Irene Dalis: Η παντοπόρος τραγουδίστρια που «γέννησε» την Όπερα του Σαν Χοσέ

Κάθε φωνή έχει το δικό της χρώμα. Η ιδιοσυγκρασία, η μητρική γλώσσα καθώς και το περιβάλλον διαμορφώνουν ένα ξεχωριστό χρώμα στις φωνές των ανθρώπων. Στην όπερα μιλάμε συχνά για τις ρώσικες φωνές, τις ιταλικές, υπάρχουν, όμως, και οι ελληνικές φωνές. Μέσα στα χρόνια έχουν διαγράψει λαμπρές πορείες στις παγκόσμιες σκηνές κι εκείνο που τις διακρίνει είναι μια εγγενής δραματικότητα, ένα σκοτάδι που ελλοχεύει ακόμα και πίσω από το πιο εκτυφλωτικό φως. Μαρία Κάλλας, Νικόλας Μοσχονάς, Έλενα Σουλιώτη, Αγνή Μπάλτσα, Κώστας Πασχάλης, Τερέζα Στράτας και τόσοι άλλοι.
Τούτο το ιδιαίτερο χρώμα που εμποτίζεται από τη Μεσόγειο και τα διαγενεαλογικά βιώματα είναι διακριτό ακόμα και σε περιπτώσεις τραγουδιστών με ελληνική καταγωγή. Με μια τέτοια σπουδαία περίπτωση θα ασχοληθούμε σήμερα. Πρόκειται για την Irene Dalis η οποία γεννήθηκε στην California το 1925 από πατέρα Έλληνα και μητέρα Ιταλίδα. Πέθανε πριν από δέκα χρόνια αφήνοντας πίσω της έργο ζωής τόσο όσο τραγουδίστρια όσο και ως οραματίστρια στον χώρο της όπερας.
Ο πατέρας της Peter Dalis, γεννημένος το 1888, μετανάστευσε στην Αμερική και κατόρθωσε να δημιουργήσει μια πετυχημένη ζωή ως πιλοποιός και ιδιοκτήτης καταστήματος με καπέλα. Εγκαταστάθηκε στο San José της California, παντρεύτηκε την Ιταλίδα Mary Rose Boitano και απέκτησε πέντε παιδιά στα οποία προσέφερε μόρφωση ακαδημαϊκή αλλά και απαραιτήτως μουσικές σπουδές. Η ίδια η Dalis έχει πει: «Ο πατέρας μου δεν ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος ―ήρθε στην Αμερική στα 14 του― και ποτέ δεν ξοδεύαμε χρήματα επιπόλαια. Ο πατέρας μου κατά τη διάρκεια της παιδικής μου ηλικίας είχε χρήματα μόνο για μουσική και βιβλία και επέμενε ότι κάθε ένα από τα πέντε παιδιά του έπρεπε να πάρει μαθήματα μουσικής σε ένα όργανο της επιλογής του. Η επιλογή μου ήταν το πιάνο και η ιδέα του πατέρα μου για μια όμορφη βραδιά περιελάμβανε τα πέντε παιδιά του να τον διασκεδάζουν. Δεν είχαμε τηλεοράσεις τότε, έτσι η μουσική έπαιζε μεγάλο ρόλο στο σπίτι μας.»

Η Yvonne Patricia Dalis, το μικρότερο παιδί της οικογένειας, γεννήθηκε στις 8 Οκτωβρίου του 1925. Χρόνια αργότερα άλλαξε το όνομά της σε Irene για καλλιτεχνικούς λόγους με πρόταση του Rudolf Bing, τον τότε διευθυντή της Metropolitan Opera. Ξεκίνησε να μαθαίνει μουσική πριν ακόμα μάθει να διαβάζει καθώς η μεγάλη της αδελφή ήταν και η πρώτη της δασκάλα του πιάνου, και μετέπειτα το κύριο στήριγμά της για την καριέρα της. Η Irene μεγάλωσε και σπούδασε παιδαγωγικά της μουσικής στο San Joseé State University. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής της εκεί μελέτησε και πιάνο και τραγούδι. Μετά την αποφοίτησή της, το 1946, ύστερα από μεσολάβηση της αδελφής της, αφού ο Έλληνας πατέρας θα της επέτρεπε να φύγει μακριά μόνο αν παντρευόταν Έλληνα, συνέχισε τη μουσική της εκπαίδευση στο Columbia Teachers College όχι ως πιανίστρια αλλά ως τραγουδίστρια. Εκεί, η Dalis σπούδασε τραγούδι υπό την καθοδήγηση των Edyth Walker, Paul Althouse και Harry Wilson. Η Edyth Walker ήταν διακεκριμένη διεθνώς, και ιδιαιτέρως στις όπερες του Wagner, κάτι που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία της Dalis. Το 1951, έλαβε υποτροφία Fulbright για να σπουδάσει όπερα στην Ευρώπη, όπου φοίτησε στο Università per Stranieri di Perugia και στο Ωδείο Giuseppi Verdi στο Μιλάνο. Tο 1952, υπέγραψε το πρώτο της συμβόλαιο με τη φημισμένη Όπερα του Bayreuth στη Γερμανία.
Έκανε το ντεμπούτο της στη Metropolitan Opera τον Μάρτιο του 1957 ως Eboli στην όπερα Don Carlos του Verdi τραγουδώντας σε μια μυθική διανομή μαζί με τους Ettore Bastianini, Jussi Björling, και Cesare Siepi. Την προηγούμενη χρονιά ο διευθυντής της Metropolitan Opera Rudolf Bing της είχε προτείνει να κάνει το ντεμπούτο της ως Adalgisa δίπλα στο ντεμπούτο μιας άλλης σπουδαίας Ελληνίδας, της Μαρίας Κάλλας. Η Dalis απέρριψε την πρόταση αφού η δασκάλα της πίστευε ότι δεν ήταν ακόμα έτοιμη για αυτόν τον ρόλο. Το ντεμπούτο της το 1957 στη Metropolitan Opera ήταν «ένα από τα πιο συναρπαστικά της σεζόν», έγραψαν οι New York Times. «Μέχρι να φτάσει στο τρίο της δεύτερης πράξης έδειξε ότι μπορούσε να τραγουδήσει με ταμπεραμέντο. Και στην τρίτη πράξη στο “O don fatale”, μια από τις σπουδαιότερες δραματικές άριες του Βέρντι, ήταν σαν βετεράνος. Η φωνή της, η οποία έχει εύρος, ασφάλεια και λαμπρές κορυφαίες νότες, ήταν πλέον υπό πλήρη έλεγχο. Τραγούδησε και κινήθηκε με πλήρη αφοσίωση στο συναίσθημα του χαρακτήρα. Το τραγούδι της είχε χρώμα και φωτιά. Όσον αφορά την ποιότητα, μπορεί να υπάρχουν πιο πλούσιες φωνές στη Metropolitan στο τμήμα της μέτζο-σοπράνο, η δεσποινίς Dalis, όμως, χρησιμοποιεί τη δική της σαν καλλιτέχνης». Το 1961 τραγούδησε για πρώτη φορά την Kundry στον Parsifal του Wagner και αποθεώθηκε για τον «τονικό της πλούτο και τη φλογερή δραματική της παρουσία», ενώ την επόμενη χρονιά προσκλήθηκε από το Bayreuth Festival για να τραγουδήσει εκεί την Kundry, η πρώτη Αμερικανίδα τραγουδίστρια που είχε αυτή τη διάκριση. Στη Metropolitan Opera παρέμεινε για 20 καλλιτεχνικές περιόδους, τραγούδησε σε 274 παραστάσεις και ήταν στη σκηνή όταν έκαναν το ντεμπούτο τους οι Franco Corelli, Birgit Nilsson, Leontyne Price, Nicolae Herlea και Placido Domingo.

Πολύ συνειδητά σταμάτησε να τραγουδά το 1977, στο ζενίθ της, γιατί πίστευε ότι το κάλεσμά της ήταν άλλο. Επέστρεψε στην πόλη που μεγάλωσε και γαλουχήθηκε και αρχικά εργάστηκε ως καθηγήτρια τραγουδιού στο San José State University. Το μεγαλύτερο σχέδιό της, όμως, ήδη είχε διαμορφωθεί μέσα της. Ήθελε να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να εκπαιδεύονται τα νέα ταλέντα και να εξάγονται σε άλλες πολιτείες και χώρες. Οι σπουδές της στη Γερμανία της προσέφεραν τις βάσεις για να δημιουργήσει το San José Opera Workshop το οποίο εξελίχθηκε στην Όπερα του San José. Πρόκειται για έναν μοναδικό θεσμό σε όλη την Αμερική αφιερωμένο στη διαμόρφωση της καριέρας νέων επαγγελματιών. Προσλαμβάνει νέους τραγουδιστές για ολόκληρη την καλλιτεχνική περίοδο, ή πολλαπλές περιόδους, δίνοντάς τους την ευκαιρία να τραγουδήσουν πολλούς πρωταγωνιστικούς ρόλους, με δωρεάν στέγαση και παράλληλες δυνατότητες να προσφέρουν στην τοπική κοινωνία μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ακολουθώντας τη φιλοσοφία της για την ενθάρρυνση των νέων τραγουδιστών, με την υποστήριξη ενός ανώνυμου δωρητή, η Dalis ίδρυσε το 2007 και διαγωνισμό τραγουδιού, τον Irene Dalis Vocal Competition, που διεξάγεται στο San José κάθε άνοιξη προσφέροντας χρηματικά βραβεία ύψους 50.000 δολαρίων.

Η Irene Dalis δεν σχεδίασε ποτέ τη ζωή της. Δεν σκεφτόταν ότι θα γίνει μεγάλη τραγουδίστρια, ιμπρεσάριος, διευθύντρια όπερας. Ό,τι έκανε, όμως, το έκανε με ορμή, πίστη, και πάθος. Τίποτα δεν την κατέβαλε. Στις αρχές του ‘90 το σπίτι της κάηκε ολοσχερώς και μαζί όλο το προσωπικό της αρχείο. Δεν φάνηκε να την στεναχωρεί αφού ήταν συμφιλιωμένη με το εφήμερο της ζωής. Ευτυχώς, πολλές ηχογραφήσεις βρέθηκαν αργότερα χάρις σε θαυμαστές της. Η κόρη των μεταναστών από την Ελλάδα και την Ιταλία ήταν ασταμάτητη ακόμα και όταν στα 85 της είχε ένα τρομερό τροχαίο ατύχημα. Ξεκίνησε μια εντατική πορεία αποκατάστασης για να περπατήσει ξανά, αψηφώντας τις προβλέψεις των γιατρών, ενώ για το μόνο που λυπόταν ήταν ότι το ατύχημα δεν προκλήθηκε από έναν δισεκατομμυριούχο ώστε να αποκαταστήσει για πάντα το δημιούργημά της, την Όπερα του San José! Απεβίωσε στις 14 Δεκεμβρίου του 2014 σε ηλικία 89 ετών αφήνοντας πίσω της έργο διαχρονικής αξίας και σπουδαιότητας.