Κάτω στις αποβάθρες βλέπει κανείς την ακατέργαστη πλευρά των πραγμάτων, τη χύμα, την υπερμεγέθη. Εδώ στην Όξφορντ Στριτ έχουν όλα τελειοποιηθεί και μεταμορφωθεί. Τα τεράστια βαρέλια με νοτισμένο καπνό έχουν γίνει ρολά αναρίθμητων λεπτών τσιγάρων, τοποθετημένων μέσα σε ασημόχαρτο. Τα ογκώδη δέματα από μαλλί έχουν γίνει νήματα σε λεπτές φανέλες και απαλές κάλτσες. Το λίπος από το πυκνό μαλλί των προβάτων έχει γίνει αρωματισμένη κρέμα για ευαίσθητες επιδερμίδες. Και αυτοί που αγοράζουν και αυτοί που πουλάνε έχουν υποστεί την ίδια αστική αλλαγή. Παραπατώντας ή περπατώντας καμαρωτά, με μαύρα παλτά, με σατινένια φορέματα, η ανθρώπινη μορφή έχει προσαρμοστεί όσο και το ζωικό προϊόν. Αντί να σέρνει και να σηκώνει φορτία, ανοίγει επιδέξια συρτάρια, απλώνει μεταξωτά σε πάγκους, μετράει και κόβει με μεζούρες και ψαλίδια.
Εννοείται ότι η Όξφορντ Στριτ δεν είναι ο πιο υπέροχος δρόμος του Λονδίνου. Είναι γνωστό ότι οι ηθικολόγοι δαχτυλοδείχνουν με περιφρόνηση όσους ψωνίζουν εκεί και επιπλέον έχουν και την υποστήριξη του κάθε δανδή. Η μόδα έχει τις μυστικές της γωνιές στη Χάνοβερ Σκουέρ, κοντά στη Μποντ Στριτ, όπου αποσύρεται διακριτικά για να πραγματοποιήσει τις πιο μεγαλειώδεις τελετές της. Στην Όξφορντ Στριτ υπάρχουν πάρα πολλές ευκαιρίες, πάρα πολλές εκπτώσεις, πάρα πολλά προϊόντα σε τιμή μειωμένη σε μια λίρα, έντεκα σελίνια και τρεις πένες, ενώ μόνο την περασμένη εβδομάδα κόστιζαν δύο και έξι. Οι αγοραπωλησίες είναι πολύ επιδεικτικές και θορυβώδεις. Καθώς όμως σιγοπερπατάς προς το ηλιοβασίλεμα – και με όλο αυτό το τεχνητό φως και τις στοίβες από μετάξι και τα αστραφτερά λεωφορεία φαίνεται ένα αιώνιο ηλιοβασίλεμα να πλανιέται πάνω από τη Μάρμπλ Αρτς – η κραυγαλεότητα και η πολυχρωμία της μεγάλης κυλιόμενης ταινίας τής Όξφορντ Στριτ έχει τη γοητεία της. Είναι σαν μια κοίτη ποταμού γεμάτη βότσαλα, όπου οι πέτρες πλένονται παντοτινά από μια φωτεινή ροή. Όλα λάμπουν και αστράφτουν. Την πρώτη ανοιξιάτικη μέρα καταφτάνουν καρότσια στολισμένα με τουλίπες, βιολέτες, ασφόδελους σε λαμπερές στρώσεις. Τα εύθραυστα σκάφη περιδινούνται αβέβαια στο ρεύμα της κυκλοφορίας. Σε μια γωνιά απεριποίητοι ταχυδακτυλουργοί κάνουν κομματάκια από χρωματιστό χαρτί να μεταμορφώνονται σε μαγικά ποτήρια και μετά σε άγρια δάση με εξαιρετικά πλουμιστή χλωρίδα – ένας υποβρύχιος ανθόκηπος. Σε μια άλλη κάποιες χελώνες αναπαύονται σε σκόρπια χόρτα. Τα πιο αργοκίνητα και στοχαστικά απ’ όλα τα πλάσματα επιδεικνύουν τις ήρεμες δραστηριότητές τους σε λίγα εκατοστά του πεζοδρομίου, ενώ προστατεύονται με πάθος από τα πόδια των περαστικών. Συμπεραίνει κανείς ότι η επιθυμία του ανθρώπου για τη χελώνα, όπως και η επιθυμία της νυχτοπεταλούδας για το άστρο, είναι σταθερό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Να βλέπεις ωστόσο μια γυναίκα να σταματά και να προσθέτει μια χελώνα στον αριθμό των πακέτων της είναι ίσως το πιο σπάνιο θέαμα που μπορούν να δουν τα ανθρώπινα μάτια.
Λαμβάνοντας υπόψη όλ’ αυτά – τις δημοπρασίες, τα καρότσια, τη φτήνια, το λαμποκόπημα – δεν μπορεί να πει κανείς ότι ο χαρακτήρας της Όξφορντ Στριτ είναι εκλεπτυσμένος. Είναι ένας τόπος όπου συμβαίνουν πράγματα, ένα θερμοκήπιο εντυπώσεων. Το πεζοδρόμιο φαίνεται να δημιουργεί φρικτές τραγωδίες· πολλές ηθοποιοί χωρίζουν εδώ και εκατομμυριούχοι αυτοκτονούν με μια συχνότητα που είναι άγνωστη στα πιο σοβαρά πεζοδρόμια των κατοικημένων περιοχών. Τα νέα εναλλάσσονται πιο γρήγορα από ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του Λονδίνου. Οι άνθρωποι που συνωστίζονται εδώ φαίνεται να γλείφουν το μελάνι από τα πρωτοσέλιδα και να καταναλώνουν περισσότερα από αυτά και να απαιτούν απανωτές τελευταίες εκδόσεις πιο γρήγορα από αλλού. Το μυαλό γίνεται μια κολλώδης μάζα που απορροφά εντυπώσεις και η Όξφορντ Στριτ απλώνει πάνω της μια ατέλειωτη σειρά διαφορετικών εικόνων, ήχων και κινήσεων. Πακέτα τσουγκρίζουν και συγκρούονται· λεωφορεία ξύνουν το κράσπεδο· ο θόρυβος μιας ολόκληρης ορχήστρας με χάλκινα που παίζει πολύ δυνατά συρρικνώνεται και ακούγεται σαν ήχος λεπτού αυλού. Λεωφορεία, μικρά φορτηγά, ιδιωτικά αυτοκίνητα, καρότσια περνούν διαρκώς σαν κομμάτια ενός απεικονιστικού παζλ· ένας άσπρο βραχίονας υψώνεται. Το παζλ πυκνώνει, πήζει, σταματά· ο άσπρος βραχίονας κατεβαίνει και ξεχύνεται πάλι, ραβδωτός, ελισσόμενος, φύρδην μίγδην, μέσα σε ακατάπαυστο τρέξιμο και χαμό. Το παζλ δεν συμπληρώνεται ποτέ, όσο κι αν κοιτάμε.
Στις όχθες αυτού του ποταμού από περιστρεφόμενους τροχούς οι σύγχρονοι αριστοκράτες μας έχουν χτίσει παλάτια, όπως τότε που οι Δούκες του Σόμερσετ και του Νορθάμπερλαντ, οι Κόμητες του Ντόρσετ και του Σάλσμπερι παρέτασσαν στο Στραντ τις επιβλητικές επαύλεις τους. Τα διάφορα κτήρια των μεγάλων εταιρειών φανερώνουν το θάρρος, τον δυναμισμό, την τόλμη των δημιουργών τους, ακριβώς όπως οι υπέροχες κατοικίες του Κάβεντις και του Πέρσι φανερώνουν παρόμοιες ιδιότητες σε κάποια μακρινή κομητεία. Από τα σπλάχνα των εμπόρων μας θα ξεπηδήσουν οι Κάβεντις και Πέρσι του μέλλοντος. Πράγματι, οι μεγάλοι Λόρδοι της Όξφορντ Στριτ είναι τόσο μεγαλόψυχοι, όσο κάθε Δούκας ή Κόμης που σκόρπιζε χρυσό ή μοίραζε ψωμιά στους φτωχούς μπροστά στις καγκελόπορτές του. Μόνο που η απλοχεριά τους έχει διαφορετική μορφή. Έχει τη μορφή διεγερμένης διάθεσης, προβολής, ψυχαγωγίας, παραθύρων που φωτίζονται τη νύχτα, σημαιών που κυματίζουν τη μέρα. Μας προσφέρουν τις τελευταίες ειδήσεις χωρίς κόστος. Η μουσική ξεχύνεται από τις αίθουσες δεξιώσεών τους δωρεάν. Δεν χρειάζεται να ξοδέψεις περισσότερο από ένα σελίνι, έντεκα πένες και τρία φαρδίνια για να απολαύσεις όλη τη θαλπωρή που παρέχουν οι ψηλές και ευάερες αίθουσες και τα απαλά παχιά χαλιά και η πολυτέλεια των ανελκυστήρων και η λάμψη των υφασμάτων και των χαλιών και του ασημιού. Ο Πέρσι και ο Κάβεντις δεν θα μπορούσαν να προσφέρουν περισσότερα. Τα δώρα αυτά έχουν βέβαια ένα σκοπό – να μας πείσουν να βγάλουμε από τις τσέπες μας το σελίνι και τις έντεκα πένες όσο πιο ανενδοίαστα γίνεται· αλλά οι οικογένειες του Πέρσι και του Κάβεντις δεν ήταν γενναιόδωρες χωρίς να ελπίζουν σε κάποια ανταπόδοση, είτε αυτή ήταν η αφιέρωση κάποιου ποιητή είτε η ψήφος του αγρότη. Και τόσο οι παλιοί λόρδοι όσο και οι νέοι αύξαναν σημαντικά τον διάκοσμο και τη διασκέδαση της ανθρώπινης ζωής.
Δεν μπορεί όμως να αμφισβητήσει κανείς ότι αυτά τα παλάτια της Όξφορντ Στριτ είναι μάλλον ευάλωτες κατοικίες – ίσως κτήματα μάλλον παρά μέρη να διαμένεις. Νιώθει κανείς ότι περπατά πάνω σε μια σανίδα τοποθετημένη πάνω σε ατσάλινους δοκούς, και ότι ο εξωτερικός τοίχος, παρόλη την περίτεχνη λίθινη διακόσμησή του, έχει μόνο το πάχος που χρειάζεται για να αντέχει τη δύναμη του ανέμου. Ένα δυνατό τσίγκλισμα με τη μύτη μιας ομπρέλας μπορεί κάλλιστα να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στο κτήριο. Πολλές μικρές αγροικίες που χτίστηκαν για να στεγάσουν αγρότες ή μυλωνάδες, όταν στον θρόνο ήταν η βασίλισσα Ελισάβετ, θα αντέχουν ακόμη όταν τα παλάτια αυτά θα έχουν καταρρεύσει. Οι παλιοί τοίχοι των αγροικιών με τα δρύινα δοκάρια τους και τις στέρεα χτισμένες τούβλινες στρώσεις τους, εξακολουθούν να προβάλλουν ισχυρή αντίσταση στα τρυπάνια και τους σωλήνες που προσπαθούν να εισαγάγουν τη σύγχρονη ευλογία του ηλεκτρισμού. Οποιαδήποτε μέρα της εβδομάδας όμως μπορεί κανείς να δει την Όξφορντ Στριτ να εξαφανίζεται από τα χτυπήματα της σκαπάνης κάποιου εργάτη καθώς αυτός ισορροπεί επικίνδυνα πάνω σ’ έναν σκονισμένο πυργίσκο και γκρεμίζει τοίχους και προσόψεις με μεγάλη ευκολία σαν να ήταν φτιαγμένοι από κίτρινο χαρτόνι και γλάσο ζάχαρης.
Και πάλι οι ηθικολόγοι δαχτυλοδείχνουν περιφρονητικά. Επειδή τέτοια ισχνότητα, τέτοιες χάρτινες πέτρες και τέτοια σαθρά τούβλα αντανακλούν, λένε, την επιπολαιότητα, την επιδεικτικότητα, τη βιασύνη και την ανευθυνότητα της εποχής μας. Ίσως όμως δεν έχουν δίκιο να περιφρονούν, όπως δεν θα είχαμε κι εμείς αν απαιτούσαμε από τον κρίνο να είναι φτιαγμένος από μπρούντζο ή από τη μαργαρίτα να έχει πέταλα από άφθαρτο σμάλτο. Η γοητεία του σύγχρονου Λονδίνου έγκειται στο ότι δεν έχει κατασκευαστεί για να διαρκέσει· είναι χτισμένο για να αφανίζεται. Οι γυάλινες προσόψεις του, η διαφάνειά του, η πλημμύρα των πολύχρωμων επιχρισμάτων δίνουν μια διαφορετική ευχαρίστηση και πετυχαίνουν έναν διαφορετικό στόχο από αυτόν που επεδίωκαν και προσπαθούσαν να πετύχουν οι παλιοί οικοδόμοι και οι εντολοδότες τους, οι ευγενείς της Αγγλίας. Η περηφάνια τους απαιτούσε την ψευδαίσθηση της μονιμότητας. Η δική μας, αντίθετα, φαίνεται ότι απολαμβάνει ν’ αποδεικνύει ότι μπορούμε να κάνουμε πέτρες και τούβλα τόσο εφήμερα, όσο οι ίδιες μας οι επιθυμίες. Δεν χτίζουμε για τους απογόνους μας, που μπορεί να ζουν πάνω στα σύννεφα ή κάτω στη γη, αλλά για μας τους ίδιους και για τις δικές μας ανάγκες. Γκρεμίζουμε και ξαναχτίζουμε όπως προσδοκούμε κι εμείς να γκρεμιστούμε και να ξαναχτιστούμε. Είναι μια παρόρμηση που μας ωθεί να δημιουργούμε και να γονιμοποιούμε. Η όρεξη για ανακαλύψεις αυξάνεται και η ικανότητα για εφευρέσεις οξύνεται.
Τα μέγαρα της Όξφορντ Στριτ αγνοούν αυτό που φαινόταν καλό στους Έλληνες, στον Ελισαβετιανό, στον ευγενή του δέκατου όγδοου αιώνα· γνωρίζουν μέχρι τα μύχια τους ότι αν δεν επινοηθεί μια αρχιτεκτονική που με τέλειο τρόπο δείχνει τις θήκες καλλυντικών, τα φορέματα από το Παρίσι, τις φτηνές κάλτσες και το βάζο με άλατα μπάνιου, τα μέγαρά τους, τα αρχοντικά και τα αυτοκίνητά τους και οι μικρές βίλες στο Κρόιντον και στο Σούρμπιτον, όπου ζουν οι υπάλληλοι των καταστημάτων τους, όχι και τόσο άσχημα τελικά, με γραμμόφωνο και ράδιο, και με χρήματα για κινηματογράφο – όλα αυτά θα καταρρεύσουν. Συνεπώς εκτείνουν την πέτρα με τρόπο φανταστικό· ανακατώνουν βάναυσα και με τρόπο που προκαλεί άγρια σύγχυση την αισθητική της Ελλάδας με αυτή της Αιγύπτου, της Ιταλίας, της Αμερικής· και επιχειρούν με θράσος να δημιουργήσουν έναν αέρα πολυτέλειας, χλιδής, στην προσπάθειά τους να πείσουν τους πάντες ότι εδώ η αιώνια ομορφιά, πάντα φρέσκια, πάντα νέα, πολύ φτηνή και προσιτή σε όλους αναβρύζει κάθε μέρα από ένα αστείρευτο πηγάδι. Η απλή σκέψη της ηλικίας, της σταθερότητας, της μεγάλης διάρκειας είναι απεχθής στην Όξφορντ Στριτ.
Συνεπώς, εάν ο ηθικολόγος επιλέξει να κάνει τον απογευματινό του περίπατο σ’ αυτόν τον συγκεκριμένο δρόμο πρέπει να ρυθμίσει την ακοή του έτσι ώστε να συλλαμβάνει κάποιες παράξενες, παράταιρες φωνές. Πάνω από τη φασαρία από τα φορτηγά και τα λεωφορεία μπορούμε να τις ακούσουμε να κλαίνε. Ένας θεός ξέρει, λέει ο άνθρωπος που πουλάει χελώνες, πόσο πονάει το χέρι μου· η πιθανότητα να πουλήσω μια χελώνα είναι μικρή. Αλλά δεν το βάζω κάτω! Όλο και κάποιος αγοραστής μπορεί να φανεί· το αν βρω κρεβάτι να κοιμηθώ απόψε εξαρτάται από αυτό· οπότε πρέπει να συνεχίσω, αργά αργά, όσο η αστυνομία επιτρέπει να σπρώχνω το καρότσι μου στην Όξφορντ Στριτ από την αυγή μέχρι το σούρουπο. Η αλήθεια είναι, λέει ο εξαιρετικός έμπορας, ότι δεν σκέφτομαι να μυήσω τον κόσμο σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο αισθητικής ευαισθησίας. Κατακουράζεται το μυαλό μου να σκέφτομαι πώς μπορώ να παρουσιάζω τα προϊόντα μου, ώστε η σπατάλη χώρου να είναι ελάχιστη και η αποτελεσματικότητα μέγιστη. Πράσινοι δράκοι στην κορυφή των κορινθιακών κιόνων μπορεί να βοηθούν· ας το δοκιμάσουμε. Παραδέχομαι, λέει η κυρία της μεσοαστικής τάξης, ότι τριγυρίζω και κοιτάζω και παζαρεύω και προσπαθώ να ρίξω την τιμή και ψαχουλεύω σε όλα τα καλάθια με ρετάλια με τις ώρες. Ξέρω ότι τα μάτια μου αποκτούν μια δυσάρεστη γυαλάδα και χυμάω και αρπάζω ό,τι βρω με αποκρουστική απληστία. Ο άντρας μου όμως είναι απλός τραπεζικός υπάλληλος· διαθέτω μόνο δεκαπέντε λίρες τον χρόνο για ρούχα· έρχομαι έτσι εδώ και τριγυρίζω και χασομερώ και κοιτάζω και δείχνω, αν μπορώ, καλά ντυμένη όσο και οι γειτόνισσές μου. Είμαι κλέφτρα, λέει μια γυναίκα του ίδιου κύκλου, και επιπλέον κυρία ελαφρών ηθών. Αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο να βουτήξεις μια τσάντα από κάποιο γκισέ χωρίς να σε δει ο πελάτης· και τελικά μπορεί αυτή να περιέχει μόνο ένα ζευγάρι γυαλιά και παλιά εισιτήρια λεωφορείου. Εμπρός, λοιπόν!
Χίλιες τέτοιες φωνές ηχούν πάντα δυνατά στην Όξφορντ Στριτ. Όλες είναι τεταμένες, όλες είναι αληθινές, όλες πιέζονται να βγουν από αυτούς που φωνάζουν εξαιτίας της ανάγκης τους να κερδίσουν τα προς το ζην, να βρουν ένα κρεβάτι, να επιπλεύσουν με κάποιο τρόπο στην ορμητική, αδιάφορη, αμείλικτη παλίρροια του δρόμου. Ακόμη και ένας ηθικολόγος που πρέπει να υποθέσουμε, αφού μπορεί και ονειρεύεται όλο το απόγευμα, είναι ένας άντρας με χρήματα στην τράπεζα – ακόμη και ένας ηθικολόγος πρέπει να παραδέχεται ότι αυτός ο φανταχτερός, πολύβουος, ακαλαίσθητος δρόμος μας θυμίζει ότι η ζωή είναι αγώνας, ότι κανένα κτήριο δεν παραμένει άφθαρτο, ότι κάθε επίδειξη είναι μάταιη. Και απ’ όλα αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε – αλλά μέχρις ότου κάποιος επιτήδειος καταστηματάρχης κατεβάσει την ιδέα ν’ ανοίξει κελιά για μοναχικούς στοχαστές με παραπετάσματα από πράσινο βελουτέ και εφοδιασμένα με αυτόματες πυγολαμπίδες και λίγους γνήσιους σκόρους του θανάτου για να οδηγούν σε σκέψη και στοχασμό, είναι μάταιο να προσπαθεί κανείς να καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα για την Όξφορντ Στριτ.
