Βιρτζίνια Γουλφ
(1882-1941)
Περιπλανήσεις στο Λονδίνο
___________
Εισαγωγή, επιμέλεια, μετάφραση
Βασίλης Παπαγεωργίου
Τα πρώτα έξι κείμενα της συλλογής αυτής – «Οι αποβάθρες του Λονδίνου», «Στην παλίρροια της Όξφορντ Στριτ», «Κατοικίες επιφανών ανδρών», «Αβαεία και καθεδρικοί ναοί», «“Αυτή είναι η Βουλή των Κοινοτήτων”», «Η προσωπογραφία μιας Λονδρέζας» –δημοσιεύτηκαν κάθε δεύτερο μήνα περίπου το καθένα στο μακρόβιο περιοδικό – με κοινό κυρίως γυναίκες τις μεσαίας τάξης –, Good Housekeeping από τον Δεκέμβριο του 1931 ως τον Δεκέμβριο του 1932. Κάποια από τα κείμενα είχαν ανακοινωθεί από τη σύνταξη του περιοδικού ως μέρη της σειράς The London Scene («Η σκηνή του Λονδίνου»). Σε βιβλίο δημοσιεύτηκαν πρώτα το 1975 στις ΗΠΑ και το 1982 στη Βρετανία. Οι πρώτες αυτές εκδόσεις ωστόσο, για άγνωστους μέχρι σήμερα λόγους, δεν συμπεριλάμβαναν το έκτο κείμενο, το «Η προσωπογραφία μιας Λονδρέζας», το οποίο πολλοί θεωρούσαν χαμένο ως το 2004, οπότε δημοσιεύτηκαν και τα έξι κείμενα μαζί για πρώτη φορά. Το έβδομο δοκίμιο στο παρόν αφιέρωμα, στο οποίο τα κείμενα αυτά της Βιρτζίνια Γουλφ μεταφράζονται και παρουσιάζονται στα ελληνικά για πρώτη φορά, το «Περιδιάβαση στους δρόμους. Μια λονδρέζικη περιπέτεια», πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Yale Review τον Οκτώβριο του 1927. Το συναντάμε αργότερα στη συλλογή δοκιμίων The Death of the Moth and Other Essays (1942) και στον τόμο Collected Essays IV (1967). Στο παρόν αφιέρωμα έχει τον γενικό τίτλο Περιπλανήσεις στο Λονδίνο, επειδή όλα τα δοκίμια απορροφούν τον αναγνώστη ως περιηγητική λογοτεχνία, είναι αποτέλεσμα της παρατηρητικότητας και του ρυθμού των πλανήτων σε δρόμους και άλλους χώρους πόλεων με εμπορική, κοινωνική, θρησκευτική και λογοτεχνική βαρύτητα, όπως γνωρίζουμε τη δραστηριότητα αυτή από την εποχή του Μποντλέρ. Η Βιρτζίνια Γουλφ σαν ενσάρκωση της κυρίας Ντάλογουεϊ έχει και στα κείμενα αυτά τη γλώσσα, το ύφος, τη ματιά που απολαμβάνει τον τρόπο που ο χρόνος και ο χώρος γύρω της συντονίζονται με τις σκέψεις και τις κινήσεις της, με τη διάθεσή της και την ιδιαιτερότητα της ματιάς της. Η Γουλφ δημιουργεί μια έντονη και πυκνή ροή λόγου, την οποία συχνά χαίρεται να διευρύνει με τις αποχρώσεις του προφορικού, πράγμα που δίνει απρόσμενες τροπές στη σύνταξη των αφηγήσεων, ενώ ο τόνος τους συχνότατα έχει δραματικές κορυφώσεις. Δεν γίνεται εσωτερικός όμως. Αντίθετα μας περιγράφει, γιατί απευθύνεται εμφανώς σε μας, με οξύτητα και με κάποια καλοπροαίρετη ασέβεια τοπία και ανθρώπους, και μας συνεπαίρνει με την εναλλαγή συγκεκριμένων λεπτομερειών και γενικών συμπερασμάτων είτε σε ανοιχτούς είτε σε κλειστούς χώρους, είτε πρόκειται για μεγάλα και μικρά αντικείμενα είτε για συμπεριφορές ανθρώπων. Με λίγες αιχμηρές λέξεις επίσης καταγράφει αποπνιχτικές πατριαρχικές δομές, ματαιόδοξες καταναλωτικές συνήθειες, ανώφελες θρησκευτικές αδυναμίες και κούφιες κοινωνικές συμβατικότητες.
Ξεκινώντας με τον στίχο «Whither, o splendid ship» του ποιητή Robert Bridges (1844-1930), από το ποίημά του «A Passer-by», «Το περαστικό», η συγγραφέας μάς πηγαίνει πρώτα στο λιμάνι του Λονδίνου και στην πολύβουη δραστηριότητά του. Εδώ μεταξύ άλλων η συγγραφέας καταγράφει λέξεις που άκουσε με το ιδιαίτερό τους νόημα στις αποθήκες του λιμανιού, το οποίο όμως δεν μας αποκαλύπτει, λέξεις που γνωρίζουμε με το πιο συνηθισμένο τους νόημα: «valinch», ένα είδος μεταλλικού σωλήνα για την εξαγωγή ποτού από την οπή του βαρελιού· «shrive», εξομολογώ ή δίνω άφεση· «shirt», πουκάμισο αλλά και κάποιος που είναι άπειρος ή σαχλαμάρας· «flogger», μαστιγωτής αλλά και επίμονος πωλητής ή κράχτης.
Συνεχίζει με την περιήγηση στην εμπορική, πολυσύχναστη Oxford Street, στην επιβλητική οδική αρτηρία Strand με τις επαύλεις των ευγενών, όπως αυτές του Cavendish και του Percy. Επισκεπτόμαστε κατόπιν τα σπίτια επιφανών συγγραφέων, του Charles Dickens (1812-1870), του Samuel Johnson (1709-1784), του ιστορικού Thomas Carlyle (1795-1881) στην Cheyne Row, του ιστορικού James Anthony Froude (1881-1903) και του ποιητή John Keats (1795-1821) στο Hampstead, όπου έγραψε το διάσημο ποίημά του «Ode to a Nightingale», («Ωδή σ’ ένα αηδόνι»).
Αφήνουμε κατόπιν τους ανθρώπους για λίγο και μπαίνουμε σε γνωστούς ναούς στο κέντρο του Λονδίνου, όπως είναι αυτός της St Mary-le-Bow (Παναγία η αψιδωτή). Λέγεται ότι μόνον όποιος μπορεί να ακούσει εκεί όπου διαμένει τις καμπάνες της ιστορικής αυτής εκκλησίας θεωρείται γνήσιος Λονδρέζος, ένας Κόκνεϊ. Φεύγουμε μετά από κει και επισκεπτόμαστε τον St Paul’s Cathedral, όπου είναι θαμμένοι ο ναύαρχος Horatio Nelson (1758-1805) και ο ποιητής John Donne (1572-1631). Πηγαίνουμε στη συνέχεια στο γοτθικό Westminster Abbey, όπου τελούνται οι στέψεις και τα μυστήρια της βασιλικής οικογένειας και όπου είναι θαμμένοι άνθρωποι των τεχνών, των γραμμάτων, των επιστημών και της πολιτικής: Ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ben Johnson (1572-1637), ο φιλελεύθερος πολιτικός και τετράκις πρωθυπουργός William Ewart Gladstone (1809-1898), ο συντηρητικός πολιτικός και πρωθυπουργός Benjamin Disraeli (1804-1881, ο Ντίζι για τους δικούς του, όπως τον αναφέρει η Γουλφ πιο κάτω στο κείμενο), ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας John Gray (1685-1732) και οι πολυσχιδείς συγγραφείς Geoffrey Chaucer (1341-1400), Edmund Spenser (1552-99), John Dryden (1631-1700). Από κει πεταγόμαστε λίγο πιο πέρα στη Strand και στον ναό του St Clement Danes (Άγιος Κλήμης των Δανών), κοντά στο Royal Court of Justice. Να προσθέσουμε εδώ ότι οι τρείς αυτοί ναοί ήταν έργα του αρχιτέκτονα, αστρονόμου και μαθηματικού Christopher Wren (1632-1723). Στο σημείο αυτό της αφήγησής της, στην ηρεμία που περιβάλλει τους ναούς η Γουλφ αναφέρει το αρχετυπικό επιστολικό μυθιστόρημα Pamela, (Πάμελα) του Samuel Richardson (1689-1761).
Ο επόμενος σταθμός της πλάνητος είναι η Βουλή των Κοινοτήτων. Εδώ βρίσκονται τα αγάλματα των Gladstone, του φιλελεύθερου πολιτικού George Leveson Gower, δεύτερου κόμη Granville (1815-1891), και του επίσης φιλελεύθερου John Russell (1782-1878) του κόμματος των Ουίγων. Στη Βουλή σημαντικές ήταν και οι παρουσίες του συντηρητικού πολιτικού και πρωθυπουργού Henry John Temple, λόρδου Palmerston (1784-1865), του πρωθυπουργού William Pitt του νεότερου (1759-1806), του συντηρητικού τριάκις πρωθυπουργού Stanley Baldwin, πρώτου κόμη Baldwin of Bewdley (1867-1947), του συντηρητικού βουλευτή Austin Uvedale Morgan Hudson, πρώτου βαρονέτου (1897-1956), του ηγέτη των Εργατικών Arthur Henderson (1863-1935, κάτοχου του Νομπέλ Ειρήνης το 1934), του νομικού και πολιτικού William Allen Jowitt, πρώτου κόμη Jowitt (1885-1957), του σοσιαλιστή του κόμματος των Εργατικών James Ramsay MacDonald (1866-1937). Εδώ εμφανίζεται πάλι ο λόρδος Palmerston ως ο τότε υπουργός εξωτερικών, ο Γερμανός πρέσβης και αργότερα μεταξύ άλλων υπουργός εξωτερικών Konstantin Freiherr von Ncurath (1873-1956), ο Γάλλος πολιτικός και ενδεκάκις πρωθυπουργός στη χώρα του Aristide Briand (1862-1932, κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης το 1926), ο φιλόσοφος και θεμελιωτής του πολιτικού συντηρητισμού Edmund Burke (1729-97), ο βασιλιάς Charles ο πρώτος της Αγγλίας, της Ιρλανδίας και της Σκωτίας (γεννήθηκε το 1599 και εκτελέστηκε το 1649), ο Robert Devereaux, δεύτερος κόμης του Essex (γεννήθηκε το 1566 και εκτελέστηκε 1601), ο Άγγλος μισθοφόρος στρατιώτης Guy Fawkes (γεννήθηκε το 1570 και εκτελέστηκε το 1606), και ο πολιτικός και συγγραφέας της Ουτοπίας Thomas More (γεννήθηκε το 1478 και εκτελέστηκε το 1535).
Αφήνουμε εδώ για λίγο τους ανοιχτούς, δημόσιους χώρους του Λονδίνου και επισκεπτόμαστε το σπίτι της κυρίας Crowe, όπου γνωρίζουμε από κοντά τη φανταστική αυτή προσωπικότητα με τα πολλά όμως οικεία στοιχεία μιας πραγματικής Λονδρέζας της εποχής. Εδώ επίσης ακούμε και για τη διάσημη σεξπιρική ηθοποιό Ellen Terry (1847-1928), για την Ιταλίδα ηθοποιό Eleonora Duse (1858-1924) και για τον Αμερικανό συγγραφέα και φίλο της οικογένειας Γουλφ Henry James (1843-1916).
Στο τελευταίο κείμενο της συλλογής μας παίρνουμε και πάλι τους δρόμους του Λονδίνου, τη φορά αυτή με αφορμή την ποθητή αγορά ενός μολυβιού. Ακούμε κατά την περιπλάνηση για τον φιλελεύθερο πολιτικό και πρωθυπουργό David Lloyd George (1863-1945), για τον κύριο Cummings, που θα μπορούσε να είναι ο βοτανολόγος και ζωολόγος Bruce Frederick Cummings (1889-1919), συγγραφέας του βιβλίου The Journal of a Disappointed Man, για την πριγκίπισσα Μαίρη που πιθανόν να είναι η κόρη (1897-1965) του βασιλιά George V (1865-1936), η οποία είχε μια κατοικία στο Mayfair, για την πολύχρονη βασίλισσα Victoria (1819-1901) και για τον ρομαντικό ποιητή που «πνίγηκε πρόωρα» στο Λιβόρνο της Ιταλίας, τον Percy Bysshe Shelley (1792-1822). Περιδιαβαίνουμε το κεντρικό και γεμάτο πρεσβείες, ακριβά καταστήματα και πολυτελή ξενοδοχεία και διαμερίσματα Mayfair και την περιοχή του Temple με τα νομικά ιδρύματα και τις ενώσεις δικαστικών και δικηγόρων, κοντά στο Royal Court of Justice, το Ανώτατο δικαστήριο της Αγγλίας.
«Αυτή είναι η αλήθεια: οι αποδράσεις είναι η μεγαλύτερη απόλαυση», γράφει η Βιρτζίνια Γουλφ στο τέλος του τελευταίου κειμένου της συλλογής αυτής. Και έτσι αναιρείται και το τέλος ως ενσυναίσθητη πράξη και η έννοιά του σε ό,τι έχει σχέση με την περιπλάνηση και με τις πολύμορφες περιγραφές της. Απολαμβάνουμε μέρη που περιδιαβάζουμε καθώς και όλα τα όντα που συναντάμε εκεί, απολαμβάνουμε κείμενα που μας περιδιαβάζουν, απολαμβάνουμε τον ρυθμό και τον τόνο της ίδιας της περιδιάβασης, απολαμβάνουμε τις σωματικές και στοχαστικές διαστάσεις της. Και απολαμβάνουμε και τη διαδικασία της καταγραφής της περιπλάνησης. Τότε, πράγματι, είναι λάφυρο ένα μολύβι.
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
Elizabeth F. Evans & Sarah E. Cornish (επιμ.), Woolf and the City. Liverpool University Press 2010.
Bryony Randall & Jane Goldman, Virginia Woolf in Context. Cambridge University Press 2013.
Christine Reynier, Virginia Woolf’s Good Housekeeping Essays. Routledge 2019.
Maria DiBattista, “Virginia Woolf's Sense of Adventure”. Literature Compass, 4:1, Ιαν. 2007.
Sara Gerend, Street Haunting: Phantasmagorias of the Modern Imperial Metropolis”. Literature Compass, 4:1, Noέμ. 2006.
Cheryl Hindrichs, ”Feminist Optics and Avant-Garde Cinema: Germaine Dulac’s The Smiling Madame Beudet and Virginia Woolf's Street Haunting”. Feminist Studies, 35:2, Καλοκαίρι 2009.
Dragoş Ivana, “A City of One’s Own: Appropriating London in Virginia Woolf’s Portrait of a Londoner”: British and American Studies Journal, 28, 2022.
Marie Laniel, “Revisiting a Great Man’s House”, Carlyle Studies Annual, 24, 2008.
Agnieszka Pantuchowicz, “The Haunting Presence of the Feminine: Virginia Woolf in the Streets of London”. Avant, 8:2, 2017.
Liedeke Plate, “Walking in Virginia Woolf’s footsteps: Performing cultural memory”. European journal of cultural studies, 9:1, 2006.
Sonita Sarker, ”Locating a Native Englishness in Virginia Woolf's The London Scene”. NWSA Journal 13:2, 2001.
Tracy Seeley, “Virginia Woolf’s Street Haunting and the Art of Digressive Passage”: Fourth Genre: Explorations in Nonfiction, 15:1, Άνοιξη 2013.
Susan Squier, “The London Scene: Gender and Class in Virginia Woolf’s London”. Twentieth Century Literature, τόμ. 29, τχ. 4, Φθινόπωρο 1983.
Yu-ching Wang, "We Are No Longer Quite Ourselves": Rethinking Vulnerability in Virginia Woolf's Street Haunting: A London Adventure". Tamkang Review, 52:1, Δεκ. 2021.
Alice Wood, “Made To Measure: Virginia Woolf in Good Housekeeping magazine”. History, Theory, Criticism, 32:1, 2010.
Andrea P. Zemgulys, “Night and Day Is Dead": Virginia Woolf in London Literary and Historic”: Twentieth Century Literature, 46:1, Άνοιξη 2000.
