Σκοπός του παρόντος είναι να προτείνει και να θέσει προς συζήτηση τρόπους και μεθόδους, μέσω της ψηφιακής αφήγησης, προκειμένου οι έννοιες που διατυπώνονται με φανερό ή υπόρρητο τρόπο στα λογοτεχνικά κείμενα να αναδείξουν με εύληπτο τρόπο την ενδεχόμενη πολυσημία τους. Για να επιτευχθεί αυτό η ψηφιακή αφήγηση διαθέτει αρκετά και διαφορετικά εργαλεία. Το ερέθισμα της διερεύνησης προέκυψε μετά τις δομικές αλλαγές που έχει επιφέρει η ψηφιακή επανάσταση. Το νέο περιβάλλον είτε συμπληρώνει, είτε αντικαθιστά τρόπους δράσης, συνήθειες και μορφές επικοινωνίας. Η πολυσχιδής αλλαγή δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο το λογοτεχνικό κείμενο, τόσο ως προς τη μορφή, όσο και ως προς το περιεχόμενο και από την πλευρά του δημιουργού-συγγραφέα και από την πλευρά τού αναγνώστη, όχι ως παθητικού δέκτη, αλλά ως συνομιλητή και ερμηνευτή. Το ερώτημα που γεννάται είναι κατά πόσο οι αναδυόμενες έννοιες μπορούν να αποδοθούν ψηφιακά, όχι με στατική διάθεση αλλά ως θρυαλλίδα για περαιτέρω επεξεργασία χωρίς ποιοτικές εκπτώσεις στον αναπαραστατικό τους ρόλο. Η εικόνα, ο ήχος, τα εφέ εισάγουν νέες γραμματικές που μπορούν να συνδράμουν τον παραπάνω στόχο.
Η πρόζα έχει δημιουργήσει ένα πολυσθενές πεδίο αναπαραστατικότητας προσφέροντας τρόπους εμβάθυνσης στην ερμηνεία.
Η ψηφιακή αφήγηση έρχεται να προσθέσει τη δική της συνδρομή προτείνοντας ένα συγκερασμό παραδοσιακών τεχνικών και ψηφιακών πολυμέσων.
Στόχος δεν είναι η ανάδειξη διαχωριστικών γραμμών αλλά απεναντίας η από κοινού διαμόρφωση ενός υπέρ-αναγνωστικού πλαισίου που θα βρίθει προκλήσεων δίνοντας χώρο έκφρασης και ποικιλία ερμηνειών στα συμμετέχοντα μέρη. Παράλληλα θα υπάρχει πνευματικός χώρος για την ευδοκίμηση και ανάπτυξη της αμφιβολίας χτίζοντας ένα περιβάλλον ευνοϊκό για ανανοηματοδοτήσεις και αναστοχασμούς πάνω στην εκφερόμενη έννοια και συνεισφέροντας σ’ έναν υπονοούμενο διάλογο με προεκτάσεις.
Πιο πριν θα ήταν χρήσιμο μια σύντομη αναφορά στη διάκριση ανάμεσα στην εικόνα και στην έννοια. Η εικόνα είναι η άμεση πρόσληψη της πραγματικότητας που απευθύνεται σε μια αίσθηση ενώ η έννοια είναι προϊόν μιας νοητικής διεργασίας που αντανακλά κάτι συγκεκριμένο ή ένα σύνολο από αντικείμενα με κοινή συνιστώσα ιδιοτήτων. Ο Γερμανός ψυχολόγος Fritz Perls εισάγει σχετικά με το θέμα τον όρο «gestalt» δηλαδή μορφότυπος και τον αναλύει ως «την ικανότητα των ανθρώπων να βιώνουν τον κόσμο με όρους συνόλων ή σφαιρικών προτύπων και να έχουν την τάση να συμπληρώνουν τα ημιτελή πρότυπα».[1] Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προσδίδει στην εικόνα ένα στοιχείο παροδικότητας και εναλλαγής. Αντίθετα, οι έννοιες, ως πιο αφηρημένες νοητικές κατασκευές διακρίνονται για τη σταθερότητά τους και τον παγιωμένο χαρακτήρα τους, είναι πιο σύνθετες στη δημιουργία και όχι τόσο ευεπίφορες στην αλλαγή του σημασιολογικού φορτίου τους. Για παράδειγμα πολύ πιο εύκολα έγινε δεκτή από το κοινωνικό σύνολο η αλλαγή στην ενδυματολογική προτίμηση των γυναικών τα περασμένα έτη, ενώ πολύ πιο δύσκολα αφομοιώθηκε η έννοια της ισότητας των δύο φύλλων. Αυτό συμβαίνει, μεταξύ άλλων, επειδή οι έννοιες συμβάλλουν στην παραγωγή στάσεων, στερεοτύπων και αγκυλώσεων. Αυτή η ειδοποιός διαφορά καθιστά τις έννοιες πιο δύσκολες στην έκφραση μέσα σε ένα πολυτροπικό κείμενο. Ακόμα και στην πρόζα είναι αρκετά πιο συνηθισμένα τα κείμενα με εικονοποιητική προσέγγιση από αυτά που χρησιμοποιούν την εννοιολογική.
Η Ψηφιακή Αφήγηση έχει ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών στο επικοινωνιακό γίγνεσθαι καλύπτοντας διάφορους τομείς. Η καινοτομία που έρχεται να εισάγει είναι ότι απευθύνεται σε διαφορετικές πλευρές της νοημοσύνης, καθιστώντας την πρόσληψη και ανάλυση του εννοιολογικού περιεχομένου πιο εύπεπτη. Στο εκπαιδευτικό σύστημα δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη γλωσσική ανάπτυξη και καλλιέργεια και στην υπολογιστική-μαθηματικοκεντρική νοημοσύνη, ενδεχομένως για λόγους σχετιζόμενους με την οικονομική, ντετερμινιστική σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Ωστόσο, πλην των δύο που αναφέρθηκαν, υπάρχουν και άλλα είδη νοημοσύνης που παρατηρούνται στο ευρύ φάσμα των ατομικών διαφορών και αποκλίσεων. Όλοι οι τύποι νοημοσύνης παράγουν και συγκροτούν ένα ευρύ εννοιολογικό σύνολο με ποικίλο περιεχόμενο που καλούμαστε να το επεξεργαστούμε. Η Ψηφιακή Αφήγηση, ως μέσο, δύναται να απευθυνθεί σε όλα τα είδη ταυτόχρονα και να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξή τους. Τα προσδοκώμενα οφέλη είναι δύσκολο να εκτιμηθούν με ακρίβεια, μιας και θα χρειαζόταν η συνδρομή της ψυχομετρίας και άλλων επιστημονικών πεδίων. Με τα εργαλεία της Ψηφιακής Αφήγησης συν-διαμορφώνεται ένα εκπαιδευτικό τοπίο ικανό να συνδράμει στην ανάπτυξη μιας πολυδιάστατης προσωπικότητας, όπου ευδοκιμούν τρόποι έκφρασης και επικοινωνίας με ανθρώπους προερχόμενους από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, καθιστώντας την ανοχή, την ετερότητα, την αποδοχή και τη συνεργασία έννοιες συμβατές με την καθημερινή δραστηριότητα, βοηθώντας στην ανάσυρση των στοιχείων που λειτουργούν ενωτικά και αναδεικνύοντας την κοινή συνισταμένη που είναι η διατύπωση ανθρωπολογικής πρότασης χωρίς αποκλεισμούς. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που έχει επιφέρει η ευρύτατη διάδοση των πολυμεσικών εφαρμογών καθιστά και την ίδια την Ψηφιακή Αφήγηση όχι ως παρεμπίπτουσα θεματική αλλά ως εκπαιδευτική διαδικασία που διεκδικεί με αξιώσεις μια θέση στο προσκήνιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και συμβάλλει στον ψηφιακό γραμματισμό και στην εννοιολογική προσέγγιση του πολυσύνθετου κόσμου. Επίσης ακόμα και οι ίδιες οι έννοιες έχουν επηρεαστεί από τον ψηφιακό μετασχηματισμό του σύγχρονου κόσμου. Νέοι ορισμοί έχουν μπει στην καθημερινότητά μας και μας προσκαλούν σε νοητικές ατραπούς που παλιότερα δεν είχαμε διανοηθεί. Για παράδειγμα, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί περίτρανη απόδειξη των αλλαγών στην επικοινωνία δημιουργώντας μια πολυτροπική μεταγλώσσα. Μια άλλη παράμετρος που ενισχύει την αναγκαιότητα για την καθολική χρήση της Ψηφιακής Αφήγησης στην εκπαίδευση και ειδικότερα στα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, είναι τα αυξημένα επίπεδα ψηφιακού αναλφαβητισμού στις μεγάλες ηλικίες. Δεδομένου ότι η ψηφιακή εποχή είναι εδώ και έχει εφαρμογή σε αρκετές εργασίες της καθημερινότητας, η μη εξοικείωση με αυτές ισοδυναμεί με τον αναλφαβητισμό που παρατηρούνταν μερικές δεκαετίες πριν.[2]
Αυτό έχει ως συνέπεια από τη μια τον αποκλεισμό πληθυσμικών ομάδων από τα κοινωνικά δρώμενα και, από την άλλη, να ενισχύσει τον κίνδυνο δημιουργίας ψηφιακού, πνευματικού ελιτισμού. Οι έχοντες πρόσβαση και τις απαιτούμενες γνώσεις θα επιφορτιστούν με την παραγωγή και τη διακίνηση εννοιολογικών σχημάτων, γεγονός που γεννά νέες μαθησιακές και κατ΄επέκταση κοινωνικές και πολιτικές νόρμες με δυσμενή πρόγνωση. Τα ανοιχτά δημοκρατικά πολιτεύματα προϋποθέτουν την καθολική συμμετοχή στον έλεγχο της εξουσίας και τη συν-διαμόρφωση αποφάσεων στα κρίσιμα ζητήματα. Ο αποκλεισμός από τις πολυμεσικές εφαρμογές προλειαίνει το έδαφος για την εμφάνιση δυστοπικών φαινομένων, όπου η διαμόρφωση της ατζέντας θα αποτελεί προνόμιο μιας μειοψηφίας. Αναλογιζόμενοι δε και την επιρροή που έχει το λογοτεχνικό κείμενο στην παραγωγή προτύπων και τη διάπλαση χαρακτήρων που εξαρτώνται από τις κυρίαρχες έννοιες, μπορούμε να κατανοήσουμε το δυνητικό εύρος αυτών των ανισοτήτων και τους διαφαινόμενους κινδύνους για τον πλουραλισμό και τη συμμετοχικότητα.
Πριν αποπειραθούμε να προχωρήσουμε στη διατύπωση πρότασης, είναι χρήσιμο να έχουμε κατά νου ότι το ψηφιακό περιβάλλον είναι ταχέως μεταβαλλόμενο και εξελικτικό, διεπόμενο από δυναμικούς κανόνες που πρέπει να απαντούν στις ανάγκες του ανταγωνισμού, της προσαρμογής και της ευελιξίας. Ένα εργαλείο που σήμερα θεωρείται λειτουργικό σε σύντομο χρονικό διάστημα θα φαντάζει έωλο και δυσλειτουργικό.
Αυτή η ιδιαιτερότητα στη δομή του ψηφιακού εργαλείου έχει αρνητικά και θετικά σημεία. Στα αρνητικά θα μπορούσε να θεωρηθεί το κόστος. Στα θετικά θα μπορούσε να καταλογισθεί το κίνητρο για διά βίου μάθηση και επικαιροποίηση της υφιστάμενης γνώσης, στη διαγενεακή όσμωση μέσω της εκπαίδευσης και στη συνεπαγόμενη γεφύρωση των πολιτισμικών χασμάτων με ενίσχυση της αυτοπεποίθησης όλων των εμπλεκομένων.
Αναφορικά με τα εργαλεία, θα ήθελα να σταθώ στην κατασκευή του εννοιολογικού χάρτη. Μέσα από τον χάρτη αναδύονται οι έννοιες της πολυτροπικότητας, της πολυδρομικότητας, της υπερκειμενικότητας και επικουρείται η αλληλεπίδραση. Η πολυτροπικότητα είναι μια έννοια στενά συνυφασμένη με την Ψηφιακή Αφήγηση και δίνει τη δυνατότητα για διαφορετικούς τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας καθώς ενισχύει την πολύ-εστιακή προσέγγιση ενός θέματος ή μιας έννοιας. Η πολυδρομικότητα μάς φέρνει σε επαφή με νοητικά σχήματα του παρασκηνίου.
Όταν ακούμε μια ιστορία μπορούμε να φανταστούμε κάποιο διαφορετικό τέλος ή μια διαφορετική εξέλιξη, τόσο κατά τη διάρκεια της εξιστόρησης, όσο και μετά το τέλος της. Μέσω του εννοιολογικού χάρτη, αυτή η δυνατότητα τίθεται a priori στο προσκήνιο ως δυνατότητα και η διαφορετική εξέλιξη ή το ανοιχτό τέλος καθίσταται μια μεταβλητή δυνητικά πραγματοποιήσιμη. Στην εκπαιδευτική διαδικασία η έννοια της πολυδρομικότητας έχει ύψιστη σημασία διότι αποκαθηλώνει τη δασκαλοκεντρική προσέγγιση του μαθήματος και ο μαθητής γίνεται δυνητικά συν-διαμορφωτής της ιστορίας, τοποθετώντας το προσωπικό του στοιχείο και τις υφέρπουσες αναζητήσεις.
Από παιδαγωγική σκοπιά αυτή η διαδικασία ενισχύει τον κριτικό γραμματισμό και το εκπαιδευτικό δρώμενο παύει να είναι μονοσήμαντο ενώ το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στους εκπαιδευόμενους.
Η έννοια της πολυδρομικότητας έχει ποικίλες προεκτάσεις καθώς ενισχύει το φαντασιακό εύρημα που αποτυπώνεται στην ιστορία και απελευθερώνει εννοιολογικές ορίζουσες από ψυχολογικές και προκατασκευασμένες ερμηνείες χωρίς να εκφυλίζεται το πληροφοριακό, γνωστικό στοιχείο. Η ιστορία γίνεται πεδίο όπου χωρούν διαφορετικές δράσεις τις οποίες καλείται να συμπληρώσει ο αναγνώστης και οι έννοιες που διαπραγματεύονται μπορούν να αντικατασταθούν από άλλες. Η υπερκειμενικότητα έρχεται να ανασύρει την ιστορία από μια μονόπλευρη ειδολογία και την εντάσσει σε ένα πλαίσιο συνομιλιακό με διαφορετικό ερμηνευτικό σύμπαν. Το πληροφοριακό σύνολο αναδιαμορφώνεται, η ταξινόμηση αλλάζει και οι υπερσυνδέσεις αποδομούν το υφιστάμενο ιεραρχικό σύστημα.
Μια έννοια που εισάγεται με πολυμορφικό τρόπο (όπως πληροφορία, δράση, γεγονός, ιδέα, συναίσθημα) μπορεί να χάσει τη σπουδαιότητά της ή να ενισχύσει την εγκυρότητά της. Και οι τρεις προηγούμενες έννοιες υπηρετούν τη γόνιμη αλληλεπίδραση όλων των συμμετεχόντων.
Παράδειγμα εννοιολογικού χάρτη
Το λογοτεχνικό κείμενο, στην ιστορία του συνδιαλέχτηκε με ποικίλα καλλιτεχνικά ρεύματα αναπτύσσοντας έναν άτυπο αλληλοτροφοδοτούμενο διάλογο. Άλλωστε, κατά τη γνώμη μου, το περικείμενο δεν μπορεί να αγνοείται καθώς τα κυρίαρχα δομικά στοιχεία του επηρεάζουν με εμφανή τρόπο το επιμέρους γίγνεσθαι. Οι επιτελεστικές λειτουργίες το καθορίζουν ως ένα βαθμό. Διάφοροι λογοτεχνικοί και μη σταθμοί είναι ο ρομαντισμός, ο διαφωτισμός, η ηθογραφία, ο ρεαλισμός, ο συμβολισμός, ο αισθητισμός, ο μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός. Μέσα σε αυτούς το εννοιολογικό περιεχόμενο μεταβάλλονταν, αναπροσαρμόζονταν, εμπλουτίζονταν και αυτοαναιρούνταν. Για παράδειγμα η έννοια της ύπαρξης, της συντροφικότητας, της ευτυχίας, της συμβίωσης, του θανάτου, αντιμετωπίστηκαν και εκφράστηκαν με ποιοτική ετερότητα σε κάθε εποχή. Αυτό αποδεικνύει ότι υπάρχουν πολλαπλές, πληθυντικές αναγνώσεις από αντίστοιχους προσλαμβάνοντες, καθώς επίσης πως τα λογοτεχνικά έργα ετεροκαθορίζονται από το κοινωνικό περικείμενο, την ιστορική συγκυρία και τα πολιτισμικά δρώμενα. Η ιστορία της λογοτεχνίας δεν χαρακτηρίζεται από γραμμικότητα· αντίθετα, ποιοτικές αλλαγές ετεροκαθορίζουν και μορφοποιούν κάθε έκφανσή της. Οι ασυνέχειες και το απρόβλεπτο δυσχεραίνει τον καθορισμό μιας νόρμας σχετικά με την πρόσληψη του νοήματος μέσα από το λογοτεχνικό κείμενο. Σύμφωνα με το Lowenthal η Τέχνη, γενικά, συντελεί στην ικανοποίηση φαντασιώσεων, επομένως η μελέτη της πρόσληψης της λογοτεχνίας συμβάλλει στη διαφώτιση των κοινωνικών φαινομένων (Holub, 2004). Επίσης ο ίδιος αναφέρει ότι το λογοτεχνικό κείμενο και η Τέχνη γενικότερα δεν περιορίζεται μόνο στο να προσφέρει στιγμές χαλάρωσης της ψυχοσύνθεσης και ιδεολογικού κατευνασμού, αλλά έχει έμφυτο το στοιχείο αντίστασης στην εξουσία (Holub, 2004). Σε αυτό το σημείο μπορούμε να διακρίνουμε στοιχεία ταύτισης με τη διατέμνουσα ποιητική.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ
Η οπτική γραμματική είναι παλιότερη του γραπτού λόγου. Οι προγονοί μας έκαναν χρήση της εικόνας προκειμένου να οργανώσουν το κυνήγι των θηραμάτων και αργότερα στις θρησκευτικές τελετές και στους αθλητικούς αγώνες. Ακόμη και ο σχηματισμός του αλφάβητου προήλθε από μια εικόνα, ωστόσο προϊόντος του χρόνου, η οπτική γραμματική εξειδικεύτηκε και συνδέθηκε με την τεχνική (Kress & van Leeuwen, 2010).
H οπτική γραμματική δεν χαρακτηρίζεται από καθολικότητα επειδή οι πολιτισμικές ορίζουσες διαμορφώνουν το αντίστοιχο περιεχόμενο. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις συμβάσεις που καθορίζουν την κατεύθυνση· για παράδειγμα, στις δυτικές κουλτούρες έχει επικρατήσει το «από τα αριστερά προς τα δεξιά» ενώ στον αραβικό κόσμο το αντίθετο (Kress & van Leeuwen, 2010).
Φτάνοντας στο σήμερα, σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος, η ανάγκη για ύπαρξη μιας καθολικής, οικουμενικής γλώσσας, έβγαλε την οπτική γραμματική από τα στενά όρια και ανέδειξε τη σημασία της για το εκπαιδευτικό σύστημα ― ιδιαίτερα στα σχολεία ενσωμάτωσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χώρας θα αφομοιωθούν ή θα χάσουν τη δυναμική τους, αντίθετα θα μπουν σε μια διαλεκτική σχέση με διαφορετικά πολιτισμικά στοιχεία κατανοώντας σημασίες και συμπεριφορές που δεν απαντώνται στο δυτικό κόσμο. Στην πράξη, ο στόχος θα μπορούσε να είναι η ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος μέσα από κριτική, αναλυτική διαδικασία στην οποία η εικόνα θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Κάτι παρόμοιο είδαμε να συμβαίνει με την ποίηση και την παρουσίασή της υπό μορφή βίντεο-ποιημάτων όπου υπάρχει η σύζευξη λέξης και εικόνας.
Το χρώμα έχει πρωτεύοντα ρόλο στην αναπαραστατική λειτουργία. Το χρώμα που προβάλλεται στην εικόνα καθώς και οι αποχρώσεις του, παράγουν δυνητικές έννοιες.
Σε πολλές παραδόσεις τα χρώματα έχουν ιδιαίτερους συμβολισμούς. Ωστόσο και εδώ οι συμβολισμοί δε σημαίνουν καθολικότητα. Ένα χρώμα που συμβολίζει το πένθος σε μια περιοχή σε μια άλλη συμβολίζει το αντίθετό του ή κάτι διαφορετικό. Ωστόσο υπάρχουν γενικοί κώδικες για ορισμένα χρώματα που έχουν πιο ευρεία χρήση όπως, π.χ. η χρήση του κόκκινου για να επισημανθούν θέματα σχετιζόμενα με την ασφάλεια. Επίσης το χρώμα έχει συνδεθεί με την ψυχοσύνθεση και έχει υπηρετήσει ταξικές νόρμες.
Μια ακόμα διάσταση του χρώματος είναι η σύνδεσή του με ηθικούς κώδικες και με σημαντικά κοινωνικά και πολιτιστικά γεγονότα. Στην πολιτική ζωή πολλές φορές αντικαθιστά ονοματολογικά τον πολιτικό φορέα που το χρησιμοποιεί και το ίδιο συμβαίνει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (Itten, 1970).
Για τη σημασία της μουσικής στη διάπλαση του χαρακτήρα και τη δόμηση της προσωπικότητας είναι αυταπόδεικτη η επενέργειά της. Ως μέσο έκφρασης, επικοινωνίας και στοχασμού, το μουσικό φαινόμενο συνοδεύει το ανθρώπινο είδος από τις πρώτες συγκροτημένες κοινωνίες. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως απομεινάρια μουσικών οργάνων από τους προϊστορικούς χρόνους. H μουσική σημειολογία μελετά την σχέση ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο (Τagg, 1999), ενώ κάτι ανάλογο συναντάμε και στη γλωσσολογία.
Ωστόσο αρκετοί υποστηρίζουν ότι το μουσικό φαινόμενο χαρακτηρίζεται από αυτό-αναφορικότητα και ότι η οποιαδήποτε εξαγωγή νοήματος είναι αδύνατη. Η μουσική δημιουργεί συναισθήματα απευθυνόμενη στις νοητικές και ασύνειδες λειτουργίες μας μέσω του επιτονισμού κάποιων ήχων, της επανάληψης, της χρήσης μουσικών μοτίβων. Όπως συμβαίνει και στη λογοτεχνία, η προθετικότητα του συνθέτη προσλαμβάνεται διερευνάται, συνεπικουρείται ή αμφισβητείται από τον ακροατή. Με τον τρόπο αυτό ο δεύτερος σημασιοδοτεί το μουσικό δρώμενο.
Για τη σημειωτική των εφέ και την χρήση τους στην Ψηφιακή Αφήγηση, θα παρουσιαστούν συνοπτικά κάποιες σκέψεις που αντιστοιχούν σε ένα συμβολικό πλαίσιο. Ωστόσο πλην μιας συγκεκριμένης ορολογίας που χρησιμοποιείται στον κινηματογράφο η χρήση των εφέ σε μια ψηφιακή ιστορία σχετίζεται με το υποκειμενικό στοιχείο του δημιουργού και εξαρτάται από το πρόγραμμα που θα χρησιμοποιηθεί για την δημιουργία της ιστορίας. Όπως ήδη έχει ειπωθεί, τα προγράμματα μεταβάλλονται, αναβαθμίζονται και φέρουν διαφορετικές δυνατότητες. Παρακάτω θα παρουσιαστούν κάποια εφέ που είναι λίγο ως πολύ κοινά στα προγράμματα που χρησιμοποιούνται και θα δοθεί μια υποκειμενική ερμηνεία για τη συμβολική χρήση τους.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τη μη χρήση εφέ που παράγει κάποιο νόημα και αναφέρεται σε μια έννοια. Όπως στη μουσική η παύση έχει κάποια έννοια, το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στη μη χρήση εφέ. Για παράδειγμα, αν σκοπός είναι να απεικονιστεί η νατουραλιστική, ψυχοσυναισθηματική σκέψη ενός χαρακτήρα θα μπορούσαμε να μην κάνουμε χρήση εφέ. Μια κατηγορία εφέ αναφέρεται ως artistic (καλλιτεχνική) και περιλαμβάνει το blur (θολό), το edge detection, το posterize και το threshold (κατώφλι). Το θολό θα μπορούσε να αναφέρεται σε μια ανάμνηση που ο χαρακτήρας θέλει να αποβάλει, το edge detection στην απόγνωση, το threshold σε μια κριτική ματιά. Επίσης υπάρχει η κατηγορία ασπρόμαυρο που περιλαμβάνει το ασπρόμαυρο με φίλτρο ή χωρίς, τη σέπια και το κυανό. Η χρήση τους θα μπορούσε να αναφέρεται σε παρελθοντικές καταστάσεις ή σε διλημματικές έννοιες.
Μια άλλη κατηγορία είναι αυτή των κινηματογραφικών εφέ, που επιλέγουμε την οπτική γωνία. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να δείξουμε την ίδια εικόνα από διαφορετικές πλευρές για να τονίσουμε την εναλλαγή των συναισθημάτων χωρίς να αλλάζει η πραγματική κατάσταση του χαρακτήρα.
Ακόμη υπάρχει και η κατηγορία mirror
(καθρέφτης), ευθύς και ανάποδος. Η χρήση του θα μπορούσε να συνδυαστεί με τη μετάβαση από το συναίσθημα της χαράς στη λύπη ή από την ασφάλεια στην ανασφάλεια, από τη λογική στην τρέλα κ.ο.κ.
Θα κλείσουμε με την κατηγορία fade & motion. Εδώ επίσης θα μπορούσε να σημάνει την εναλλαγή μιας σκέψης από θετική σε αρνητική ή το αντίστροφο, όπως fade in from white (το πέρασμα από το θετικό στο αρνητικό) και fade in from black (για το αντίθετο), το pixelate θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να εκφράσει το κομμάτιασμα του εσωτερικού κόσμου, το warp
(παραμόρφωση) την αμφιβολία, την αστάθεια, τη ρευστότητα ή την εσφαλμένη εκτίμηση και το spin την απαλλαγή από μια σκέψη.
Με τη συνοπτική παρουσίαση των γραμματικών επιχειρήθηκε να καταδειχθεί η πολυπλοκότητα της ερμηνείας των εννοιολογικών δομών, καθώς επίσης και η πληθώρα των εναλλακτικών μορφών έκφρασης και οπτικής γωνίας. Επίσης με τη σύνθεσή τους σε μια ψηφιακή ιστορία θα μπορέσει να εκφραστεί η πολυτροπικότητα του ψηφιουργήματος και οι νέοι ορίζοντες στην πνευματική αναζήτηση.
_______
Όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα γύρω μας η αλλαγή και η εξελικτική διαδικασία μας φέρνει αντιμέτωπους με νέες προκλήσεις στην εκτίμηση του εννοιολογικού περιεχομένου. Το καινοφανές, το ρηξικέλευθο, το πρωτόγνωρο, μας καλεί να το αποκωδικοποιήσουμε με ματιά κριτική και διάθεση ερευνητική. Ποια θα είναι η στάση μας δεν μπορεί να προκαθοριστεί, μιας και η πλουραλιστική ατομικότητα δεν μας επιτρέπει γενικεύσεις, ωστόσο αν μπορούμε να δούμε κάτι με αρκετή ευκρίνεια είναι ότι οι έννοιες του εφησυχασμού και της αγκύλωσης χρειάζεται να επαναδιαπραγματευθούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Holub C. Robert, Θεωρία της πρόσληψης. Μια κριτική εισαγωγή, μτφρ. Κωνσταντίνα Τσακοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο 2004
Kress Gunther & Leeuwen Theo, Η ανάγνωση των εικόνων, μτφρ. Γιώτα Κουρμεντάλα, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2010
Perls Fritz, Θεραπεία Gestalt και ανθρώπινες δυνατότητες,
μτφρ. Δημήτρης Τζαχάνης. Ιn John O. Stevens Bantam books 1975
Itten Johannes, The Elements of Color, Nέα Υόρκη 1970
ΙΣΤΟΓΡΑΦΙΑ
http://www.tagg.org/articlesxpdfs/semiota.pdf
www.socialpolicy.gr
______________________
Το παρόν κείμενο αποτελεί περίληψη του θεωρητικού μέρους της διπλωματικής εργασίας «Διδακτική παρέμβαση μέσω της ψηφιακής αφήγησης και των εργαλείων της σε λογοτεχνικά κείμενα που χρησιμοποιούν την αφηγηματική μέθοδο της εννοιολογικής προσέγγισης. Ένα παράδειγμα», που εκπονήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος Δημιουργική Γραφή (ΕΑΠ & Πανεπιστήμιο. Δ. Μακεδονίας) με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Σ. Καλασαρίδου.
