Εικαστική/Εικονική πραγματικότητα

Από το εμπράγματο στο ιδεοκρατικό • Οι νοητικές εικόνες από τις εκθέσεις της εποχής και από τις εικαστικές ειδήσεις έχουν κατασταλαγμένο παλιό περιεχόμενο, αλλά απροσδιόριστη πραγματικότητα

Όσο είμαστε στη λεγόμενη Κρίση, τόσο οι εικόνες στο νου και στα μίντια παίρνουν απόσταση από αυτό που κάποτε λέγαμε απτή πραγματικότητα, μπερδεύονται, εναλάσσονται. Γι’ αυτό και ονομάσαμε εξ αρχής αυτή τη στήλη «Εικαστική & Εικονική Πραγματικότητα». Δεν είναι μόνο που τα ΜΜΕ γέμισαν την καθημερινότητά μας. Είναι, επιπλέον, που ζούμε στη χώρα που άλλαξε και αλλάζει δέρμα, και τα αισθητά ζητούν επαναπροσδιορισμό.
Εντατικά οι εικαστικές ανακοινώσεις και εκθέσεις επιζητούν επαφή με την κοινή γνώμη, αλλά και χάνουν κατά πολύ από την επαφή, από την προσγείωση στην δεκτικότητα και ιδιαιτερότητα του καθενός χωριστά. Παραδοξολογία; Παρατηρείστε τα νέα των τελευταίων εβδομάδων: Έξι εκθέσεις κορυφαίων καλλιτεχνών αναδρομικού χαρακτήρα σε σημαδιακούς επιφανείς χώρους και παράλληλα –κάπως σαν «επικοινωνιακές» εκθέσεις κι αυτές– άφθονα δημοσιεύματα για τον θάνατο δυο επίσης σπουδαίων καλλιτεχνών.
Οι εκθέσεις: Γιάννης Τσαρούχης (Ίδρυμα Κυδωνιέως) και Ντίκος Βυζάντιος (Μουσείο Γουλανδρή) στην Άνδρο, Τάκης Κατσουλίδης (Ίδρυμα Κακογιάννη), Όπυ Ζούνη (Μουσείο Ιστορίας ΕΚΠΑ), Σωτήρης Σόρογκας (ΑΣΚΤ σταθμός στη Μύκονο), Γιάννης Ψυχοπαίδης (Citrone και Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου). Και οι δύο κηδείες: του Pavlos (Διονυσόπουλος) και του Βαγγέλη Δημητρέα. Οι εικόνες ανακαλούνται εύκολα στο νου, γνωρίζουμε από πριν τι θα δούμε, είναι καλλιτέχνες «εδραιωμένοι» και καθιερωμένοι, με ιστορία πίσω τους και οι εκθέσεις έχουν όλες ενδιαφέρον, αλλά για διαφορετικούς και συχνά επιμερισμένους επικοινωνιακούς λόγους.
Του Τσαρούχη διότι είναι πάντα η δημοφιλέστερη προσωπικότητα της νεοελληνικής ζωγραφικής, και δεν κουράζει το ευρύ κοινό παρά την πιεστική επανάληψη εκθέσεων. Το Μπενάκη έχει κάνει ήδη τρεις εκθέσεις του, αλλά και το ΕΜΣΤ και το Μακεδονικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, επίσης.

Του Σόρογκα η έκθεση είναι μια αναδρομή στο λιτό, στοχαστικό, αλλά και αισιόδοξο εντέλει έργο με τις διαλυμένες εικόνες των θεμάτων που δοξάζονται από το λευκό τριγύρω τους. Γιατί όμως στη γλεντζέδικη Μύκονο;

Οι γεωμετρικές επιφάνειες της Όπυς Ζούνη ταιριάζουν με την αίσθηση του πανεπιστημιακού χώρου, προσφέροντας οπτικά ερωτήματα με τις αφαιρετικές «πύλες προς το άγνωστο» ως προβληματισμό.

Ο στοχαστικός πάντα Γιάννης Ψυχοπαίδης ερευνά την ιστορική σημειολογία του «Λεμονοδάσους» του Πόρου και της σχετικής λογοτεχνικής παράδοσης.

Ο Βυζάντιος παρουσιάζεται πρώτη φορά σε αναδρομική μουσείου, εύστοχη επιλογή, αφορμή για εμβάθυνση στο εξπρεσιονιστικό έργο του.

Ο Τάκης Κατσουλίδης εξακολουθεί να προχωρά το έργο του σαν να είναι χθεσινός. Πάνω σε μουσαμά βλέπουμε γυναικείες κυρίως φιγούρες, σε συνθέσεις ποιητικές σαν να εισχωρούν οι μία μέσα την άλλη, αλλά και με τη μνήμη του σκιοφωτισμού από την χαρακτική παράδοση, της οποίας ο καλλιτέχνης είναι σημαντικό κεφάλαιο εδώ και δεκαετίες.

Ο θάνατος του Παύλου Διονυσόπουλου έδειξε ότι υπάρχει ευρύτερο ενδιαφέρον για το έργο του. Βέβαια τα περισσότερα από όσα γράφτηκαν αναφέρονται στην ένδοξη εκθεσιακή πορεία του στο Παρίσι και την Ευρώπη, αλλά έστω κάπου κάπου διαβάσαμε και ερμηνείες της καλλιτεχνικής γοητείας του. Ας σταθούμε παραπάνω σ’ αυτό. Κομμένα με τα βαριά βιομηχανικά «μαχαίρια» των τυπογραφείων τα έντυπα χαρτιά αναδεικνύονται στα χέρια του ως εκφραστικό υλικό, που φέρει τη βία αλλά και την τρυφερότητα. Μ’ αυτά τα «σκουπίδια», φτιάχνει εικόνες από αντικείμενα της κατανάλωσης, τρυφερές και εύθραυστες εικόνες/κατασκευές μέσα σε πλεξιγλάς, και ο θεατής εισπράττει μια ευχάριστη, θετική, παιχνιδιάρικη διάθεση. Ο Παύλος ήταν ένα πολύ φτωχό παιδί στα Φιλιατρά και έπαιζε με μπάλλες φτιαγμένες από κουρέλια του ράφτη πατέρα του, όπως αναφέρει ο ίδιος, ιδία-προμήνυμα της μετέπειτα εικαστικής του καλλιτεχνίας.

Ο Βαγγέλης Δημητρέας δεν είχε διεθνή καριέρα, υπήρξε όμως συμπαθής ερευνητική μορφή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και καλός δάσκαλος. Η έρευνά του δημοφιλής και δεόντως εκτιμημένη μεταξύ των ρεαλιστών ζωγράφων και θεωρητικών.
Όλες αυτές οι παραπάνω «εικόνες από εκθέσεις και θανάτους», φτιάχνουν έναν νοητό χώρο αξίας, κάτι σαν cloud. Έτσι τις προσεγγίσαμε και μ’ αυτό το κείμενο, ως εικονική πραγματικότητα, όχι ως εμπειρία επιτόπου. Άλλωστε η απτή αίσθηση θα είναι προσωπική στον καθένα.
Είναι ευχάριστο, πάντως, ότι αυξήθηκε ο αριθμός τέτοιων εκθέσεων με κορυφαίους καλλιτέχνες, καλοκαιριάτικα – είναι και ο πολιτιστικός τουρισμός στη μέση. Παλιότερα, το καλοκαίρι είχαμε και πολλές εκδηλώσεις «πειραματικής» τέχνης, πιο ελκυστικές ίσως για την περιέργεια, αλλά σιγά-σιγά αυτές περιορίστηκαν, μάλλον για οικονομικούς λογους.