Wisława, το όνομά σου βγαίνει από το ποτάμι;
Τον Wisła,
που διασχίζει τη Βαρσοβία; Με τη μυστική ανατολική όχθη, που έγινε πια τουριστική; Όμως εσύ έζησες στην Κρακοβία. Και ο Wisła ενώνει τις δύο πόλεις. Αλλά εδώ δεν ήρθαμε για γεωγραφία, ούτε για νοσταλγία.
Ούτε για γλωσσολογία, θα μπορούσε κάποιος να πει
Όταν μεταφερόμαστε ανάμεσα στις γλώσσες,
άλλοτε κρατάμε απείραχτους τους ήχους, όπως τον ήχο από το γράμμα Ł, ł
στο όνομα Wisława. Γράφω και διαβάζω: Βισουάβα.
Άλλοτε οι ήχοι ισιώνονται, ο Czesław Miłosz γίνεται Czeslav Milos και Τσέσλαβ Μίλος. Το Ł έγινε L, δυτικοποιήθηκε και αποσλαβοποιήθηκε.
Άλλοτε η ονομασία Wisła γίνεται Vistula, γιατί στα βάθη του χρόνου προστέθηκε μια συλλαβή, εκτός από την αντικατάσταση του Ł
με L,
ή συνέβη το αντίθετο: αφαιρέθηκε μια συλλαβή και το L έγινε Ł.
Στη γλώσσα που γνωρίζω καλύτερα προτιμήθηκε η ονομασία Vistula, συν ένα σίγμα τελικό: ο Βιστούλας.
Ο Βιστούλας στον τόπο του είναι θηλυκού γένους.
Το επίθετο Herbert, με τη μακρινή του αγγλική προέλευση, έμεινε απείραχτο,
αλλά το όνομα Zbigniew, παρά τη θυμωμένη του έννοια, δέχεται μικροεπεμβάσεις, μάλλον επειδή διαβάζεται δύσκολα.
Από τον ήχο του Ł στην άγνωστη λέξη
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ, της Wisława Szymborska
«LA POLOGNE; LA POLOGNE; Δεν είναι φοβερό το κρύο εκεί;» Με ρώτησε κι έπειτα αναστέναξε με ανακούφιση.
Τόσες πολλές χώρες έχουν εμφανισθεί τελευταία που το πιο σίγουρο πράγμα για κουβέντα είναι το κλίμα.
«Κυρία», ήθελα ν’ απαντήσω, «οι ποιητές του λαού μου γράφουν όλα τα κείμενά τους με γάντια. Δεν σκοπεύω να υπαινιχθώ ότι δεν τα βγάζουν ποτέ απ’ την παλάμη τους, το κάνουν, πράγματι, όταν το φεγγάρι είναι αρκετά θερμό. Στις ποιητικές στροφές που συνθέτουν από τραχύ, επίμονο βήχα, γιατί μόνον τέτοιες στροφές μπορούν να καταπνίξουν το αδιάκοπο βουητό απ’ τις ανεμοθύελλες, δοξολογούν τους απλούς βίους αυτών που ποιμαίνουν τους ιππόκαμπους. Οι κλασικοί μας χαράζουν τις ωδές τους με μελανωμένους σταλακτίτες πάνω σε ποδοπατημένες χιονοστιβάδες. Οι υπόλοιποι, οι Παρακμίες μας, θρηνούν τη μοίρα τους με χιονονιφάδες. Αυτός που εύχεται να πνιγεί πρέπει να έχει πρόχειρο ένα τσεκούρι να κόψει τον πάγο. Ω, Κυρία, αγαπητότατη Κυρία».
Αυτά ήταν που σκόπευα να πω. Όμως είχα ξεχάσει τη λέξη για τους ιππόκαμπους στα γαλλικά. Και δεν ήμουνα σίγουρη για τον σταλακτίτη και το τσεκούρι.
«LA POLOGNE; LA POLOGNE; Δεν είναι φοβερό το κρύο εκεί;»
«PAS DU TOUT»*, απαντώ παγερά.
Τους έσωσες από το κρύο, όπου αρχικά εγκαταλείφθηκαν
Για έναν απόντα ιππόκαμπο,
οι ποιητές πέταξαν τα γάντια και ο πάγος έλιωσε,
έσωσες το κλίμα από την αρχική του καταδίκη
και το κλίμα έσωσε, από μια πολιτική συζήτηση, τη συνομιλήτριά σου
─ δεν ήταν αρκετά ενημερωμένη.
Χρειάζεται έναν χάρτη, να δει τα νέα σύνορα
ΧΑΡΤΗΣ, της Wisława Szymborska
Επίπεδος σαν το τραπέζι,
όπου είναι τοποθετημένος.
Από κάτω του δεν κινείται τίποτα
που να ψάχνει για διέξοδο.
Από πάνω του ─ η ανθρώπινη αναπνοή μου
δεν δημιουργεί δίνες αέρα
και όλη του η επιφάνεια
παραμένει ήρεμη.
Οι πεδιάδες, οι κοιλάδες είναι πάντα πράσινες,
τα υψώματα, τα βουνά χρυσά και καφέ,
ενώ οι θάλασσες, οι ωκεανοί έχουν ένα φιλικό γαλάζιο
δίπλα στις σκισμένες άκρες.
Όλα εδώ είναι μικρά, προσβάσιμα και κοντινά.
Μπορώ με την άκρη του νυχιού μου να πιέσω τα ηφαίστεια
να χαϊδέψω τους πόλους χωρίς χοντρά γάντια,
μπορώ με μια ματιά
να αγκαλιάσω κάθε έρημο
μαζί με το ποτάμι που είναι ακριβώς δίπλα της.
Οι ζούγκλες είναι σημειωμένες με μερικά δεντράκια,
ανάμεσά τους δύσκολα χάνεσαι.
Σε δύση και ανατολή,
πάνω και κάτω από τον ισημερινό ─
ησυχία, όπως στη σπορά της παπαρούνας,**
ενώ σε κάθε μαύρο κόκκο
ζουν άνθρωποι.
Ομαδικοί τάφοι και ξαφνικά ερείπια
όχι σ’ αυτήν την εικονίτσα.
Τα σύνορα των κρατών ίσα που φαίνονται,
σαν να αμφιταλαντεύονται ─ να υπάρχουν ή να μην υπάρχουν.
Μ’ αρέσουν οι χάρτες, γιατί λένε ψέματα.
Επειδή δεν δίνουν πρόσβαση στην επιθετική αλήθεια.
Επειδή μεγαλόψυχα, με τίμια πρόθεση
απλώνουν στο τραπέζι μου έναν κόσμο
όχι από αυτόν τον κόσμο.
Τα σύνορα των κρατών και τα μαλλιά
ΑΘΩΟΤΗΤΑ, της Wisława Szymborska
Η σύλληψή της έγινε πάνω σ’ ένα στρώμα από ανθρώπινα μαλλιά.
Gerda. Eryka. Ίσως Margareta.
Δεν ξέρει, αλήθεια δεν ξέρει τίποτα γι’ αυτό.
Αυτό το είδος πληροφορίας δεν είναι κατάλληλο
ούτε για να μεταδίδεται, ούτε για να γίνεται αποδεκτό.
Οι Ελληνίδες Ερινύες παραείναι δίκαιες.
Θα μας εκνεύριζαν σήμερα με την υπερβολή τους.
Irma. Brygida. Ίσως Fryderyka.
Είναι είκοσι δύο χρονών ή λίγο παραπάνω.
Γνωρίζει τρεις ξένες γλώσσες που είναι απαραίτητες για να ταξιδεύει.
Η εταιρεία, όπου εργάζεται, συστήνει για εξαγωγή
τα καλύτερα στρώματα μόνο από τεχνητές ίνες.
Οι εξαγωγές φέρνουν κοντά τα έθνη.
Berta. Ulryka. Ίσως Hildegarda.
Δεν είναι όμορφη, αλλά ψηλή και αδύνατη.
Μάγουλα, λαιμός, στήθος, μηροί, κοιλιά
σε πλήρη άνθιση και με τη λάμψη του καινούριου.
Χαρούμενα ξυπόλητη στις πλαζ της Ευρώπης
λύνει τα ξανθά μαλλιά, που φτάνουν ως τα γόνατα.
Σε συμβουλεύω να μην τα κόψεις ─της είπε ο κομμωτής─
αν κοπούν μια φορά, ποτέ ξανά δε θα φυτρώσουν τόσο πυκνά.
Σε παρακαλώ να με πιστέψεις.
Είναι πράγμα αποδεδειγμένο
tausend - und tausendmal. ***
Τι ήθελε να πει ο κομμωτής;
Αυτό που δεν φαίνεται,
αυτό που δεν είναι για να ειπωθεί και που δεν θέλουμε να ακούσουμε,
περικυκλώνεται γρήγορα με λέξεις πριν εξαφανιστεί.
Ένας από τους χιλιάδες
PIETA, της Wisława Szymborska
Στην μικρή πόλη, που γεννήθηκε ο ήρωας,
δείτε το άγαλμα, επαινέστε το μέγεθός του,
ξαφνιάστε δύο κότες από το κατώφλι του άδειου μουσείου,
μάθετε, που μένει η μητέρα,
χτυπήστε, σπρώξτε την πόρτα που τρίζει.
Στέκεται στητή, έχει λείο χτένισμα, βλέπει καθαρά.
Πείτε, ότι ήρθατε από την Πολωνία.
Χαιρετήστε. Κάντε τις ερωτήσεις σας δυνατά και με σαφήνεια.
Ναι, πολύ τον αγαπούσε. Ναι, πάντα ήταν τέτοιος.
Ναι, στεκόταν τότε κάτω από τον τοίχο της φυλακής.
Ναι, άκουσε τους πυροβολισμούς.
Μετανιώστε, που δεν πήρατε το μαγνητόφωνο
και την κινηματογραφική κάμερα. Ναι, γνωρίζει αυτές τις συσκευές.
Στο ραδιόφωνο διάβασε το τελευταίο του γράμμα.
Στην τηλεόραση τραγουδούσε παλιά νανουρίσματα.
Μια φορά μάλιστα έπαιξε στον κινηματογράφο, μέχρι που δάκρυσε
κοιτώντας τους προβολείς. Ναι, τη συγκινεί η ανάμνηση.
Ναι, είναι λίγο κουρασμένη. Ναι, θα της περάσει.
Σηκωθείτε. Πείτε ευχαριστώ. Αποχαιρετήστε. Βγείτε
περνώντας από την αίθουσα που στέκονται οι τουρίστες στη σειρά.
Δεν άκουσα ούτε ηχηρούς θρήνους, ούτε γέλια
Δεν ξέρω ποια τεχνική ακολούθησε ο γλύπτης,
ούτε αν οι μέθοδοι των ποιητών αποκαλύφθηκαν,
ή αν η ευθύνη για το στρώμα κληρονομείται.
Και πόσο κρύο κάνει σε έναν κόσμο τυπωμένο σε χαρτί, ούτε καν τρισδιάστατο;
*Καθόλου
**«ησυχία, όπως στη σπορά της παπαρούνας» (cisza jak makiem zasiał): έκφραση που δηλώνει την απόλυτη σιωπή. Ο παπαρουνόσπορος χρησιμοποιείται στην πολωνική κουζίνα και έχει υπνωτικές ιδιότητες.
***χίλιες και χίλιες φορές
ΠΗΓΕΣ:
«Λεξιλόγιο», Βισουάβα Σιμπόρσκα, Μια ποιητική διαδρομή, μετάφραση-σχόλια-επίμετρο Βασίλης Καραβίτης, εκδ. Σοκόλη, γ΄ έκδοση 2021
«Χάρτης», Βισουάβα Σιμπόρσκα, Wystarczy, Wydawnictwo a5 2012, μτφρ. Μυρτώ Χμιελέφσκι, Γιάτσεκ Χμιελέφσκι
«Αθωότητα», Βισουάβα Σιμπόρσκα, Sto Pociech, Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, μτφρ. Μυρτώ Χμιελέφσκι, Γιάτσεκ Χμιελέφσκι
«Pieta», Βισουάβα Σιμπόρσκα, Sto Pociech, Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, μτφρ. Μυρτώ Χμιελέφσκι, Γιάτσεκ Χμιελέφσκι
________
Οι μεταφράσεις των ποιημάτων «Χάρτης», «Αθωότητα» και «Pieta» πραγματοποιήθηκαν ειδικά για το αφιέρωμα.
