Α  Φ  Ι  Ε  Ρ  Ω  Μ  Α
Αλέξανδρος Σχινάς (1924-2012)
________

Επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου



Ο συγγραφέας Αλέξανδρος Σχινάς υπήρξε ολιγογράφος και καίριος. Τα εκρηκτικά υπερλεξιστικά κείμενά του που δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό Πάλι του Νάνου Βαλαωρίτη το 1964 και το κορυφαίο βιβλίο του Αναφορά περιπτώσεων που κυκλοφόρησε το 1966 (επανεκδόθηκε τριπλασιασμένο το 1989 και φέτος, 35 χρόνια μετά, θα ανατυπωθεί από τις εκδόσεις της «Εστίας») υπήρξαν για την εποχή τους πρωτοποριακά, άσκησαν μεγάλη επίδραση στους ομοτέχνους του και πλούτισαν απρόσμενα τον νεοελληνικό αφηγηματικό λόγο. Πολλοί θαύμασαν αυτό το έργο, πολλούς συνεπήρε, αλλά κατά παράξενο τρόπο δεν βρήκε συνέχεια, έμεινε στο στερέωμα σαν μια ειδική και ανεπανάληπτη περίπτωση.
Συνειδητή πρόθεσή του ήταν μια συναισθηματικά πλήρως αποφορτισμένη γλώσσα, μια γλώσσα μαθηματικής ακρίβειας, μια πρόζα τέλειου σχεδιασμού. Όπως στο κείμενο «Ενώπιον πολυβολητού», στο οποίο πειραματίζεται με μια ηλεκτρονική «αφηγηματική συσκευή». Της δίνει συνεχώς εναλλασσόμενες εντολές κι αυτή παράγει διαρκώς νέες εκδοχές του ίδιου θέματος, ένα καλειδοσκόπιο αχαλίνωτης γλωσσικής ευφροσύνης. Αλλά πίσω από αυτή τη γεωμετρική αρμονία και εντέλεια διαισθάνεται κανείς ένα απομονωμένο εγώ, έγκλειστο, που καγχάζει προκλητικά με τον έξω κόσμο. Η αφετηρία και η πεμπτουσία της ζωής και του έργου του ήταν η αποξένωση του ανθρώπου μέσα σε έναν εχθρικό κόσμο και η προσπάθεια λύτρωσης με την επινόηση νέων κόσμων, μέσα από ανανεούμενες γλωσσικές φαντασμαγορίες.

Ο Αλέξανδρος Σχινάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1924, ήταν γιος του στρατηγού Αλέξανδρου Σχινά που είχε διακριθεί για εξαίρετη ανδρεία στη Μικρασιατική Εκστρατεία και της Ζωής Σαραντοπούλου, κόρης εύπορης οικογένειας. Όπως αρεσκόταν ο ίδιος να αναφέρει στα βιογραφικά του σημειώματα, τελείωσε το Βαρβάκειο, όχι όμως και τη Φυσικομαθηματική Σχολή, στην οποία σπούδασε για λίγο χημεία. Η ανέμελη νιότη στην Κηφισιά επρόκειτο να τελειώσει απότομα με τη στρατιωτική θητεία την εποχή του εμφυλίου. Ξυλοδαρμός από μέλη του ΕΑΜ, παρέμβαση της μητέρας που πρόσφερε τότε υπηρεσίες νοσοκόμας, απολυτήριο ως «ψυχικά ευάλωτος». Η μητέρα νοσοκόμα εμφανίζεται και στο πεζό «Ο πόλεμος», ένα κείμενο οργουελικής ατμόσφαιρας, στο οποίο μια αδιόρατη εξουσία επιβάλλει τη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας και την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Παράλληλα με τις πνευματικές ζυμώσεις της ανήσυχης νεολαίας που διαδραματίζονταν στα καφενεία Βυζάντιο και Μπραζίλιαν αρχίζουν τα επανειλημμένα ταξίδια στη Δυτική Γερμανία, όπου και τελικά θα εγκατασταθεί το 1959. Παρά την Κατοχή υπήρχε διάχυτη στην οικογένεια μια εκτίμηση για τις γερμανικές αρετές. Στο μεταξύ έχει παντρευτεί τη Λένα Απέργη και έχει γεννηθεί η κόρη τους Αμαλία.

Έγινε ανταποκριτής του ΕΙΡ στη Γερμανία ήδη από το 1963 και, από το 1974, μετά την επταετία συνεργάτης της ΕΡΤ. Κυρίως όμως ταυτίστηκε με την ελληνική εκπομπή της Deutsche Welle (DW) τον καιρό της δικτατορίας, όταν εκατομμύρια Έλληνες κάθε βράδυ στις 10 παρά 20΄αναζητούσαν στη μπάντα των βραχέων τη «Φωνή της ελευθερίας» από την Κολωνία. Από τις πιο συναρπαστικές ραδιοφωνικές παρουσίες τότε ήταν ο Αλέξανδρος Σχινάς με την επιβλητική και υποβλητική φωνή του, όχι μόνο για την ανένδοτη αντιδικτατορική γραμμή των σχολίων του, αλλά και για το πάθος και τη θέρμη του ύφους του. Πολέμησε με τον τρόπο αυτό όχι απλά τη χούντα, αλλά συνολικότερα την πολιτική και πνευματική καθυστέρηση και υπανάπτυξη στην Ελλάδα.
Ο Αλέξανδρος Σχινάς κυριολεκτικά δεν είχε άλλο στον νου του πέρα από την ελευθερία και τη γλώσσα. Ήταν ένας ανυστερόβουλος δημοκράτης που δεν προσπάθησε να εξαργυρώσει την όποια συμβολή του στην αποκατάσταση της δημοκρατίας. Το αίτημα μιας εκσυγχρονισμένης παιδείας τον απασχόλησε επί πολλά χρόνια μετά τη μεταπολίτευση και καρπός αυτής της ενασχόλησης υπήρξε η σειρά εκπομπών του από τη DW που κυκλοφόρησε το 1977 με τον χαρακτηριστικό τίτλο Για την υπεράσπισι της ελληνικής εγκεφαλοκρηπίδας. Το συντηρούμενο δίλημμα τότε ήταν ακόμα «δημοτική ή καθαρεύουσα». Ο ίδιος υποστήριζε ότι ο δημοτικισμός από μόνος του δεν αρκούσε για τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης που στηριζόταν ακόμα στην αποστήθιση και την παρατακτική συσσώρευση γνώσεων και όχι στην κριτική επεξεργασία του γνωστικού υλικού, στην ουσιαστική αντιπαράθεση με τον κόσμο.
Ήταν σαν άνθρωπος ένας ιδιόρρυθμος γητευτής ψυχών, χειμαρρώδης και αιχμηρός, αυστηρός και ανθρώπινος, νάρκισσος και ζείδωρος. Ίσως μέσα απ’ αυτές τις αντιφάσεις να πηγάζει και η ποικιλομορφία του έργου του. Η εμπύρετη ιδιοσυγκρασία του τον συνέδεσε με το ρητορικό είδος του ψόγου, μια στεντόρεια κριτική σε έργα που θεωρούσε ατελέσφορα ή και σαθρά. Με μια σειρά εκπομπών στη DW επέκρινε την πρωτοβουλία των 18 Κειμένων, της επανεμφάνισης δηλαδή το 1970 μιας σειράς λογοτεχνών που τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας είχαν σιγήσει. Πίστευε ότι με το ημίμετρο ενός συλλογικού τόμου προσέφεραν μάλλον άλλοθι στη χούντα για να διατρανώσει την ελευθερία έκφρασης στην Ελλάδα, ενώ απέρριπτε κατηγορηματικά τη «θεωρία των ρωγμών», τη βαθμιαία δηλαδή υπονόμευση της δικτατορίας μέσω μικρών εσωτερικών ρηγμάτων. Στο είδος των Ψόγων ανήκει αναμφίβολα και η καταιγιστική κριτική της μετάφρασης στα ελληνικά του κλασικού έργου του Γκίντερ Γκρας Το τενεκεδένιο ταμπούρλο από τον Θ.Δ. Φραγκόπουλο («Εκεί που ανθίζει η Κόλαση και κατατρομάζουν τα μανιτάρια»: περ. Η λέξη, τ. 55, Ιούνιος 1986), η επέκτασή της στο περ. Χάρτης 20, Ιούλιος 1986, σσ. 135-137) αλλά και η ανελέητη καταγγελία των αμαρτιών του εκδοτικού οίκου της Κολωνίας «Ρωμιοσύνη» («Ένας κίνδυνος για τη λογοτεχνία μας στη Γερμανία»: περ. Διαβάζω, τ. 287, Μάιος 1992).

Ήδη πριν από το βαρύ εγκεφαλικό που υπέστη στις αρχές του 2011 ο Αλέξανδρος Σχινάς είχε αποσυρθεί στο Έσεν, πλήρης ημερών πλέον και αφοσιωμένος στον μικρό γιο του Νίκο, καρπό του δεύτερου γάμου του με τη Ρουθ Στέλκενς. Ήταν παράξενο, αλλά επί χρόνια επέμενε ότι ο γιος του δεν χρειαζόταν να μάθει ελληνικά, γιατί δεν επρόκειτο να του χρησιμεύσουν σε αντίθεση με τις άλλες, μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Ένιωθε πως το μεγάλο όνειρο της ζωής του να γίνει η Ελλάδα μια σύγχρονη και πραγματικά προοδευμένη δημοκρατία δεν είχε γίνει ακόμα πραγματικότητα. Μόνο που ήταν αργά πια για άλλες εκπομπές, για νέες μάχες. Όταν όμως τις τελευταίες ημέρες στο νοσοκομείο αφουγκράστηκε το αναπόφευκτο, σταμάτησε να μιλά γερμανικά. Ξεψύχησε παραληρώντας εν λόγω ελληνικώ, κι ας μην ήταν πια ο φορεύς της φήμης.

Σ. Μ


_______
Ευχαριστίες στις κυρίες Αμαλία Richter-Σχινά και Αγνή Κατζουράκη για την διάθεση εικονογραφικού υλικού.





ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΧΙΝΑ

ΒΙΒΛΙΑ
Αλέξανδρος Σχινάς, Αναφορά περιπτώσεων, έκδοση περ. Πάλι, Αθήνα 1966
Αλέξανδρος Σχινάς, Για την υπεράσπισι της ελληνικής εγκεφαλοκρηπίδας. Εναντίον του σκοταδιστικού ψευτοδημοτικισμού, εκδ. Κέδρος 1977
Αλέξανδρος Σχινάς, Αναφορά περιπτώσεων, επαυξημένη έκδοση, εκδ. Εστία 1989
Αλέξανδρος Σχινάς, Η παρτίδα, εκδ. Εστία 1990

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
Αλέξανδρος Σχινάς, «Το πρόσωπο» (Μ. Πανώριος, Ελληνικά διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, εκδ. Αίολος 1995, σ. 39-66)
Αλέξανδρος Σχινάς, «Περί Εκατόγχειρος», περ. Συντέλεια, τ. 7-8, άνοιξη-καλοκαίρι 1995
Αλέξανδρος Σχινάς, «Σ’ έναν χάρτινο δρυμό». Το ελληνικό βιβλίο έξω από το θερμοκήπιο, εκδ. Libro, Αθήνα 1996
Αλέξανδρος Σχινάς, «Αριστίωνος αποκατάστασι», περ. Νέα Συντέλεια, τ. 3-4, φθινόπωρο 2004-χειμώνας 2005


(Το Δέκατο Ένατο κείμενο. Ιούλιος 1971)