Μήλα μου

^{Μ Ε Ρ Ο Σ    Α΄}

Το μήλο κάτω από τη μιλιά πέφτει. Πρόκειται για καρπό ομιλητικό, ακόμη και όταν σιωπά. Μία διαρκής πτώση είναι η ομιλία. Κανένα μήλο δεν μπορεί να ξεφύγει. Η βαρύτητα της καθόδου εντυπώνεται στο μυαλό του Νεύτωνα. Είναι απόγευμα άνοιξης του 1666. Κάθεται στον κήπο του οικογενειακού κτήματος, όπου έχει αποσυρθεί. Το πανεπιστήμιο είναι κλειστό. Tην Αγγλία έχει πλήξει πανώλη, που τα πάντα καταστρέφει. Το επόμενο έτος κυκλοφορεί η πρώτη εκδοχή του Χαμένου Παραδείσου. Ο άγγελος του Τζον Μίλτον παρηγορεί τον Αδάμ πως μέσα του μπορεί να βρει τον παράδεισο μετά την πτώση, έχοντας γευθεί το μήλο. Το 1722 εκδίδεται το Ημερολόγιο της πανούκλας του Ντάνιελ Ντεφόε, ενώ το 1947 η Πανούκλα του Αλμπέρ Καμί, που διαδραματίζεται στην Αλγερία. Κάθε πανδημία έχει τη δική της βαρύτητα.
Στην περίπτωση του Νεύτωνα, βλέποντας τον καρπό να κατολισθαίνει, αναρωτιέται γιατί το μήλο συνεχώς πέφτει κάθετα προς το κέντρο της Γης. Έτσι τουλάχιστον λέει στον αρχαιοδίφη Γουίλιαμ Στούκλεϊ, που το αναφέρει στα Απομνημονεύματα για τη ζωή του Νεύτωνα (1752). Ελπίζοντας στη μακροβιότητα των ηλεκτρονίων, σε ψηφιοποίηση εμπιστεύεται το εύθραυστο χειρόγραφο του βιβλίου η Βασιλική Εταιρεία, της οποίας ο Νεύτων είναι πρόεδρος, όταν ο συγγραφέας γίνεται μέλος. Είναι γνωστό ότι, την εποχή που χειροτονείται κληρικός, ο Στούκλεϊ θεωρεί πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, ο Πλάτων και οι Κέλτες ιερείς Δρυίδες πίστευαν στη χριστιανική Αγία Τριάδα.
Δεν είναι απαραίτητο να φανταστείς το μήλο να πέφτει στο κεφάλι του Νεύτωνα, έκβαση που προκαλεί πονοκέφαλο και οι περισσότεροι αμφισβητούν. Προσομοίωση μιας στρογγυλής Γης αποτελεί το μήλο. Προσομοίωση του εγκεφάλου επίσης. Με μυαλό κουκούτσι, αλλά σκέψη τραγανή. Τον πλανήτη σού φέρνει στο κεφάλι η διαπίστωση της βαρύτητας. Τους δικούς τους καρπούς εν πάση περιπτώσει διεκδικούν οι επιστήμονες, φρούτα και αυτοί ασυνεχούς εξέλιξης. Καλλιεργούν μία προσωπική μυθολογία, όπως κάθε συγγραφέας με το έργο του, ενώ ανακαλύψεις και εφευρέσεις είναι αποτελέσματα συγκυρίας. Επιπτώσεις υπάρχουν και χωρίς πτώσεις. Ανεπίδοτη εκλείπει άλλωστε η πτώση της δοτικής.

Μήλο ή σύκο;

Ένα μήλο προκαλεί έκπτωση από τον Κήπο της Εδέμ. Τοπογράφοι της Παλαιάς Διαθήκης χαρτογραφούν τον Κήπο κάπου στο Μπαχρέιν, ενώ Μορμόνοι πιστεύουν ότι ο Παράδεισος ήταν στο Μιζούρι των Ηνωμένων Πολιτειών. Στην εν λόγω πολιτεία, το χωριό με 82 κατοίκους, που φέρει το όνομα του φιλοσόφου Plato, προσδιορίζεται ως το ιδεατό κέντρο του αμερικανικού πληθυσμού. Εκεί θα ισορροπούσε μία αβαρής, χωρίς υψομετρικές διαφορές, επίπεδη επιφάνεια, που αναπαριστά το έδαφος της χώρας, σε θέσεις πάνω στην οποία ως ισοβαρείς όγκοι θα είχαν τοποθετηθεί όλοι οι κάτοικοι, αναλόγως του πού ζουν. Στηριγμένος στο μυθιστόρημα (1952) του Στάινμπεκ, Ανατολικά της Εδέμ (1955) βάζει ο Καζάν τον Τζέιμς Ντιν, τον οποίο έχει επιλέξει αντί του επίσης άσημου τότε Πολ Νιούμαν.
Εν τω μεταξύ η κάθοδος συνεχίζεται. Εσωτερικά διαπλέοντας τα ζυγωματικά ή μήλα του προσώπου, που κληρονομικότητα και υαλουρονικό οξύ επικουρούν, στον λάρυγγα σφηνώνει ο δαγκωμένος καρπός, που γίνεται καρύδι και προεξέχει ως μήλο του Αδάμ. Μήλα λέγονται και οι αμυγδαλές, ανατομικό φρούτο στον ανθρώπινο φάρυγγα. Η γνώση πάντοτε στον λαιμό θα σου κάτσει.
Η δαγκωνιά (bite) στο λογότυπο (1976) της Apple συνηχεί στα αγγλικά με την ψηφιολέξη ή διφυοσυλλαβή (byte), επιβεβαιώνοντας τον τεχνολογικό προσανατολισμό της εταιρείας. Η δαγκωνιά ιχνογραφεί ότι πρόκειται για μήλο και όχι ντομάτα ή κεράσι. Apple ονομάζεται η κόρη της ηθοποιού και γκουρού ευεξίας Γκουίνεθ Πάλτροου με τον μουσικό Κρις Μάρτιν, ενώ ο γιος τους λέγεται Μωυσής. Μήλα λέγεται παιδικό παιχνίδι με μπάλα, που έχει εκλείψει.

Apple ονομάζεται δισκογραφική εταιρεία, που ίδρυσαν οι Μπιτλς. Apples λέγονται μουσικά συγκροτήματα στη Σκωτία, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ και παιχνίδι με χαρτιά. Το όνομα φέρουν οικισμοί στην Οκλαχόμα και την Ελβετία, ενώ Μήλα (2020) τιτλοφορείται ταινία του Χρήστου Νίκου. Το όνομα Apple έχει τράπεζα στην Αμερική, ενώ στη Ρωσία πολιτικό κόμμα (Yabloko, Я́блоко, με ετυμολογική προέλευση ίσως την άμπελο). Apple Daily ονομάζονται εφημερίδες ταμπλόιντ στο Χονγκ Κονγκ και την Ταϊβάν. Adam Apple (1831-1905) είναι το όνομα γεννημένου στη Βαυαρία Αμερικανού ξυλουργού, χρυσοθήρα και πολιτικού, ενώ Candy Apples (γεν. 1976) το ψευδώνυμο Αμερικανίδας πορνοστάρ. Από το επώνυμο του ιδρυτή, Apple λεγόταν αυτοκίνητο, μικρός αριθμός των οποίων κατασκευάστηκε το 1915 στο Οχάιο, πριν φωτιά καταστρέψει το εργοστάσιο. Διάδοχη εταιρεία κατασκεύαζε αλεξίπτωτα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Το Μεγάλο Μήλο είναι ένα από τα υποκοριστικά της Νέας Υόρκης. Στις αρχές του εικοστού αιώνα αθλογράφος διαδίδει το όνομα μιλώντας για μεγάλα δώρα (big apples), που συνοδεύουν νίκες σε ιπποδρομίες. Πολλά μήλα υπάρχουν στο δέντρο. Μόνον ένα είναι μεγάλο. Μουσικοί της τζαζ αρχίζουν έτσι να αποκαλούν την πόλη. Ο χορός Big Apple από το Χάρλεμ ξεκινά το 1937, πριν κατακλύσει τη χώρα. Επιδιώκοντας να προσελκύσει τουρίστες σε συνθήκες υψηλής εγκληματικότητας το 1971, εκστρατεία διαφήμισης της Νέας Υόρκης οδηγεί σε επίσημη υιοθεσία του χαϊδευτικού ονόματος.
Η υποκλοπή της συνομιλίας, που είχαν το φίδι με την Εύα, δεν έχει καταγραφεί. Εκτός από τα μούρα, στην αρχαιότητα μήλο αποκαλούν κάθε σφαιρικό καρπό οπωροφόρου, με σάρκα που περιβάλλει πυρήνα με σπόρους. Χωρίς να είναι εδώδιμο, μήλο έχουν το κυπαρίσσι και ο κέδρος. Με τη γλυκιά γεύση της αμαρτίας, σύκα, χουρμάδες, σταφύλια, κυδώνια συγκαταλέγονται μεταξύ αμαρτωλών καρπών σε αβρααμικές παραδόσεις. Δεν είναι σαφές από τη βιβλική αναφορά ποιο είναι το φρούτο στο δέντρο της γνώσεως. Επομένως, ας μην προκαλεί απορία, που ως σύκο απεικονίζει τον απαγορευμένο καρπό η νωπογραφία του Πειρασμού στην Καπέλα Σιστίνα από τον Άγγελο που ονομάζεται Μιχαήλ.

Κεφάλι & μήλο

Βορειότερα από το Βατικανό, σε γερμανόφωνες περιοχές ιδίως, αλλά και ανατολικά, στην Περσία, την Αραβία και την Ινδία, θρυλικοί τοξότες βάζουν στόχο ένα μήλο στο κεφάλι του μικρού τους γιου. Τι να έχει στο κεφάλι του όμως το μήλο; Μηλοβολή (Apfelschuss) λέγεται στα γερμανικά το εύστοχο βόλι. Ο τοξότης έχει και δεύτερο βέλος στη φαρέτρα για να σκοτώσει, αν αποτύχει, τον άρχοντα, που να σημαδέψει το παιδί του τον βάζει.
Η πιο γνωστή περίπτωση είναι του εθνικού ήρωα της Ελβετίας Γουλιέλμου Τέλλου, που πρωταγωνιστεί σε ομώνυμο έργο (1804) του Σίλερ. Στην Ελλάδα το όνομα Τέλλος εμφανίζεται στο κοινό ψευδώνυμο Τέλλος Άγρας του ποιητή Ευάγγελου Ιωάννου, που έφυγε από αδέσποτη σφαίρα την τελευταία ημέρα της γερμανικής κατοχής στην Αθήνα, και του Μακεδονομάχου Σαραντέλλου Αγαπηνού, ο οποίος αναδύεται στα Μυστικά του βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα, που στο μυαλό της έπαψε να λιμνάζει δεκαεπτά χρόνια μετά τη δολοφονία του μεγάλου της έρωτα Ίωνα Δραγούμη.
Παραλλαγές του θρύλου του τοξότη με το μήλο συνοψίζονται στην Τευτονική μυθολογία (1835) του Ιάκωβου Γκριμ, που αναζητά κάποιον αρχικό πυρήνα μυθικών ιστοριών, με μέθοδο αντίστοιχη της ετυμολογίας, όταν διερωτάται για την προέλευση των λέξεων. Αρχαία εκδοχή του τοξότη, από τον δωδέκατο αιώνα, βρίσκεται στο δέκατο βιβλίο του δεκαεξάτομου έργου του πατέρα της ιστορίας των Δανών Saxo Grammaticus. Εκεί πρώτη φορά εμφανίζεται ο προπομπός του Άμλετ Amleth. Στον προστατευόμενό του Σάξο Γκραμάτικους, ο σύμβουλος του βασιλιά και Αρχιεπίσκοπος του Λουντ Absalon στη διαθήκη του χαρίζει μικρό χρέος, ενώ του θυμίζει να επιστρέψει δύο βιβλία, που είχε δανειστεί από μοναστήρι στη Ζηλανδία, το μεγαλύτερο νησί στη Δανία.
Μεθυσμένοι παίζουν το παιχνίδι Γουλιέλμος Τέλλος σε ένα πάρτι στην Πόλη του Μεξικού το 1951, όταν ο Γουίλιαμ Μπάροουζ σκοτώνει τη γυναίκα του Τζόαν Βόλμερ, πυροβολώντας την στο κεφάλι, όπου ισορροπούσε ένα ποτήρι. Αυτή είναι η πρώτη εκδοχή του περιστατικού, που παρουσιάζει στην αστυνομία, πριν διαφύγει επιστρέφοντας στις ΗΠΑ. Προηγουμένως στη Βραζιλία καταφεύγει ο Μεξικανός δικηγόρος του έχοντας πυροβολήσει ένα άτομο, που κακοποίησε την Κάντιλάκ του.

Δρόμοι της γλώσσας & του μύθου

Ασφαλώς οι ζωγράφοι διεκδικούν καταλυτικό ρόλο στην καθιέρωση του μήλου ως απαγορευμένου καρπού, που εφίδρωσε το πρόσωπο της εργασίας. Πρόκειται για εξέλιξη σε συνθήκες ίσως αυξανόμενης μηλαφθονίας τα μεσαιωνικά χρόνια, που εκκρεμεί όμως να διερευνηθούν από αρχαιοβοτανολόγους. Όπως συμβαίνει με οτιδήποτε καθιερώνεται, ξεχωρίζουν δύο διαδρομές, που οδηγούν στο αποτέλεσμα αυτό.
Μια διαδρομή σχηματίζεται από δρόμους της γλώσσας, με παρηχήσεις και συγχύσεις, που κατευθύνουν το μυαλό σε απρόβλεπτους προορισμούς. Μία δεύτερη πορεία αναδρομολογεί μυθολογικές αντιστοιχίες. Αιτιοκρατικές αναζητήσεις παράγουν μυθικές συνέπειες, όχι μόνον ερμηνευτικά, αλλά σε σχέση και με τεχνολογικές εφαρμογές. Το μυαλό είναι εθισμένο να αναζητά αιτίες, που πράγματα και καταστάσεις υποκρύπτουν. Η αιτιοκρατία συνιστά θεμέλιο της μυθολογίας, όπως και της συνωμοσιολογίας. Γιατί να θροΐζουν τα φύλλα στα κλαδιά, αν κάποιος θεός των φυτών δεν τα κινεί; Κλαδευτήρι προκύπτει βάζοντας σε δουλειά τον εν λόγω θεό, με πρακτικές παρεμβάσεις αναθεωρώντας τον κόσμο.

Κατά το μ[ή]λον ή ήττον

Στην περιοχή του Βερμίου βρίσκεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση δέντρων μηλιάς στην Ελλάδα. Μόνον οι ροδακινιές τα ξεπερνούν. Από το Πήλιο προέρχεται το φιρίκι. Με πολλές πλάγιες ρίζες, το ριζικό σύστημα της μηλιάς έχει έκταση διπλάσια από την προβολή της κόμης του δέντρου. Χνουδωτά από κάτω, οδοντωτά και βραχύμισχα είναι τα φύλλα. Από πέντε άνθη σε ταξιανθία κορύμβου, πρώτο ανοίγει το κεντρικό άνθος, που λέγεται βασιλικό. Πέντε σέπαλα, πέντε πέταλα, είκοσι στήμονες με ανθήρες και έναν ύπερο, με ωοθήκη και πέντε στύλους που συμφύονται, αποτελούν κάθε άνθος. Το δέντρο ανθίζει την άνοιξη. Από ροζ τα άνθη γίνονται λευκά. Με πέντε έως δώδεκα μέτρα ύψος, η μηλέα η ήμερος (malus domestica) είναι το πιο διαδεδομένο οπωροφόρο δέντρο σε όλο τον κόσμο.
Η ποικιλία, ο τρόπος καλλιέργειας και η ζωηρότητα του δέντρου επηρεάζουν το πάχος των καρπών. Ο καρπός της μηλιάς είναι ψευδής. Ιστοί από την πάχυνση της βάσης του κάλυκα, της στεφάνης και των στημόνων αποτελούν το βρώσιμο μέρος. Με σάρκα τραγανή ή αλευρώδη, η γεύση είναι γλυκιά, όξινη ή υπόξινη. Πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια δημιουργούνται οι πρώτες γλυκές ποικιλίες μήλων στη Μέση Ανατολή. Ένα μετρίου μεγέθους μήλο, με φλούδα, έχει περίπου 81 θερμίδες. Από ψευδή καρπό εξαρτάται η δίαιτα. Το ίδιο συμβαίνει με τους μύθους, που πυρήνα και σπόρο συνιστούν. Στην αλήθεια του ψεύδους τους στηρίζεται η υλοποίηση της λογοτεχνίας.

Η μηλιά είναι δέντρο κυρίως ψυχρών περιοχών. Έχει μεγαλύτερη ανάγκη από κάθε άλλο φυλλοβόλο καρποφόρο είδος για χαμηλές θερμοκρασίες, που διακόπτουν τον λήθαργο των οφθαλμών της. Κατά την ανθοφορία κινδυνεύει όμως από παγετούς. Παραθαλάσσιες και παραλίμνιες περιοχές ευνοούν μέτριες θερμοκρασίες. Σε ανεμόπληκτα μέρη, τα σταγονίδια της θάλασσας προκαλούν ζημιές. Το κόκκινο χρώμα των καρπών επηρεάζεται από το φως. Σε χαμηλή βροχόπτωση χρειάζεται άρδευση, ιδίως σε βαριά εδάφη, όπου οι ρίζες είναι επιπόλαιες και δεν σκέφτονται τι μήλα θα βγάλουν. Πεδινές περιοχές έχουν μεγαλύτερη απόδοση, ενώ ορεινές καλύτερη ποιότητα. Η μηλιά πολλαπλασιάζεται εγγενώς με σπόρο ή αγενώς με μοσχεύματα, καταβολάδες, παραφυάδες και εμβολιασμό. Η ευγένεια δεν συμβάλλει πάντοτε στην αναπαραγωγή.
Με προέλευση από την κεντρική Ασία και τη Μικρά Ασία, μηλιές μεταναστεύουν στην Ευρώπη. Η περιοχή νότια από τον Καύκασο, στη σημερινή Γεωργία, όπου επίσης άρχισε να παράγεται κρασί, θεωρείται προνομιακός τόπος καταγωγής. Με κορμούς διαμέτρου άνω των δύο μέτρων, πρωτογενείς μηλιές στο Καζακστάν φτάνουν σε ύψος τα τριάντα μέτρα. Τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα αποτελούν απανθρακωμένα υπολείμματα μήλων στην Ανατολία 6500 χρόνια πριν από την κοινή χρονολόγηση. Κόβοντας τα μήλα στη μέση, τα ξέραναν για συντήρηση.
Δέκα ποικιλίες μήλων έχει ο οπωρώνας του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Στη Ρώμη καλλιεργούνται 26 ποικιλίες, σύμφωνα με τη Historia naturalis (77 κ.εξ.) του Πλινίου του Πρεσβύτερου, που από την έκρηξη του Βεζούβιου εξέπνευσε. Με συνεχείς διασταυρώσεις, σχεδόν δέκα χιλιάδες ποικιλίες μήλων υπολογίζεται ότι υπάρχουν σήμερα.
Το δέντρο αναφέρεται από τον πατέρα της βοτανικής Θεόφραστο. Διάδοχό του στη Σχολή τον αφήνει ο Αριστοτέλης, που κατηγορούμενος για ασέβεια καταφεύγει στη Χαλκίδα. Ο Θεόφραστος επίσης κατηγορείται για ασέβεια, αλλά αθωώνεται. Εξόριστος παραμένει για ένα έτος σχεδόν, όταν ψήφισμα απαγορεύει τη διδασκαλία της φιλοσοφίας στην Αθήνα. Θεωρεί τον έρωτα ασθένειαν ψυχής αέργου. Με φορείο τον κουβαλούν για να διδάξει σε βαθύ γήρας. Εκφράζει τη λύπη του που πεθαίνει, μόλις άρχιζε να κατανοεί τη φύση για την αδικία της.
Δυσανασχετούν οι μηλάρεσκοι, όταν μαυρίζει το σημείο όπου δαγκώνουν τον καρπό και εκτεθειμένος παραμένει. Η οξείδωση υπενθυμίζει σε άμυαλους το άμυλο και την άμιλλα μεταξύ μήλων. Ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα ασφαλώς. Φέρνει όμως πιο κοντά τον δάσκαλο. Πρόκειται για καθιερωμένη εικόνα μιας βουκολικής Αμερικής. Με μήλα έφηβοι μαθητές δωροδοκούν ανύπαντρες γυναίκες, όπως συνήθως ήταν την εποχή εκείνη οι δασκάλες. Η κοινότητα έπρεπε να τους βρει κατάλυμα, λες και επρόκειτο για δασκάλους του σώματος ή γιατρούς του νου σε ακατάλυτα ελληνικά νησιά.

Ελληνο-ρωμαϊκά δάνεια

Είναι γνωστό στους Έλληνες ότι το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο το 1959, από τον Φιλοποίμενα Φίνο και τον Σακελλάριο. Η Βουγιουκλάκη διαμαρτύρεται ότι ο σκηνοθέτης κάνει περισσότερα πλάνα στη μετέπειτα σύζυγό του Νίκη Λινάρδου. Οι σκηνές ξαναγυρίζονται. Λίγο ξύλο την ημέρα τον θρασύ τον κάνει πέρα. Τι γνωρίζουν όμως οι Φράγκοι περί «τοῦ ξύλου τοῦ γιγνώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν» (Γένεσις 2:17); Lignum scientiae boni et mali έχει μεταφραστεί στα λατινικά το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού. Ας μην ακουστούν χυδαιότητες για τη Vulgata, τη μετάφραση της Βίβλου, εν πολλοίς από τον Ιερώνυμο από τη Στριδώνα της Δαλματίας, στην κοινή ή χυδαία λατινική γλώσσα.
Malum λέγεται στα λατινικά το κακό. Κακοτυχία, συμφορά, δυστυχία, αναποδιά, μάστιγα, επιδημία, κατάρα, παράπτωμα, έγκλημα, κακία, αμαρτία. Πρόκειται για λέξη με υψηλή συχνότητα. Επίσης όμως σημαίνει μήλο. Φυτό του γένους Malus είναι η μηλιά. Η σύγχυση από την παρήχηση οδηγεί σε έγχυση σημασίας μεταξύ των δύο λέξεων, που καθιερώνει το μήλο ως τον απαγορευμένο καρπό. Ετοιμόμηλοι θεωρούν τη λατινική λέξη δώρο από τον δωρικό τύπο της λέξης μῆλον, ο οποίος είναι μᾶλον. (Παραμερίζεται ο βοιωτικός τύπος μεῖλον, ακόμη και αν διαθέτει προβιοτικά χαρακτηριστικά.) Μάλλον προελληνικής προέλευσης, η λέξη παραπέμπει σε διαφορετικά είδη καρπών. Γεύση λογοπαίγνιου έχει το αμαρτωλό μήλο, επομένως. Θα υπήρχε προπατορικό αμάρτημα, αν οι βιβλικοί πρόγονοι μιλούσαν λιγότερο για όσα τους βάζουν σε πειρασμό;

Εμβληματικό της αμαρτίας είναι το μήλο, όταν βρίσκεται στο χέρι του Αδάμ. Όμως σε εξιλέωση από την πτώση παραπέμπει, αν το κρατά ο Δεύτερος Αδάμ. Με μήλο στο χέρι, μωρό στην αγκαλιά της Μαντόνας ο Χριστός έχει απεικονιστεί. Μηλιά αποκαλεί ο Ωριγένης τον Ιησού, που στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο αναφέρει ότι από τον καρπό κρίνεται αν είναι καλό ή κακό το δέντρο. Mala mali malo mala contulit omnia mundo, το μήλο έφερε όλα τα κακά στον κόσμο, αποτελεί λογοπαίγνιο μεταξύ μοναχών τον Mεσαίωνα. Παρηχήσεις κακού μήλου ακούγονται και στο Malleus Maleficarum (1486), εγχειρίδιο για μάγισσες και τη δίωξή τους, που συνέγραψε ιεροεξεταστής.
Όταν δεν βγει τραγανό, για πεπόνι (melon) το μήλον (apple) κατηγορείται, αν και υπάρχει μηλοπέπονο. Μ[η]λόδραμα με μέλλον πάντως θα ήταν όπερα με λιμπρέτο τύπου Bildungsroman, που εξυμνεί την ενηλικίωση ενός μήλου από μωρό δέντρου έως το φέρετρο ή φόρμα της μηλόπιτας, που στον μύλο της αλέθει χορδές σοπράνο και τενόρου. Περιπλέοντας υφάλους του νοήματος, σε ρετσιτατίβο διαγλωσσικές παρηχήσεις παφλάζουν δίκην χορωδίας της φύσης, που πιάνει πουλιά στον αέρα.

Υπογλώσσια

Χρυσό μήλο (pomodoro, pomo d'oro) στην Ιταλία, όπου αρχικά την καλλιεργούν ως διακοσμητικό φυτό, λέγεται η ντομάτα, ενώ ξένη μελιτζάνα (番茄 fānqié) στην Κίνα. Κινέζικο μήλο (Apfelsine) ονομάζουν το πορτοκάλι στα γερμανικά. Με προέλευση τη Νότια Αμερική και το Μεξικό, οι Ισπανοί διαδίδουν τη ντομάτα στην Ευρώπη (όπου και love apple αποκαλείται) και την Ασία, με ενδιάμεσο σταθμό τις Φιλιππίνες. Σε αρχαία αγγλικά (Old English), ως μήλα της γης (eorþæppla) αναφέρονται τα αγγούρια, με προέλευση την Ινδία και την Ασία. Μια μεσογειακή αγγουροντομάτα συνεπώς αντιστοιχεί σε αμερικανο-ασιατική φρουτοσαλάτα.
Εν πάση περιπτώσει, δεν θα κάνεις πατάτα, αν την patata (ισπανικά, batata, δάνειο από γλώσσα Taino, που έχει αφανιστεί) αποκαλέσεις γεώμηλο ή pomme de terre (malum terrae). Έτσι λέγεται στα γαλλικά και αντιστοίχως στα ολλανδικά, τα περσικά, τα γερμανικά των Ελβετών και σε άλλες γλώσσες. Σε ανταγωνισμό με άλλες λέξεις στα γαλλικά, το μήλο της γης αργεί να επικρατήσει, σύμφωνα με γεωγλωσσολογική ανάλυση (2018) του Kawaguchi Yuji.
Στις αρχές του 1771 pommes de terre, που είχαν σταλεί από την Ιρλανδία, δηλώνονται patates από το Μπορντό έως τη Λιόν, ενώ truff[l]es στην Τουλούζη, αναφέρεται στην Εγκυκλοπαίδεια (1779, τόμ. 34: 351) των ντ’ Αλαμπέρ και Ντιντερό. Παλαιότερες λέξεις για το γεώμηλο περιλαμβάνουν topinambour και canada (αγκινάρα της Ιερουσαλήμ), crompire ή crombire (Grundbirne γερμανικά, αχλάδι του εδάφους) και cartoffe (Kartoffel γερμανικά), που Γάλλοι γλωσσολόγοι αποφεύγουν να καταγράψουν σε περιοχές που συνορεύουν με τη Γερμανία. Για αμφισβητούμενους χώρους απόχρωση σάπιου μήλου προτιμά ο ντεκορατέρ.
Tο όνομα Pomme de Terre μιας πόλης-φάντασμα στο Μιζούρι δεν παραπέμπει σε γεώμηλο, αλλά σε γογγύλι (Psoralea esculenta) των άδενδρων λειμώνων (prairies). Η ρίζα του ήταν μέρος της δίαιτας των αυτοχθόνων, ιδίως των Σιου. O τελευταίος αρχηγός τους αντιστέκεται στη βίαιη μετακίνηση των Ινδιάνων από τα εδάφη τους. Στη μάχη στο Μικρό Μεγαλοκέρατο (Little Bighorn) εξοντώνει τον στρατηγό Κάστερ και τους άνδρες του. Το Τρελό Άλογο, όπως ήταν το προσωνύμιό του, ποτέ δεν υπέγραψε κανένα έγγραφο ούτε δέχθηκε να φωτογραφηθεί. Δεν είναι βέβαιο αν πρόκειται για εκείνον σε φωτογραφίες, που λέγεται ότι τον απεικονίζουν.
Για απόγονο αυτοχθόνων στη Βόρειο Αμερική αποτελεί ύβρη να τον αποκαλέσουν μήλο, δηλαδή κόκκινο από έξω και λευκό από μέσα, σε αντιστοιχία προς μομφή μεταξύ Αφρο-Αμερικανών, που είναι ο χαρακτηρισμός Oreo. Πρόκειται για το πιο διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο κουλουράκι σε μορφή σάντουιτς. Δύο μπισκότα από μαύρο κακάο συγκαλύπτουν γέμιση με φοντάν λευκής κρέμας.
Το πνεύμα του αρχαιότερου δέντρου σε μηλιώνα, όπου πιστεύουν ότι εδράζεται η γονιμότητά του, ονομάζεται Μηλιάνδρας (Apple Tree Man) στην αγγλική λαογραφία. Μηλφέιγ θα λεγόταν άραγε το γλυκό χίλια φύλλα (mille-feuille), αν παρασκευαζόταν με φύλλα μήλου; Ας μην μαλώνουμε ενώ Ο Μαλόν πεθαίνει (1951) για τον Μπέκετ. Κανείς δεν αφαιρεί το μήλο, που ο πατέρας εναντίον του πετά και στη ράχη του Γκρέγκορ Σάμσα σφηνώνεται στη Μεταμόρφωση (1915) του Κάφκα. Ο Σάμσα δεν μεταμορφώνεται σε τεράστια κατσαρίδα, όπως αποδίδεται σε μεταφράσεις στα αγγλικά, αλλά σε σκαθάρι, επιμένει ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, που συστηματικά ασχολήθηκε με την εντομολογία.
Επιπλέον, μήλα φθείρουσι κακοί νομήες, οι κακοί βοσκοί καταστρέφουν τα πρόβατα, θυμίζει ο Όμηρος (Οδύσσεια, ρ. 246). Μηλοβοσκός είναι ο συγγραφέας, που με σφυρίγματα κατευθύνει το κοπάδι των λέξεων. Στη σπηλιά του Κύκλωπα και σε άλλα λεξιλογικά άντρα μαντρώνουν μήλα, που αντιστοιχούν σε πρόβατα και γενικότερα βοοειδή και ζώα. Μηλωτή αποκαλείται η προβειά. Η προβατίνα, που κλείνοντας δύο χρόνια ζωής από ζυγούρα γίνεται μηλιώρα, ζυγουρομήλιωρα λέγεται, σύμφωνα με το λεξικό Ποιμένων λόγος (2022) του Ν.Β. Καρατζίνη, που εκδόθηκε από τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων.
Με την οικειότητα που σε μηλογενείς και μηλαδέρφια επιτρέπει η συγγένεια, εύμηλοι και δεξίμηλοι, μηλοφύλακες και μηλοφόνοι, μηλοθύτες και μηλοκτόνοι, μηλοτρόφοι και μηλοσκόποι, πολύμηλοι και φερέμηλοι, φιλόμηλοι και μηλομάχοι γίνονται ένα σόι, ενώ μουγκρίζει ο ερύγμηλος. Μη, φίλα ψυχά, βίον αθάνατον σπεύδε, ταν δ’ έμπρακτον άντλει μαχανάν, συνιστά ο Πίνδαρος (Πυθιόνικοι, 3.61f.). Ω, ψυχή μου, την αθανασία μη ζητάς, αλλά εξάντλησε του εμπράκτου τα όρια.

_{ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ}

Aκηδία
Μελαγχολία της ανατομίας
400 λέξεις
Περί πλάνης;
Γκοντάρ: Αποχαιρετισμός στη γλώσσα του αποχαιρετισμού