Πόσο θα ήθελα να διαβάζω πολωνικά για να έχω άμεση πρόσβαση στα ποιήματα της Βισουάβα Σιμπόρσκα, να μπορώ να ακολουθήσω τη συνέχεια των λέξεών της και να ακούσω τον ρυθμό των στίχων της! Είναι μια ποιήτρια που αγάπησα από τα πρώτα της ποιήματα που βρέθηκαν στον δρόμο μου και που συνεχίζω να διαβάζω με αμείωτο ενδιαφέρον, στις μεταφράσεις του Βασίλη Καραβίτη και της Μπεάτα Ζουλκίεβιτς, αλλά και στις αγγλικές της Claire Cavanagh με τον Stanisław Barańczak και των Magnus J. Krynski και Robert A. Maguire. Διαβάζοντάς την, σταδιακά, χαλαρώνουν και ομαλοποιούνται οι χτύποι της καρδιάς μου, φωτίζεται η σκέψη μου, συγκινούμαι, χαμογελώ. Μου προσφέρει έναν τόπο όπου μπορώ να ακούσω καθαρά τόσο εκείνη όσο και τον εαυτό μου — έναν τόπο εσωτερικό όπου τα πράγματα είναι αποδεκτά, είναι αστεία, είναι βασανιστικά, είναι τραγικά· υπάρχει όμως χώρος για όλα, με μια διάθεση παιγνιώδους καρτερίας.
Με έναν ιδιαίτερα κομψό και λεπταίσθητο τρόπο η Σιμπόρσκα προσκαλεί τον αναγνώστη της σε μια διαδρομή στοχαστική, πλούσια σε μονοπάτια και περάσματα δεξιά κι αριστερά, που μπορεί να ακολουθήσει όποιος θέλει. Δεν υποστηρίζει ποτέ ότι ξέρει τον δρόμο ή τον τελικό προορισμό: μάλιστα, έχει πολλούς τρόπους να αναρωτιέται, να αμφιβάλλει και να μην ξέρει. Θέλει όμως να ανακαλύψει ή μάλλον να φτάσει σε μεγαλύτερο βάθος στα ζητήματα που την απασχολούν και θέλει να τα θέσει σε κοινή θέα. Ξεκινώντας κανείς να διαβάζει ένα ποίημά της, θα έρθει η στιγμή που θα εκπλαγεί από την τροπή που παίρνουν τα πράγματα ή από το πλήθος των θεμάτων που αναδύονται ξαφνικά μπροστά του. Είναι όμως αρχιτεκτονημένα ώστε να δίνεται νόημα σε κάθε συστατικό τους και κλείνουν πάντα αριστουργηματικά, έτσι που και ο αναγνώστης να ικανοποιείται και το ζήτημα που τέθηκε να μην έχει κλείσει ή εξαντληθεί αλλά να παραμένει ανοιχτό, με τη γοητεία του να έχει ενταθεί με τον δεξιοτεχνικό χειρισμό της ποιήτριας.
Θα ήταν, άλλωστε δύσκολο να δοθούν τελικές απαντήσεις στις ερωτήσεις που θέτει η ποίηση της Σιμπόρσκα. Την απασχολούν τόσες πτυχές της ζωής και της ανθρώπινης γνώσης. Γράφει έχοντας στον νου της όλο τον κόσμο που γνωρίζει: την ιστορική πορεία του ανθρώπινου είδους στον πλανήτη Γη, την ξεχωριστή ιστορία της δικής της χώρας και άλλων χωρών, τη ζωή και τη συμπεριφορά ζώων και φυτών, αλλά και άβιων όντων όπως οι πέτρες και η άμμος, τις προσωπικές ιστορίες ανθρώπων που γνωρίζει και του εαυτού της. Το βλέμμα της χωράει όσα φαίνονται εξωτερικά και όσα νιώθονται εσωτερικά και αποτελούν έναυσμα για στοχασμό και επεξεργασία.
Όσο όμως αγκαλιάζει με το βλέμμα και τη σκέψη της τον κόσμο και τους διαφορετικούς κόσμους, τόσο εστιάζει σε ξεχωριστές οντότητες και φαινομενικά απλές λεπτομέρειες, μπαίνοντας στη θέση μιας γάτας ή ενός χαλικιού. Από τόσο διαφορετικές οπτικές γωνίες, φαντάζεται διαλόγους και αντιδράσεις και αναλύει τις πιθανές σκέψεις, και έτσι τις πιθανές αλληλεπιδράσεις, των συστατικών του κόσμου. Αυτό είναι ένα από τα αγαπημένα μου χαρακτηριστικά της ποίησής της. Δείχνοντάς μας υποθετικά σενάρια και τοποθετώντας μας στη θέση του άλλου, η Σιμπόρσκα εργάζεται διακριτικά για την αλληλεγγύη και την αλληλοκατανόηση. Κυρίως, μας βάζει στη θέση μας, που είναι η ίδια θέση με όλων των έμψυχων και άψυχων πλασμάτων. Διατυπώνει και τις αμφιβολίες της για τον διαχωρισμό αυτό: πώς ξέρουμε άραγε πού τελειώνει η ζωή, αν τα φυτά έχουν συναισθήματα, γιατί να θεωρούμε ότι μπορούμε να κατανοήσουμε το καθετί; Είμαστε πολύ πιο περιορισμένοι από όσο νομίζουμε.
Ο φιλοσοφικός στοχασμός που διατρέχει την ποίηση της Σιμπόρσκα εμπλουτίζεται διαρκώς με χιούμορ, ειρωνεία και ανεκτικότητα. Της αρέσει να παίζει με τη γλώσσα και με τα νοήματά της και της αρέσει να δείχνει την κωμική και γελοία πλευρά των πραγμάτων, από την οποία δεν ξεφεύγει κανείς μας. Άλλο ένα γνώρισμά της που λατρεύω: ο αυτοσαρκασμός και ο χώρος που αφήνει για τη συγχώρεση και την αποδοχή, τα οποία συνδέονται άρρηκτα. Είμαστε όλοι πλάσματα που προσπαθούμε και αποτυγχάνουμε, που δυσαρεστούμε τους εαυτούς μας και τους άλλους, που αρρωσταίνουμε και πεθαίνουμε, που υποφέρουμε από αϋπνίες και πόνους. Τι αστείοι που είμαστε, αλλά και τι συμπαθητικοί, συχνά, μοιάζει να λέει η Σιμπόρσκα. Είμαστε επίσης αυτοί που διαπράττουν φοβερά εγκλήματα, που ασκούν σκληρή εξουσία, που δεν μαθαίνουν από την ιστορία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα έχουν χαθεί και η ελπίδα έχει τελειώσει. Ο κόσμος αλλάζει ξανά και ξανά, βελτιώνεται και χειροτερεύει, και ταυτόχρονα τίποτα δεν αλλάζει, όπως έχει πει με διάφορους τρόπους στα ποιήματά της: ούτε οι θηριωδίες της ιστορίας ούτε ο έρωτας και οι καινούριοι ενθουσιασμοί μπορούν να αλλάξουν ουσιαστικά τη μοίρα του ανθρώπου και του σώματός του, που περιέχει, απολαμβάνει και υπομένει όλα αυτά.
Στο κέντρο όλων των ζητημάτων που την απασχολούν είναι ο άνθρωπος. Η ποίησή της είναι ουσιαστικά ανθρωποκεντρική. Όλα τα άλλα που εξετάζει τα φέρνει απέναντι στο ανθρώπινο μέτρο. Δεν είδα στα ποιήματά της εκτενείς περιγραφές τοπίων, περίπλοκες εικόνες, κινηματογραφικά στιγμιότυπα˙ είδα φιγούρες πάνω σε μια σκηνή, τη σκηνή του κόσμου, και τη Σιμπόρσκα ως θεατή να συμπάσχει, να προβληματίζεται και να γελάει με τα καμώματά τους. Η θέαση μιας παράστασης και το θέατρο είναι τρόποι που επανέρχονται στην τεχνική της. Η δική της θέση ως στοχαστικής παρατηρήτριας ταιριάζει με την απόσταση που φροντίζει πάντα να έχει από τα θέματά της, μια απόσταση που δεν σημαίνει συναισθηματική απομάκρυνση, αλλά είναι μάλλον ένα είδος σεβασμού που εμπεριέχεται στον θαυμασμό. Η Σιμπόρσκα δεν είναι το είδος του θεατή που θα αποδοκιμάσει δυνατά μια ερμηνεία ή που θα χειροκροτήσει φωνάζοντας. Είναι το είδος του θεατή που μαθαίνει, γνωρίζει, θαυμάζει, απογοητεύεται, κατανοεί, και θα γυρίσει ύστερα στο σπίτι της να βάλει σε τάξη τις σκέψεις της γράφοντας και ξαναγράφοντας μέχρι να βγει ένα αποτέλεσμα που ενδιαφέρει και αφορά όλους.
Όπως ανέφερα και στην αρχή, η απόστασή μου από την πολωνική γλώσσα με εμποδίζει να απολαύσω όλες τις πτυχές της ποίησης της Σιμπόρσκα. Μπορώ όμως να τη χρησιμοποιήσω όπως μου δίδαξε εκείνη, για να θαυμάσω, να απορήσω, να στοχαστώ. Και μπορώ να καταλάβω από τις μεταφράσεις ότι την απασχόλησε περισσότερο το ζήτημα που πραγματεύεται στο ποίημα παρά το ύφος του ποιήματος ή ίσως κατέληξε σχετικά νωρίς στο ύφος που της ταίριαζε και στη συνέχεια το τελειοποιούσε.
Θα ήθελα να παρατηρήσω ότι υπάρχουν ποιήτριες και ποιητές που νιώθει κανείς ότι το έργο τους το διατρέχει μια κίνηση, μια μετακίνηση διαρκής και σωματική, σαν οι ίδιοι να περπατούν ή να τρέχουν ή να πετούν καθώς το φτιάχνουν, κάτι που συχνά συνδυάζεται με μια τάση φυγής ή μια ορμή επίθεσης. Με τη Σιμπόρσκα έχω την αίσθηση ότι στέκεται, αρμονική και στιβαρή, και ο κόσμος κινείται πλάι της και μπροστά της και γύρω της. Η ποίησή της προσφέρει ισορροπία και δεν νιώθω πουθενά ότι θέλει να ξεφύγει. Αντιθέτως, θέλει να παραμείνει στο θέμα, να το εξαντλήσει, να το παρατηρήσει από παντού, να το αναλύσει διεξοδικά, να παίξει μαζί του, να το φέρει κοντά. Όχι να χαθεί μέσα του, όχι να ενωθεί και να εξαϋλωθεί, όχι βέβαια να διασκορπιστεί: αλλά να το γνωρίσει βαθιά και ουσιαστικά και μεθοδικά. Η επιβράδυνση που φέρνει μαζί της αυτή η μεθοδικότητα είναι που με βοηθά να συγκεντρωθώ και να την απολαύσω.
Η Σιμπόρσκα ανήκει στις ποιήτριες που θα με συνοδεύουν πάντα, ισχυρότατη μέσα στη φαινομενική της ελαφράδα, κοφτερή σε γλώσσα και οξύνοια, τρυφερή με τη διακριτική της απόσταση που δεν θέλει να ενοχλήσει ή να προκαλέσει. Θέλει να σταθούμε, να στοχαστούμε, να παίξουμε και να ζήσουμε. Της χρωστάω μια υποστήριξη που δεν ξέρει ότι μου έχει προσφέρει (πόσοι ποιητές δεν έμαθαν ποτέ το καλό που μας έκαναν). Την φαντάζομαι πάντα με το μειδίαμα που έχω δει στις φωτογραφίες της και τα λαμπερά, χαρούμενα μάτια της.
