Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι οι κύριες εξαγωγές της Πολωνίας δεν σχετίζονται με αυτοκίνητα μικρού κυβισμού, εξαρτήματα υπολογιστών ή ρολόγια, αλλά με τον πολιτισμό, και πρωτίστως με την ποίηση. Θα άξιζε, λοιπόν, να ενισχυθεί η λεγόμενη πολιτιστική διπλωματία και να δομηθεί η εικόνα της χώρας μας πάνω στην ποίηση. Αυτό θα ήταν ωφέλιμο τόσο για τη χώρα όσο και για την ποίηση.
Το 2008, κατά τη διάρκεια της τελετής για την έβδομη επέτειο της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους, τρεις πολιτικοί μιλώντας στο Ground Zero, χωρίς να συνεννοηθούν προηγουμένως, ενσωμάτωσαν ποιήματα τριών Πολωνών ποιητών στις ομιλίες τους. Ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι αναφέρθηκε σε στίχους του Τσέσλαβ Μίλος, ο δήμαρχος του Νιου Τζέρσεϊ του Άνταμ Ζαγκαγιέφσκι, ενώ ο Μάικλ Μπλούμπεργκ, ο τότε δήμαρχος της Νέας Υόρκης, παρέθεσε ένα απόσπασμα από το ποίημα της Βισουάβα Σιμπόρσκα «Η πραγματικότητα απαιτεί». Η Άννα Φράιλιχ-Ζάγιοντς, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Columbia, τους ρώτησε όλους γιατί επέλεξαν πολωνικά ποιήματα. Και οι τρεις τους απάντησαν παρομοίως: βρήκαν την ποίησή μας ιδιαίτερα ταιριαστή για να περιγράψει αυτό που συνέβη. Η ποίηση ενός έθνους που έχει βιώσει τόσο έντονα την Ιστορία του και βρήκε τον εναργή τρόπο έκφρασης αυτής της δύσκολης εμπειρίας. Αλλά και της ελπίδας, που παρ’ όλα αυτά, πάντα κάπου σιγοκαίει.
Μετά την απονομή του Νομπέλ Λογοτεχνίας στη Βισουάβα Σιμπόρσκα το 1996, αυξήθηκε η δημοφιλία της στο εξωτερικό. Αυτό δεν αφορά μόνο τις μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες, γιατί μέχρι τότε είχε ήδη μεταφραστεί στις πιο σημαντικές. Πρόκειται για τη γνήσια δημοφιλία, η οποία μετριέται με τον αριθμό των αντιτύπων που πωλήθηκαν και την αναγνωρισιμότητα του ονόματός της — πρέπει να παραδεχτούμε όχι ιδιαίτερα εξαγώγιμου, γιατί είναι δύσκολο να το προφέρει και να το θυμάται κάποιος που δεν έχει γεννηθεί στις όχθες του Βιστούλα. Η Σιμπόρσκα άρχισε επίσης να λαμβάνει από διάφορα μέρη του κόσμου επιστημονικά πονήματα αφιερωμένα στο έργο της. Συνήθως τα ξεφύλλιζε και τα τοποθετούσε με σεβασμό στο ράφι. Μια μέρα έλαβε ένα γράμμα από τις ΗΠΑ, από έναν συνταξιούχο Τεξανό πυροσβέστη. Της έγραψε ότι πότε δεν είχε διαβάσει ποίηση («οι πυροσβέστες σπάνια διαβάζουν ποίηση»), αλλά κάποια στιγμή είδε ένα απόσπασμα από ποίημά της στο μετρό. Ήταν, μάλλον, στο πλαίσιο της καμπάνιας «Poetry in Motion». Αντέγραψε το δύσκολο όνομα της ποιήτριας, πήγε στο βιβλιοπωλείο και αγόρασε ένα βιβλίο της. Το διάβασε και αποφάσισε να της γράψει μόνο μια πρόταση: «Έχετε γράψει αυτό που σκεφτόμουν όλη μου τη ζωή, αλλά δεν ήξερα πώς να το εκφράσω». Έχω την εντύπωση, ότι αυτή η φράση σήμαινε για εκείνη πολύ περισσότερα από όλες τις επιστημονικές διατριβές που έχουν γραφτεί γι’ αυτήν.
Αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί και να αξιολογηθεί αντικειμενικά, φαίνεται ότι η ποίηση της Σιμπόρσκα γνώρισε μια ιδιαίτερα επιτυχημένη πορεία στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια. Πριν από τριάντα χρόνια, ταξιδεύοντας με ωτοστόπ στην Ιταλία, ήταν καλό να πούμε στους οδηγούς που αποφάσισαν να σταματήσουν για να μας πάρουν μαζί, ότι ήρθαμε από την Πολωνία, δηλαδή από τη χώρα του Ζμπίγκνιεφ Μπόνιεκ.* Προφανώς τώρα είναι καλό να πούμε ότι καταγόμαστε από τη χώρα της Βισουάβα Σιμπόρσκα. Η δημοτικότητά της σε αυτήν τη χώρα είναι απίστευτη. Αυτό οφείλεται σίγουρα στον μεταφραστή της, τον καθηγητή Πιέτρο Μαρκεσάνι και στους εκδότες της, αλλά φαίνεται πως οι Ιταλοί χρειάζονταν απλώς μια ποιητική φωνή σαν τη δική της. Και ίσως δεν τη βρήκαν στην εγχώρια ποίηση. Τώρα λένε και γράφουν: «η Σιμπόρσκα μας». Τα ποιητικά της βιβλία εξακολουθούν να φτάνουν, ακόμη και μετά τον θάνατό της, παρόμοιες κυκλοφορίες όπως στην Πολωνία. Και πρόκειται για μεγέθη έως 100.000 αντίτυπα, αριθμό ακατόρθωτο για κάθε άλλον ποιητή ή ποιήτρια. Στις συναντήσεις της με τους αναγνώστες της στην Ιταλία έρχονταν όχι δεκάδες, όχι εκατοντάδες, αλλά ακόμη και χιλιάδες άνθρωποι, ενώ κάποιοι ταξίδευαν ακόμη και από τη Σικελία στην Μπολόνια για να δουν την αγαπημένη τους ποιήτρια. Η δημοτικότητά της υπερβαίνει επίσης τη λογοτεχνία: ο Φερζάν Όζπετεκ, ένας Ιταλός σκηνοθέτης τουρκικής καταγωγής, γύρισε την ταινία Cuore sacro, στην οποία ένας μικρός τόμος με ποιήματα της Σιμπόρσκα πέφτει από την τσάντα ενός μικροαπατεώνα και στη συνέχεια αφιέρωσε σ’ εκείνην ολόκληρη την ταινία Magnifica presenza. Λίγες μέρες μετά τον θάνατο της ποιήτριας, ο Ρομπέρτο Σαβιάνο, ένας από τους πιο διάσημους Ιταλούς λογοτέχνες, συγγραφέας του περίφημου Γόμορρα τής αφιέρωσε ένα ολόκληρο επεισόδιο της τηλεοπτικής του εκπομπής Che tempo che fa?· ή για την ακρίβεια, στον στίχο της από το ποίημά της «Παν ενδεχόμενο»: «Άκου πόσο γρήγορα μου χτυπάει η καρδιά σου».** Ο Αντρέα Καμιλέρι ενσωμάτωσε τα ποιήματα της Σιμπόρσκα σε μια από τις περιπέτειες του επιθεωρητή Μονταλμπάνο Il methodo Catalanotti, ενώ ο Ουμπέρτο Έκο, όχι μόνο παρέθεσε ποιήματά της στα βιβλία του, αλλά στη συνάντηση που είχε μαζί της το 2009, στην κατάμεστη Aula Magna Santa Lucia στην Μπολόνια, εξέφρασε τον θαυμασμό του για την ποιήτρια διαβάζοντας το τέλος του ποιήματος «Επιλογές» («Προτιμώ να μην ρωτώ, πόσο ακόμα και πότε. / Προτιμώ ακόμη να λάβω υπόψη μου την επιλογή, / ότι η ύπαρξη έχει το δίκιό της») και προσθέτοντας: «Προτιμώ τη Σιμπόρσκα».
Η Σιμπόρσκα επηρέασε επίσης τη ξένη ποπ μουσική: οι Ιταλοί μουσικοί διαφόρων ειδών χρησιμοποιούν τα ποιήματά της ή αναφέρονται σε αυτά στα τραγούδια τους. Ένα μέρος από το ποίημα «Τίποτα δυο φορές» συμπεριλήφθηκε στο τραγούδι του Τζοβανότι «Buonsangue» και ο Ρομπέρτο Βεκιόνι τής αφιέρωσε ένα ξεχωριστό τραγούδι. Η Χέμπε Τιέν, μέλος του δημοφιλούς στην Ταϊβάν και στην Κίνα συγκροτήματος S.H.E., κυκλοφόρησε ένα τραγούδι εμπνευσμένο από το ποίημα της Σιμπόρσκα «Κάτω από ένα μικρό άστρο», όπου παραθέτει ένα μέρος του στα πολωνικά. Το ποίημα «Έρωτας με την πρώτη ματιά» ενέπνευσε τον Ταϊβανέζο σκιτσογράφο Τζίμι Λιάο να δημιουργήσει ένα εικονογραφημένο διήγημα «Πώς παίζει ο έρωτας μαζί μας», το οποίο έγινε μπεστ σέλερ (πουλήθηκαν πάνω από 200.000 αντίτυπα), και στο οποίο βασίστηκε η ταινία Αριστερά, δεξιά, γυρισμένη στο Χονγκ Κονγκ με συμμετοχή αστέρων του τοπικού κινηματογράφου.
Ας επιστρέψουμε στην Ευρώπη. Το 2009, ο πρώτος στην ιστορία της Χώρας των Βάσκων σοσιαλιστής πρωθυπουργός άλλαξε τον θρησκευτικό όρκο και αντί της ομιλίας του, απήγγειλε το ποίημα της Βισουάβα Σιμπόρσκα «Τίποτα δύο φορές» κάτω από το Ιερό Δέντρο της Γκερνίκα. Στη Σουηδία, τα ποιήματά της απαγγέλλονται συχνά στις πολιτικές επικήδειες τελετές. Στην Ολλανδία, οι μεταφράσεις των ποιημάτων της περιλαμβάνονται στα σχολικά βιβλία, πράγμα πολύ σπάνιο για μεταφράσεις ποίησης. Η Πολωνή ακτιβίστρια και ευρωβουλευτής Γιανίνα Οχόισκα είπε ότι, κατά τη διάρκεια της κλιμάκωσης της ισραηλινό-παλαιστινιακής σύγκρουσης, καθόταν στο καταφύγιο με έναν Ισραηλινό στρατιώτη που ήξερε ένα ποίημα της Σιμπόρσκα απ’ έξω. Όταν η Σιμπόρσκα πήγε στο Ισραήλ για μια συνάντηση με τους αναγνώστες της, την επόμενη μέρα η εφημερίδα Χααρέτζ τής αφιέρωσε εκτενές πρωτοσέλιδο άρθρο, ενώ η εφημερίδα Yedioth Ahronoth, όχι ιδιαίτερα φιλική προς την Πολωνία, έγραψε δύο φορές για το γεγονός, κάτι που ο τότε Πολωνός πρέσβης θεώρησε μεγάλη διπλωματική επιτυχία. Μια επιτυχία της πολιτιστικής διπλωματίας.
Πέρυσι γιορτάσαμε τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της ποιήτριας και η Γερουσία της Πολωνίας ανακήρυξε το 2023 ως Έτος Βισουάβα Σιμπόρσκα. Ωστόσο, οι πολωνικές αρχές δεν είχαν αξιοποιήσει επαρκώς αυτή την συγκυρία για την προώθηση της Πολωνίας στο εξωτερικό, πιθανώς για πολιτικούς λόγους. Όταν ο Ιταλός Πρόεδρος Σέρτζιο Ματαρέλα επισκέφτηκε την Πολωνία τον Απρίλιο του περασμένου έτους και έγινε δεκτός από τον Πρόεδρο Αντζέι Ντούντα, ανέφερε στην πρώτη φράση της ομιλίας του την χαρά του να βρίσκεται στην Πολωνία την εκατοστή επέτειο της γέννησης της μεγαλύτερης Πολωνής ποιήτριας. Ωστόσο, ο Πολωνός πρόεδρος δεν ανταπάντησε στο θέμα αυτό. Λίγες ήταν οι πολωνικές διπλωματικές αποστολές που αποφάσισαν να οργανώσουν επετειακές εκδηλώσεις (στην Αθήνα, το Δουβλίνο, τη Λισαβόνα, το Βερολίνο και τη Μάλτα). Παρ’ όλα αυτά, πολλά ξένα πολιτιστικά ιδρύματα συμμετείχαν στον εορτασμό της επετείου, με μεγάλη απήχηση σε όλο τον κόσμο. Οι περισσότερες και οι πιο λαμπρές εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στην Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκπληκτικής έκθεσης του Σέρτζιο Μαϊφρέντι στο Palazzo Croce στη Γένοβα και μιας θεατρικής παράστασης σε σκηνοθεσία του ίδιου, με τη συμμετοχή της μεγάλης Ιταλίδας ηθοποιού Μανταλένας Κρίπα. Οι περισσότερες από τις εκδηλώσεις στην Ιταλία συνδιοργανώθηκαν από τους δύο ακούραστους δάσκαλους της πολωνικής λογοτεχνίας στην Ιταλία, τους καθηγητές Λουίτζι Μαρινέλι και Ανδρέα Σεκερέλι.
Αξίζει να στρέψουμε την προσοχή μας και σε επιστημονικά συνέδρια αφιερωμένα στη Σιμπόρσκα: το πρώτο, εστιασμένο στις μεταφράσεις και στην απήχηση της ποίησής της, διοργανώθηκε στο Σλουμπίτσε και στη Φρανκφούρτη από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Viadrina, το δεύτερο από το Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ και το τρίτο, από το Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, σε συνεργασία με το Πολωνικό Ινστιτούτο. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πραγματοποιήθηκε ημερίδα αφιερωμένη στη Σιμπόρσκα σε συνδυασμό με την παρουσίαση της βιογραφικής έκθεσης «100 χρόνια! Σιμπόρσκα» (της Ιωάννας Γκρόμεκ-Ιλγκ, βιογράφου της ποιήτριας). Στην Αθήνα επίσης, διοργανώθηκε η ποιητική συνάντηση, κατά την οποία παρουσιάστηκαν έργα της Πολωνής νομπελίστριας και του Έλληνα νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη. Το ενδιαφέρον για όλες αυτές τις εκδηλώσεις, ειδικά μεταξύ των φοιτητών, δίνει την ελπίδα ότι η ποίηση της Βισουάβα Σιμπόρσκα θα συνεχίσει να απασχολεί τους μελετητές. Και η ίδια θα συνεχίσει να μεταλαμπαδεύει την πολωνική ποίηση, τον πολωνικό πολιτισμό και εν γένει την Πολωνία.
______________
* Δημοφιλής Πολωνός ποδοσφαιριστής της δεκαετίας του 1980 [Σ.τ.μ.].
** Όπου δεν αναγράφεται όνομα άλλου μεταφραστή η μετάφραση είναι της συγγραφέα.
