Φωτογραφίες Ράνιας Καταβούτα
Σήμερα, μετά από εξειδικευμένες, εξαντλητικές ως επί το πλείστον αναλύσεις, που υπογράφουν δυτικοί και μη ερευνητές, αντιλαμβάνεται κανείς ότι για την κατανόηση των μυστηρίων που μας περιβάλλουν, η σινική γνωσιολογική μεθοδολογία οργάνωσε με σύνεση τη δική της διαλεκτική παρέμβαση. Οι Κινέζοι αναμετρήθηκαν με τις δυσκολίες που παρουσίασε στην διαχρονική πράξη μια ανάλογη αρραγής σύνθεση. Πίστεψαν ακράδαντα ότι τα εξόφθαλμα απροσμέτρητα μεγέθη κι ο ανυπεράσπιστος, ο ελάσσων κόσμος που βιώνουμε την κάθε στιγμή, είναι παραπληρωματικές όψεις του ίδιου ακριβώς, βασανιστικού ή μη τοπίου.
Η αμφιθυμία μιας ηρωίδας της Βιρτζίνια Γουλφ, όπως εκφράζεται Στο φάρο της, έργο του 1927, αντανακλά άλλη μια φορά τον γενικότερο διχασμό των Ευρωπαίων απέναντι στην αποστομωτική ποικιλία του σινικού φαινομένου. Η εμφανής δυσκολία της κ. Ράμζυ να αποφασίσει αν το πρόσωπο της Λίλυ αδικείται ή όχι από τα «μικρά κινέζικα μάτια της», είναι mutatis mutandis η ίδια η δυσκολία του Δυτικού να αποδεχθεί ή όχι τη σινική σημειολογία στο σύνολό της. Η απονομή των ευσήμων του Κάλλους στην Αγγλίδα που μοιάζει έντονα με Κινέζα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι ισούται με την εξαφάνιση και του τελευταίου ίχνους της προκατάληψης. Οι διαδοχικές αποκαρδιωτικές απορρίψεις και οι ψύχραιμες, αλλά παροδικές αποδοχές της άλλης όψης των πραγμάτων είναι η συμπεριφορά ενός δισταγμού: «Η κ. Ράμζυ χαμογέλασε. Με τα μικρά κινέζικα μάτια της και το πρόσωπό της όλο ζάρες δε θα παντρευόταν ποτέ∙[…]κι ενώ σκεφτόταν πως η γοητεία της Λίλυ βρισκόταν στα κινέζικα μάτια της, λοξά πάνω στο χλωμό, ζαρωμένο προσωπάκι της, μόνο που αυτό μονάχα ένας έξυπνος άντρας μπορούσε να το δει […] περνάει εντελώς απαρατήρητη, με το γκρίζο φορεματάκι της, το ζαρωμένο προσωπάκι της, και τα μικρά κινέζικα μάτια της. Όλα πάνω της είναι τόσο μικρά». Το εκκρεμές της κας Ράμζυ θα αιωρείται αενάως πάνω από τα μυστικά της ετερογένειας.
Η μη σύγκλιση των πολιτισμών είναι υπόθεση αδεξιοτήτων της όρασης, θα μας εμπιστευτεί μια μέρα στο αυτί η μορφωμένη, πολύγλωσση Κινέζα του μέλλοντος. Η οριακή αγκύλωση της κας Ράμζυ αποτελεί ένα ευκρινέστατο σύμπτωμα ανίατης μοναξιάς.
Η στερεότυπη, καταρχάς παράδοξη φράση του Χούα Κούο-Φενγκ, που διαδέχθηκε τον Μάο Τσε Τουνγκ στην ηγεσία του Κόμματος μετά τον θάνατό του, «Υπάρχει μεγάλη αναστάτωση και σύγχυση κάτω από τον ουρανό, άρα οι συνθήκες είναι άριστες», που ακουγόταν συχνά στις ομιλίες του, που έδινε στη διάρκεια διαφόρων επίσημων γευμάτων, αντικατοπτρίζει άριστα τον ανεξίτηλο θετικισμό των Κινέζων. Το οξύμωρον του αξιώματος αυτού αίρεται αμέσως, αν αναλογιστεί κανείς την πρόοδο που σημειώνει η Κίνα σε πλείστους τομείς της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, όταν γύρω της επικρατεί μια γενικότερη κατάσταση αντιπαραγωγικής ρευστότητας. Η χρόνια αβεβαιότητα, η κατά καιρούς υπονόμευση των διαδικασιών αποκατάστασης της ειρήνης σε διάφορα σημεία του πλανήτη και βεβαίως ο μέγας εφιάλτης, το επαπειλούμενο χάος από την ανεξέλεγκτη χρήση της πυρηνικής τεχνογνωσίας, δεν εννοούνται δηλαδή ως παράγοντες περαιτέρω αποσταθεροποίησης του συστήματος που συγκροτεί και συγκρατεί τον κόσμο του δικαίου, αλλά αντιθέτως εναύσματα π. χ. για την αναβάθμιση των διεθνών ή ορισμένων διμερών εμπορικών σχέσεων ή την οικονομική – πολιτιστική διείσδυση ενός έθνους εντός ενός άλλου. Το ηρακλείτειο «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς» ακούγεται στο βάθος των πράξεων και των παραλείψεων της Άπω Ανατολής.
Η παράλληλη δράση του ταοϊσμού, του κομφουκισμού και του ύστερου βουδισμού προσδιόρισε με ακρίβεια τις κύριες δομές της απαραίτητης διαλεκτικής ωρίμανσης. Όπως ακριβώς η κίνηση και η ακινησία οριοθετούν, αντίστοιχα, σε ισότιμη μάλιστα βάση την ενιαία στάση της ζωής, όπως την εισπράττουμε στο σύνολό της, έτσι και η σινική τακτική του πρακτικού λόγου αφομοίωσε το παράταιρο, το εναντιωματικό, το αλλότριο, μέσα στο προφανές, ή στο αναγκαίο. Μια από τις γνωστότερες φράσεις του Μάο Τσε Τουνγκ, από το περίφημο δοκίμιό του Για την Πράξη, ανακεφαλαιώνει δυναμικά το διιστορικό αίτημα των συμπατριωτών του:«Η δυνατότητα πρωτοβουλίας του υποκειμένου δεν εκδηλώνεται μόνο με το άλμα που πραγματοποιείται από την αισθητήρια γνώση σ’ εκείνη της νόησης, αλλά πρέπει να εκδηλωθεί και με ένα ακόμη άλμα, από τη νοητική γνώση στην επαναστατική δράση και αυτό είναι το σπουδαιότερο ». Εδώ συμπυκνώνεται η πάγια θέση των Κινέζων για την υπεράσπιση του πρακτικού μέσου, για την αδιάβλητη ισχύ του πρακτικού όρου, την πρωτοκαθεδρία με άλλα λόγια του χειροπιαστού
σε σχέση με τον απολύτως θεωρητικό βίο, ή την κατάδυση του εγώ στα βάθη του μεταφυσικού, κάτι στο οποίο επιδίδονται ακόμη, ως γνωστόν, τα εκατομμύρια των Ινδών και όχι μόνον.
Εξού και ο απροκάλυπτος θαυμασμός του θετικιστή Μπέρναρντ Ράσελ, που υπογράμμισε όσο λίγοι Δυτικοί στην εποχή του την υπεροχή του σινικού τρόπου ελέγχου, διακρίβωσης και νομής της πραγματικότητας. Αξίζει να παραθέσω ένα μικρό απόσπασμα του κάθε άλλο παρά απρόβλεπτου, σαρωτικού επαίνου: «Παλαιότερα πίστευα ότι η λευκή φυλή ήταν σπουδαία. Τώρα πια δε νομίζω ότι είναι και τόσο. Αν η Ευρώπη και η Αμερική αφανιστούν στους πολέμους τους, αυτό δεν θα σημάνει αναγκαστικά ότι έφτασε η συντέλεια του ανθρώπινου είδους ή και του ίδιου του πολιτισμού. Θα μας έχουν απομείνει ακόμη αρκετοί Κινέζοι. Από πολλές απόψεις η Κίνα είναι η μεγαλύτερη χώρα από όσες έχω δει. Δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη από αριθμητική και πολιτισμική άποψη, αλλά και από καθαρά διανοητική. Δεν έχω γνωρίσει άλλον λαό, τον οποίο να χαρακτηρίζει τόση ευρύτητα πνεύματος, τόσος ρεαλισμός, τόση θέληση να βλέπει κατάματα τα γεγονότα όπως ακριβώς είναι, αντί να προσπαθεί να τα παραμορφώσει μέσα σε ένα περιοριστικό πλαίσιο σκέψης». Αυτά προέρχονται μετά από ένα χρόνο παραμονής του στην πατρίδα του Κομφούκιου και κατατίθενται σε μια συνέντευξή του, που παραχώρησε στον Κόσμο της Νέας Υόρκης, στις 4 Μαΐου 1924.
Τσουχάι, Τζονγκ – σαν, Σούντε, Μακάο, Σεν – τζεν, Νάνσα, Ντονγ – ντουάν και φυσικά το Χονγκ Κονγκ συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες πόλεις, που ακμάζουν τα τελευταία χρόνια κατά μήκος των εκβολών του Ποταμού με τα μαργαριτάρια. Η συνύπαρξή τους μέσα από τις δομές άμιλλας, που αναπτύσσονται αυθόρμητα και μη, είναι υπόθεση συγκεκριμένης στρατηγικής, που απασχολεί καθημερινά τους τοπικούς ιθύνοντες αλλά κι εκείνους της κεντρικής πρωτεύουσας, του Πεκίνου. Είναι σαφές ότι οι κάτοικοί τους στην σπουδή τους να ευθυγραμμιστούν το συντομότερο δυνατόν με τις συγκυρίες της ανάπτυξης, έχουν πειθαναγκάσει το απρόβλεπτο μέλλον να υλοποιηθεί μια ώρα αρχύτερα μέσα σε ένα αναμφισβήτητα πρόσφορο παρόν.
H ταχύτητα με την οποία αποδίδεται το προσδοκώμενο κέρδος, η άμεση μετατροπή των αγροτών σε εμπόρους, οι παρεπόμενες μεγάλες οικολογικές θυσίες, πιστοποιούν ασφαλώς ακαταμάχητη δύναμη, αλλά και μια έντονη τάση για προμελετημένη διακύβευση. Όσοι περνούν από δω, επιστρέφοντας στις πατρίδες τους, μαρτυρούν για καιρό τον καλπασμό της σαρωτικής αυτής εξέλιξης. Μέσα από τα συμφραζόμενά τους ξεδιπλώνονται οι διθύραμβοι για τα τεράστια οικοδομικά συγκροτήματα και τις ευεργετικές αποδόσεις των μηχανών του χρήματος. Οι εμπράγματες επιτυχίες της ριζικής ανόρθωσης έδωσαν το προσωνύμιο της μικρής τίγρης στις περισσότερες από τις πόλεις σ΄ αυτό το Δέλτα. Θα ισχύσει όμως κι εδώ ο κανόνας του Μάρτιν Χάιντεγκερ, που αποσαφηνίζεται στην απλή συνεπαγωγή του «Αυτοί που σκέφτονται τα μεγάλα ζητήματα, οφείλουν να κάνουν και τα μεγάλα λάθη»;
Διαπερνώ φάσματα θριάμβου.
Αργότερα αισθάνομαι την ανάγκη της πρόσκαιρης έστω απεμπλοκής από το θέαμα της τσιμεντένιας ανόρθωσης. Εννοώ την απεξάρτησή μου από την προοπτική του παρατεταμένου θαύματος. Ζητώ την ανανεωτική απομόνωση. Πού αλλού παρά στους στίχους του Λι Μπάι θα αφουγκραστώ ξανά την παλαιότερη γεωγραφία. Επιστρέφω λοιπόν στο οικείο δωμάτιο των κειμένων. Κάποια από τα τοπία που δεν γνώρισαν την καταιγίδα της ματαιοδοξίας με περιμένουν ασάλευτα εκεί.
Προσπερνώντας τους πειρασμούς της ξέφρενης αυτής οικονομικής εκστρατείας και σύμφωνα με τις οδηγίες ενός παλαίμαχου των οριζόντων και των ταξιδιών, του Ελίας Κανέτι, θα πρέπει να κατασταλάξω: τώρα σιγή. Η συνταγή έχει άλλωστε δοκιμαστεί με επιτυχία στο παρελθόν των μετακινήσεων μου από ήπειρο σε ήπειρο: «Για να εξοικειωθεί κανείς σε μια αλλόκοτη πόλη, χρειάζεται έναν αποκλεισμένο χώρο, στον οποίο να έχει κάποιο δικαίωμα – και όπου να μπορεί να μένει μόνος, όταν η σύγχυση των νέων, ακατάληπτων φωνών, παραγίνει μεγάλη. Αυτός ο χώρος πρέπει να είναι ήσυχος, κανείς δεν πρέπει να σε βλέπει, όταν καταφεύγεις εκεί, κανείς, όταν πάλι τον εγκαταλείπεις. Το καλύτερο είναι να χάνεσαι μέσα σ΄ ένα αδιέξοδο, να στέκεσαι μπροστά σε μια πύλη, της οποίας το κλειδί έχεις στην τσέπη και να ξεκλειδώνεις χωρίς να σε ακούει ψυχή». Το αίτημα της στιγμής, η περισυλλογή μέσα στο πλήθoς.
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
Βιρτζίνια Γουλφ, Στο φάρο, μτφρ. Άρης Μπερλής, Ύψιλον / βιβλία, 1994
Ελίας Κανέτι, Οι φωνές του Μαρακές, εντυπώσεις ύστερα από ένα ταξίδι, μτφρ. Νίκος Δήμου, Libro 2005
