«Όχι μια μουσική που λύνεται/μα πάθος για τη μέσα έκφραση/μιας ασυναρτησίας»

Στο νέο αφιέρωμα διαρκείας που φιλοξενεί ο Χάρτης, με τίτλο στίχους από το ποιητικό βιβλίο του Νίκου Αλέξη Ασλάνογλου Ο δύσκολος θάνατος (Θεσσαλονίκη 1954, Νεφέλη 2007), τραγουδοποιοί της νεότερης γενιάς παρουσιάζουν μελοποιήσεις ποιημάτων σύγχρονων ποιητριών και ποιητών που εκδόθηκαν στην Ελλάδα μετά το 2000. Το αφιέρωμα επιχειρεί να εξερευνήσει τη σχέση μεταξύ της ποιητικής τέχνης και της τραγουδοποιίας, όπως αμφότερες καλλιεργούνται και ανθίζουν τις τελευταίες δύο δεκαετίες στη χώρα μας. Από τον Μάρτιο του 2024 έως και τον Μάρτιο του 2025, κάθε μήνα θα δημοσιεύεται στον Χάρτη μία μελοποίηση σε μορφή βίντεο καθώς και μια σύντομη γραπτή συνομιλία με τις/τους τραγουδοποιούς.

^_________
Τα Κανονικά Παιδιά μελοποιούν και ερμηνεύουν το ποίημα «Καρέκλα» της Νάντιας Δουλαβέρα.
^_______

Κάμερα: Κατερίνα Παπασηφάκη / Ηχογράφηση: Σταύρος Ρουμελιώτης

Για ποιούς λόγους διαλέξατε να μελοποιήσετε αυτό το ποίημα;

Η Νάντια Δουλαβέρα είναι για εμάς, μια σπουδαία στιχουργός και ποιήτρια. Αγαπήσαμε τα ποιήματά της για την ειλικρίνεια και την τρυφερότητά τους. Η γλώσσα της είναι απλή, χωρίς περιττά στολίδια. Επιλέξαμε την Καρέκλα, ένα εικονοποιητικό και βαθιά συγκινητικό ποίημα. Η γυναίκα που παίρνει σβάρνα τα μαυροφορεμένα σπίτια και πλάι στον νεκρό ακούει το αίμα της να κυλά φουσκωμένο ποτάμι, αυτή η εισβολέας, αυτή η τρελή, είναι για ‘μας η ίδια η ζωή. Η τρελή κατάφασή της, στη διαλεκτική της σχέση με τον θάνατο.

Πόσο κοντά ή/και πόσο μακριά είναι το να γράφεις τραγούδια με το να γράφεις ποιήματα;

Περισσότερο κοντά παρά μακριά. Οι πυρήνες τους ακουμπάνε. Δεν παύουν όμως να είναι δύο διαφορετικές φόρμες. Το τραγούδι αποτελείται από το στίχο και τη μουσική. Είναι το ενιαίο σώμα αυτών των δύο. Στο ποίημα οι στίχοι στέκουν μόνοι τους. Υπάρχει συχνά η παρεξήγηση, ότι αν οι στίχοι ενός τραγουδιού είναι τόσο καλοί που μπορούν να διαβαστούν χωρίς τη μουσική, τότε το κείμενο αναβαθμίζεται σε ποίημα. Αλλά η λέξη «ποίημα» ή «ποιητής» δεν είναι αξιολογικός χαρακτηρισμός! Είναι, όμως, λογικό, ως ένα βαθμό, να δημιουργείται αυτή η εντύπωση. Ένα τραγούδι με μέτριο στίχο για παράδειγμα, μπορεί να μας συγκινήσει (χάρη στη μουσική ή στην ερμηνεία). Κατά τη γνώμη μας, οι διαφορετικές διαδρομές, τόσο κατά την πρόσληψη όσο και στη δημιουργία, περισσότερο εκκινούν από την πραγματολογία των ειδών, παρά φανερώνουν μία υπεροχή του ενός. Έτσι κι όταν ξεκινάμε να γράφουμε, έχουμε μία ιδέα για το τι είναι αυτό που γράφουμε. Όχι γιατί εκείνη τη στιγμή είμαστε περισσότερο ποιητές, στιχουργοί ή τραγουδοποιοί. Αλλά διότι, στην περίπτωση του ενός ή του άλλου, έχουμε άλλα «προβλήματα» να λύσουμε στο κείμενο, άλλα εργαλεία να μεταχειριστούμε, και διαφορετικά μέσα να μοιραστούμε το τελικό αποτέλεσμα. Εκ των πραγμάτων σε κάτι θα ασκηθείς περισσότερο. Κάτι θα σου ταιριάξει καλύτερα. Υπάρχουν παραδείγματα καλλιτεχνών που φώτισαν τους ανάμεσα χώρους. Είναι δηλαδή η προσωπική διαδρομή του/της κάθε δημιουργού που θα κοντύνει ή θα μακρύνει την απόσταση. Δική μας αίσθηση είναι ότι το ένα περνάει μέσα απ’ τ’ άλλο, διατηρώντας, παράλληλα, το αυτεξούσιό του.

Ποιές μελοποιήσεις ποιημάτων από εγχώριους ή ξένους καλλιτέχνες έχετε θαυμάσει και γιατί;

Είναι πολλές! Ας αρκεστούμε στην αναφορά δύο που «γράψανε» μέσα μας. Τον «Χαμαιλέοντα» του Οδυσσέα Ελύτη από τα Μωρά στη Φωτιά, και το «Θα πεθάνω ένα πένθιμο του φθινοπώρου δείλι» του Κώστα Ουράνη από τα Διάφανα Κρίνα. (Γεννημένοι στις αρχές της δεκαετίας του 90’, στα δωμάτια που μοιραζόμασταν με τα μεγαλύτερα αδέρφια, υποβληθήκαμε στο ροκ θέλοντας και μη).

Λειτουργεί το ποίημα σαν οδηγός για την μουσική που θα το συναντήσει, ή ανάποδα; Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει το ποίημα τραγούδι;

Συνήθως το πρώτο. Το ποίημα είναι αρχικά ο οδηγός. Ειδικά όταν πρόκειται για πρόζα. Η μουσικότητα είναι εγγενής στη γλώσσα. Το ίδιο και ο ρυθμός. Ακούς τη μουσική του ποιήματος διαβάζοντάς το, είτε πρόκειται για πεζό είτε για έμμετρο, με ομοιοκαταληξία ή χωρίς. Ψάχνεις στη συνέχεια τρόπους να την αποδόσεις. Αν και το ποίημα είναι αρχικά ο οδηγός, αντιλαμβανόμαστε τη διαδικασία της μελοποίησης ενός ποιήματος σαν μία παράλληλη επεξεργασία στίχου και μουσικής, νοημάτων και μουσικών κανόνων, παρά σαν μία σειρά βημάτων που επιτάσσει το κείμενο, ακόμα κι εάν αποτελεί αρχικά τον οδηγό.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει το ποίημα τραγούδι είναι να σε συγκινήσει. Όταν αυτό γίνεται πηγαία, δημιουργείται μία σχέση συγγένειας. Όλα τα υπόλοιπα βρίσκονται.

Υπάρχει κάποιο ποίημα ή κάποια ποιητική σύνθεση που θα θέλατε πολύ να μελοποιήσετε στο μέλλον και αν ναι ποιο/ποια;

Πολλά ποιήματα που κατά καιρούς διαβάζουμε, μας βάζουν σε σκέψη να τα επεξεργαστούμε ως δυνητικά τραγούδια! Ένας Εγγονόπουλος από δω, ένας Αλέξανδρος Μπάρας από κει, σύγχρονα ποιήματα στα διαδικτυακά περιοδικά επίσης… Όμως, η αλήθεια είναι ότι, δημιουργικά, λειτουργούμε κυρίως ως τραγουδοποιοί, γράφοντας στίχους οι ίδιοι, παρά ως συνθέτες άλλων στιχουργημάτων.