λέ­ντο που σπα­τα­λή­θη­κε στην πο­λυ­γρα­φία, σαν να έχει πια πά­ρει γύ­ρω μας δια­στά­σεις επι­δη­μί­ας. Σε πεί­σμα της πα­λαιό­τε­ρης άπο­ψης που εκτι­μού­σε απε­ριό­ρι­στα το πα­ρά­δειγ­μα του αρι­στο­κρα­τι­κά ολι­γο­γρά­φου Τα­χτσή, το πα­ρόν ακο­λου­θεί την πλη­θω­ρι­κή Βα­σι­λι­κή οδό.

❧

Αγω­νί­ζο­μαι να συ­νο­ψί­σω την πα­ρου­σία του στα νε­ο­ελ­λη­νι­κά γράμ­μα­τα. Άλ­λη εί­ναι η λο­γο­τε­χνία μας πριν, και άλ­λη με­τά τον Βα­σι­λι­κό. Η πε­ρί­πτω­σή του εί­ναι ορια­κή. Κι αυ­τό σχε­δόν εξαρ­χής, με την Τρι­λο­γία (Το φύλ­λο, Το πη­γά­δι, Τ' αγ­γέ­λια­σμα). Πριν ακό­μη φτά­σου­με στο Ζ. Η Τρι­λο­γία συ­νι­στά μια ποπ πρό­σλη­ψη του Κάφ­κα στα κα­θ' ημάς. Στις τρεις νου­βέ­λες της δεν κυ­ριαρ­χεί μό­νο το υπαρ­ξια­κό πα­ρά­λο­γο αλά νε­ο­ελ­λη­νι­κά, αλ­λά και μια ποπ ελα­φρό­τη­τα. Ο Βα­σι­λι­κός, λοι­πόν, έφε­ρε αμέ­σως μια αύ­ρα μο­ντέρ­νου στην ελ­λη­νι­κή λο­γο­τε­χνία. Μο­ντέρ­νου και με­τα­μο­ντέρ­νου. Ο μο­ντερ­νι­σμός του φτά­νει σε ένα απο­κο­ρύ­φω­μα με το Ζ, όπου υπη­ρε­τεί προ­δρο­μι­κά στη χώ­ρα μας τη λο­γο­τε­χνία-ντο­κου­μέ­ντο. Ταυ­τό­χρο­να, αυ­τό το «φα­ντα­στι­κό ντο­κι­μα­ντέρ ενός εγκλή­μα­τος» απο­τε­λεί ένα πο­λι­τι­κό μνη­μείο. Ώσπου, με τον Γλαύ­κο Θρα­σά­κη, μέ­σα από το παι­χνί­δι της αυ­το­μυ­θο­πλα­σί­ας, ο με­τα­μο­ντερ­νι­σμός απο­κτά στη λο­γο­τε­χνία μας ένα προ­κε­χω­ρη­μέ­νο φυ­λά­κιο.

❧

Ο Βα­σι­λι­κός ήταν φυ­σι­κά με­γά­λος συγ­γρα­φέ­ας, αλ­λά ήταν με­γά­λη και η επο­χή που έζη­σε. Το ένα από τα δύο μό­νο του δεν λει­τουρ­γεί. Κά­τι ανά­λο­γο ισχύ­ει και για τον Θε­ο­δω­ρά­κη, τον Ρί­τσο, τον Ελύ­τη, τον Τσίρ­κα. Τι ακρι­βώς, όμως, εί­ναι αυ­τό το με­γά­λο και σχε­δόν επι­κό, σε σύ­γκρι­ση με τη ση­με­ρι­νή πα­ρακ­μή; Εί­ναι να μην ασχο­λεί­σαι με έναν ιδιω­τι­κό μι­κρό­κο­σμο, όπως ανα­γκα­στή­κα­με να κά­νου­με εμείς οι με­τα­γε­νέ­στε­ροι. Η Ρω­μιο­σύ­νη, το Άξιον εστί, οι Ακυ­βέρ­νη­τες πο­λι­τεί­ες, το Ζ, ασχο­λού­νται με το συλ­λο­γι­κό: με το έθνος, με ολό­κλη­ρη τη χώ­ρα, με τα σύγ­χρο­να με­γά­λα ιστο­ρι­κά γε­γο­νό­τα και τις ιδε­ο­λο­γί­ες του 20ού αιώ­να.
Την πε­ρί­ο­δο που η Ιστο­ρία, η επο­χή, η κοι­νω­νία στε­νεύ­ουν και μι­κραί­νουν, προ­σαρ­μό­ζο­ντας το πνευ­μα­τι­κό μέ­γε­θός τους στον ατο­μι­κι­σμό, ο Βα­σι­λι­κός στα­μα­τά­ει να γρά­φει. Ή, μάλ­λον, στα­μα­τά­ει να δη­μο­σιεύ­ει, για­τί δή­λω­νε ότι κρα­τά­ει ημε­ρο­λό­γιο.

❧

Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση, το Κ, με θέ­μα τον Κο­σκω­τά, σαν να ήταν η τε­λευ­ταία του ρι­ξιά. Το Κ εί­χε κι αυ­τό ένα με­γά­λο θέ­μα, όπως το Ζ. Το θέ­μα του εί­ναι το χρή­μα, η κυ­ριαρ­χία τού χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού συ­στή­μα­τος στις μέ­ρες μας. Και, μά­λι­στα, στην Ελ­λά­δα.
Όμως, τι σχέ­ση έχει το Κ με το Ζ; Και δεν μι­λάω μό­νο για τη λο­γο­τε­χνι­κή αξία τους.Την επο­χή που γρά­φει και εκ­δί­δει το Ζ, και ιδί­ως επί δι­κτα­το­ρί­ας, με ένα τέ­τοιο θέ­μα ο Βα­σι­λι­κός βρί­σκε­ται στο στό­χα­στρο του κα­θε­στώ­τος, υπό διωγ­μόν.
Συ­νέ­βη κά­τι ανά­λο­γο με το Κ; Και δεν εν­νοώ εάν τον κυ­νή­γη­σε κα­νείς. Μο­λο­νό­τι και σ' αυ­τό το μυ­θι­στό­ρη­μά του λέ­ει τα πράγ­μα­τα με τ' όνο­μά τους και επι­τί­θε­ται με τον τρό­πο του στο πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα. Ού­τως ή άλ­λως, ελά­χι­στοι το διά­βα­σαν.
Με άλ­λα λό­για, και η επο­χή στέ­νε­ψε και μί­κρυ­νε, αλ­λά και το απο­τύ­πω­μα του Βα­σι­λι­κού στη νε­ο­ελ­λη­νι­κή λο­γο­τε­χνία.

❧

Από την εν­διά­με­ση φά­ση με­τα­ξύ του Ζ και του Κ, σκέ­φτο­μαι όλ' αυ­τά τα βι­βλία που γρά­φει στο εξω­τε­ρι­κό με­σού­σης της δι­κτα­το­ρί­ας: Φί­φτι φί­φτι, Ο πλα­νό­διος πλα­σιέ, Το μα­γνη­τό­φω­νο, Κα­φε­νεί­ον Εμι­γκρέκ και λοι­πά. Βι­βλία, τα οποία κυ­κλο­φό­ρη­σαν σχε­τι­κά πρό­σφα­τα σε μία συ­γκε­ντρω­τι­κή δί­το­μη έκ­δο­ση (8 ½, Πρό­ζες, Μυ­θο­πλα­σί­ες, Ντο­κου­μέ­ντα: 1968-1973).
Μι­λά­με για ένα τε­ρά­στιο σε έκτα­ση ημε­ρο­λό­γιο, γύ­ρω από το τι συ­ζη­τούν και τι πράτ­τουν οι αντι­στα­σια­κοί Νε­ο­έλ­λη­νες στην Ευ­ρώ­πη. Εί­ναι τό­σο χα­ο­τι­κό, τό­σο σκόρ­πιο όλο αυ­τό το υλι­κό, ώστε σαν να χά­νε­ται. Εντέ­λει, μπο­ρείς να κα­τα­φύ­γεις στις συ­γκε­κρι­μέ­νες σε­λί­δες όπως και στο υλι­κό των εφη­με­ρί­δων. Και, σί­γου­ρα, δεν υπάρ­χει ανά­με­σα σε όλα αυ­τά τα βι­βλία, κά­ποιο ισά­ξιο με την Τρι­λο­γία, το Ζ, τον Γλαύ­κο Θρα­σά­κη.

❧

Ένας άλ­λος Βα­σι­λι­κός που ξε­χω­ρί­ζει εί­ναι ο ερω­τι­κός. Όχι ο πορ­νο­γρα­φι­κός, όπως στα Κα­μά­κια, φέ­ρ' ει­πείν, ή στις σχε­τι­κές σε­λί­δες του Γλαύ­κου Θρα­σά­κη, αλ­λά ο αι­σθη­μα­τι­κός. Τα βι­βλία που γρά­φει όταν πε­θαί­νει η Μι­μή: Το τε­λευ­ταίο αντίο, Ο τρο­με­ρός μή­νας Αύ­γου­στος, Η φλό­γα της αγά­πης.Στα βι­βλία αυ­τά εί­ναι σαν να ξα­να­συν­δέ­ε­ται με τον νε­α­νι­κό εαυ­τό του, με τον ερω­τι­κό Βα­σι­λι­κό της Τρι­λο­γί­ας. Για­τί και Το φύλ­λο, και Το πη­γά­δι, και Τ' αγ­γέ­λια­σμα εί­ναι σα­φώς ερω­τι­κές ιστο­ρί­ες.
Επί­σης, για μέ­να ξε­χω­ρί­ζει όχι ο έμ­με­σα αυ­το­βιο­γρα­φού­με­νος Βα­σι­λι­κός, όπως στον Θρα­σά­κη, αλ­λά ο ευ­θέ­ως αυ­το­βιο­γρα­φού­με­νος τού Η μνή­μη επι­στρέ­φει με λα­στι­χέ­νια πέ­δι­λα και του Οι γά­τες της Rue d΄Ηauteville. Δύο έρ­γα του που σαν να απο­τε­λούν πρό­γευ­ση από το ανέκ­δο­το ημε­ρο­λό­γιό του. Τις Γά­τες, μα­ζί με τη νου­βέ­λα του Ντί­βα (η άδο­ξη από­πει­ρα ενός συγ­γρα­φέα, σαν τον Βα­σι­λι­κό, να γρά­ψει τη βιο­γρα­φία μιας ντί­βας της όπε­ρας, σαν τη Μα­ρία Κάλ­λας), τα ξα­να­διά­βα­σα πρό­σφα­τα και μου εί­ναι ιδιαί­τε­ρα αγα­πη­τά, τα θε­ω­ρώ από τα κα­λύ­τε­ρά του.

❧

Και κά­τι που μου έμει­νε αξέ­χα­στο. Στη Με­τα­πο­λί­τευ­ση, ενώ διε­ξά­γε­ται η δί­κη των πρω­ταί­τιων της δι­κτα­το­ρί­ας, ο Βα­σι­λι­κός γρά­φει στην εφη­με­ρί­δα Τα Νέα. Και κά­ποιος χου­ντι­κός ανα­γνώ­στης τού στέλ­νει μια υβρι­στι­κή επι­στο­λή. Στην απά­ντη­σή του ο Βα­σι­λι­κός ση­μειώ­νει: «Τις υπο­γε­γραμ­μέ­νες από το γράμ­μα σας, σας τις αντε­πι­στέλ­λω ως υπό­θε­τα!»

❧

Θα κλεί­σω μ' ένα ακό­μη ανέκ­δο­το, ή με κά­τι που μοιά­ζει με ανέκ­δο­το τέ­λος πά­ντων, και το έχω συ­μπε­ρι­λά­βει, όπως και κά­ποιες άλ­λες από τις πα­ρού­σες σκέ­ψεις μου, στο βι­βλίο μου Ακού­ει ο Ση­μί­της Μη­τρο­πά­νο;.Στις αυ­το­βιο­γρα­φι­κές σε­λί­δες του που κυ­κλο­φό­ρη­σαν με τον τί­τλο Η μνή­μη επι­στρέ­φει με λα­στι­χέ­νια πέ­δι­λα (και σε μία άλ­λη έκ­δο­ση, με τον τί­τλο Μνή­μη από με­λάνι), ο Βα­σί­λης Βα­σι­λι­κός επι­χει­ρεί να ψυ­χα­να­λύ­σει τον Αν­δρέα Πα­παν­δρέ­ου. Και ερ­μη­νεύ­ει την αδια­φο­ρία του τε­λευ­ταί­ου για τις τέ­χνες και τα γράμ­μα­τα, με βά­ση το γε­γο­νός ότι ο πα­τέ­ρας του, ο Γέ­ρος της Δη­μο­κρα­τί­ας, εγκα­τέ­λει­ψε τη μά­να του για χά­ρη μιας με­γά­λης ηθο­ποιού, της Κυ­βέ­λης. Με απο­τέ­λε­σμα ―μας λέ­ει ο Βα­σι­λι­κός― «ο γιος να μι­σεί ό,τι ο πα­τέ­ρας του αγα­πά». Ή, αλ­λιώς, «η αντι­πνευ­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή του ΠΑ­ΣΟΚ».

❧

Η πνευ­μα­τώ­δης πα­ρα­τή­ρη­ση του συγ­γρα­φέα του Ζ ίσως και να ισχύ­ει. Απο­τε­λεί, όμως, τη μι­σή αλή­θεια. Αφού ο 20ός αιώ­νας, από τις αρ­χές του ήδη, ορί­στη­κε από δύο αντί­πα­λα, και κα­τ' ου­σί­αν πα­ρα­πλη­ρω­μα­τι­κά, συ­στή­μα­τα σκέ­ψης: τον φροϊ­δι­σμό και τον μαρ­ξι­σμό. Ο πρώ­τος ρί­χνει το κέ­ντρο βά­ρους του στον υπο­κει­με­νι­κό πα­ρά­γο­ντα, που εί­ναι η ψυ­χή του ατό­μου. Και ο δεύ­τε­ρος, στον αντι­κει­με­νι­κό, δη­λα­δή στην κοι­νω­νία. Ο κα­θέ­νας τους δια­τεί­νε­ται ότι συλ­λαμ­βά­νει ολό­κλη­ρη την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ότι το δι­κό του πρί­σμα εί­ναι το μό­νο έγκυ­ρο. Ενώ, στο βά­θος, απο­τε­λούν τις δύο όψεις του ίδιου νο­μί­σμα­τος, και μό­νο ο συν­δυα­σμός τους μπο­ρεί να μας απο­κα­λύ­ψει το όλον.

❧

Πού οδη­γεί, λοι­πόν, η κοι­νω­νιο­λο­γι­κή ανά­λυ­ση της πε­ρί­πτω­σης του ιδρυ­τή του ΠΑ­ΣΟΚ; Σε ένα από τα με­γα­λύ­τε­ρα πα­ρά­δο­ξα της νε­ο­ελ­λη­νι­κής πο­λι­τι­κής σκη­νής με­τά τον Εμ­φύ­λιο. Σχε­τι­κό με τις δύο προ­σω­πι­κό­τη­τες που τη ση­μά­δε­ψαν: τον Κων­στα­ντί­νο Κα­ρα­μαν­λή και τον Αν­δρέα Πα­παν­δρέ­ου. Τα­πει­νής κα­τα­γω­γής ο πρώ­τος, ηγή­θη­κε της αστι­κής, συ­ντη­ρη­τι­κής πα­ρά­τα­ξης. Αστι­κής κα­τα­γω­γής ο δεύ­τε­ρος, ηγή­θη­κε της λαϊ­κής, ρι­ζο­σπα­στι­κής. Η σύμ­πτω­ση πα­ρα­εί­ναι ορια­κή για να εί­ναι τυ­χαία. Με άλ­λα λό­για, οι δύο πο­λι­τι­κοί μας ηγή­θη­καν των συ­γκε­κρι­μέ­νων πα­ρα­τά­ξε­ων, επει­δή ακρι­βώς προ­έρ­χο­νταν από τους αντί­θε­τους με αυ­τές κοι­νω­νι­κούς χώ­ρους. Με δε­δο­μέ­νη τη λαϊ­κή απέ­χθεια για τους «κουλ­του­ριά­ρη­δες» (λέ­ξη που για τους Νε­ο­έλ­λη­νες κα­τά­ντη­σε να ση­μαί­νει κά­τι ανά­με­σα σε βρι­σιά και χλευα­στι­κή κο­ροϊ­δία), ο Πα­παν­δρέ­ου δεν μπο­ρού­σε πα­ρά να κρα­τά­ει τις απο­στά­σεις του από την υψη­λή τέ­χνη και τους δια­νο­ού­με­νους. Ενώ, αντί­θε­τα, ο Κα­ρα­μαν­λής απο­λάμ­βα­νε τη συ­ντρο­φιά σπου­δαί­ων καλ­λι­τε­χνών μας, όπως ο Χα­τζι­δά­κις ή ο Χορν.

❧

Το πιο πε­ρί­ερ­γο απ' όλα εί­ναι ότι κά­τι ανά­λο­γο συ­νέ­βαι­νε και με τον Βα­σι­λι­κό. Αφού ετύγ­χα­νε αστι­κής κα­τα­γω­γής και ο ίδιος.
Πράγ­μα που, ίσως, εξη­γεί για­τί το έρ­γο και η ιδε­ο­λο­γι­κή του στά­ση υπήρ­ξαν, σχε­δόν πά­ντα, εμ­φα­τι­κά φι­λο­λαϊ­κά. Με απο­κο­ρύ­φω­μα τη συ­νη­γο­ρία υπέρ του Κο­σκω­τά στο Κ. Σε πλή­ρη ευ­θυ­γράμ­μι­ση με το λαϊ­κό αί­σθη­μα, που την επο­χή της πτώ­σης του Κο­σκω­τά ήταν σα­φώς με το μέ­ρος του, ο Βα­σι­λι­κός εκ­φρά­ζει απε­ρί­φρα­στα ―μες στο μυ­θι­στό­ρη­μά του― τη συ­μπά­θειά του γι' αυ­τόν. Τη στιγ­μή που τα μέ­σα ενη­μέ­ρω­σης και ο πο­λι­τι­κός κό­σμος εί­χαν στρα­φεί ενα­ντί­ον του. Ακό­μη και ο Αν­δρέ­ας Πα­παν­δρέ­ου.
Ή, με άλ­λα λό­για, εν προ­κει­μέ­νω ο Βα­σί­λης Βα­σι­λι­κός απε­δεί­χθη βα­σι­λι­κό­τε­ρος (όχι του βα­σι­λέ­ως, αλ­λά) του Πα­παν­δρέ­ου.