Καταμετρώντας από την αρχή όλες τις λεπτομέρειες των παραστάσεων από την περιφορά στη σπηλιά – μήτρα των στίχων, που κράτησε μιάμιση περίπου ώρα, συγκεντρώνομαι τώρα σε μια προσπάθεια να διαμορφώσω τους απαραίτητους ορισμούς∙ τα δέκα φάρμακα της μνήμης. Παραθέτω:
1) Το ιδεόγραμμα συμπυκνώνει το δράμα της όρασης.
2) Μαζί με το απεικονιζόμενου αίσθημα αποτυπώνεται σχεδόν πάντα όχι η έλλειψη, αλλά η δαψίλεια των εκφραστικών μέσων.
3) Το ιδεόγραμμα ενθρονίζει πραγματικότητες.
4) Είναι περιοριστικό τόσο, ώστε να μην εξοντώνει την φαντασία.
5) Η πιστότητα της εμπειρίας που αποτυπώνεται είναι κατά κύριο λόγο εμπειρία Φύσ
6)Το ποίημα που χαράχτηκε στην πέτρα, το αναλλοίωτο ποίημα, διατυπώνει εμμέσως την τρέλα για την αιωνιότητα.
7) Το δαιμόνιο της μουσικής, που τρομοκρατούσε τον Πλάτωνα, έχει παραχωρήσει τη θέση του στο δαιμόνιο της ιδεογραμματοσειράς.
8) Το ιδεόγραμμα είναι η ζωγραφική του ανεξάντλητου παρόντος.
9) Οι οπτικές λεπτομέρειες του επιβάλλουν πάντοτε συνάλληλες αφηγηματικές εκδοχές και
10 ) Η περιπέτεια της γραφής κορυφώνεται στο ιδεόγραμμα
❧
Το μάθημα της αέναης αντιγραφής. Άσκηση αφομοίωσης της ιστορίας των πραγμάτων, κατάταξη των μυστικών και των αποκαλύψεών τους με τον τρόπο της ακραίας, πιστής επανάληψης. Αυτή είναι η πράξη της πιστής αναπαράστασης των σημείων. Τα δάχτυλα των αντιγραφέων είναι οι ομφάλιοι λώροι που συνδέουν την σοφία των προγενεστέρων με το κορμί τους. Μια αναπαλλοτρίωτη κτήση. Μια εμπειρία καθαρά πρωτογενούς γνώσης. Η ευεργετική ενέργεια, που εκλύει κάθε σωματικός προσεταιρισμός της παράδοσης, διαχέεται στο σύνολο της σινικής περίπτωσης. Να αφήσω τον λόγο ενός άλλου να διατυπώσει την γενική αρχή της αντιγραφής στο χαρτί, στην πέτρα, στον τοίχο της φυλακής ή της ταβέρνας: « …το αντιγραμμένο κείμενο κυριαρχεί στην ψυχή αυτού που ασχολείται μαζί του, ενώ ο απλός αναγνώστης ποτέ δεν γνωρίζει τα νέα εσωτερικά τοπία όπως τα διανοίγει το κείμενο, αυτός ο δρόμος μεσ’ από το εσωτερικό παρθένο δάσος που συνεχώς ξαναπυκνώνει: γιατί ο αναγνώστης υπακούει στην κίνηση του εγώ του μες στην ελεύθερη αιθέρια σφαίρα της ονειροπόλησης, ενώ ο αντιγραφέας δέχεται να τον εξουσιάζει αυτή. Γι΄ αυτό η κινέζικη πρακτική της αντιγραφής των βιβλίων υπήρξε απαράμιλλο εχέγγυο της λογοτεχνικής καλλιέργειας και η αντιγραφή ένα κλειδί για τα αινίγματα της Κίνας». Πρόκειται για μια ερμηνευτική εκδοχή του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Ήδη από το 1928, χρονιά έκδοσης του Μονόδρομού του, ο προικισμένος αυτός Βερολινέζος εισχωρούσε με τακτ στην ενδοχώρα του σινικού καταπιστεύματος.
Υγρή μνήμη, ακεραιότητα λυρικών χαρακτήρων: τα μηνύματα της σπηλιάς συνιστούν την ιδιότυπη απόδοση μιας γενεαλογίας της σινικής αισθητικής. Είναι τα φυλακτά ενός πολιτισμού, που αντιστάθηκε επί αιώνες στην βίαιη ακύρωσή του, που αφομοίωσε αντίστοιχα ό, τι του άρμοζε στην καθημερινή πράξη, που άντεξε στις χιονοστιβάδες του αλλότριου, που κόμισαν με τη βία οι κατά καιρούς εισβολείς, και δεν ευτελίστηκε.
Γνωρίζουμε, ότι σύμφωνα με τον Χέλντερλιν, η γλώσσα, το επικινδυνέστερο των αγαθών, μας έχει προσφερθεί για να ομολογήσουμε ότι κληρονομήσαμε αυτό που όντως είμαστε. Η σινική γραφή είναι τότε, κατά αντιστοιχία, μια ακόμη ομολογία πίστεως στη δυνατότητα του ανθρώπου να ζήσει συμφιλιωμένος μέσα στον ρευστό κόσμο των φυσικών στοιχείων, από όπου μετά βεβαιότητος προήλθε, ως το κατεξοχήν σταθερό ρήμα. Η ποίηση χαραγμένη μάλιστα σε αυτό που θεωρείται από παλιά το στερεότερο των υλικών, στο βράχο, σημαίνει πρωτίστως πάθος για ταυτότητα.
Ανακαλώ μιαν ιδιαίτερα ευφυή παρατήρηση του Έρνεστ Φενελόζα, όπως διατυπώνεται στο περιώνυμο δοκίμιό του Ο κινέζικος γραπτός χαρακτήρας ως μέσον για την ποίηση, γραμμένο περί το 1908, το οποίο ανακαίνισε και σχολίασε με το παροιμιώδες του πάθος ο Έζρα Πάουντ, τριάντα χρόνια μετά: « Όταν διαβάζουμε την γλώσσα των Κινέζων, βλέπουμε πράγματα να ξεδιπλώνουν τη δική τους μοίρα ». Το έργο αυτό, το οποίο σύμφωνα με ορισμένους μελετητές αποτελεί κατά βάθος άλλη μια επινόηση του Ποιητή των Cantos, θα μπορούσε να θεωρηθεί η πλέον ευφάνταστη, αλλά και η πλέον δημιουργική προσέγγιση της πολύπειρης ιδεογραμματικής αλήθειας από την πλευρά της Δύσης.
Να το πω διαφορετικά: στο Σπήλαιο των ποιημάτων εκφράζεται συνοπτικά η αγωνία του σημαίνοντος.
Οι πρόγονοι των κατοίκων αυτού του τόπου βγαίνουν από τα εγχειρίδια της ιστορίας και τις σελίδες των εγκυκλοπαιδειών. Τους διακρίνω καθαρά. Περνούν αργά από μπροστά μου, φτάνουν στις όχθες του Ποταμού με τα μαργαριτάρια, προτού χυθεί στη θάλασσα, για να προσφέρουν στους πρώτους Πορτογάλους καθολικούς, που είχαν βαλθεί να προσηλυτίσουν όσους περισσότερους ειδωλολάτρες μπορούσαν, χίλιες διακόσιες βαπτίσεις για ένα κανόνι. Την πλέον σύγχρονη μπομπάρδα την ανταλλάσσουν με τρεις χιλιάδες βαφτίσεις. Η διμερής, ιστορική συμφωνία παραπέμπει τόσο σε υποθέσεις ψυχής, όσο και σε ζητήματα πολεμικής τέχνης. Το πρακτικό πνεύμα των Κινέζων υπαγορεύει και πάλι απλούστατες κι άλλο τόσο αποτελεσματικές τακτικές άμυνας. Έχουν άλλωστε τόσα ποιήματα στο φυλετικό τους παρελθόν – τι να τα κάνουν τα εισαγόμενα ρητά, τις αλληγορίες και τις παραβολές των ξένων ιερών βιβλίων; Αλλά αφού επιμένουν οι Πορτογάλοι, ας τις ακούσουν για λίγο τις θρησκευτικές τους ωδές κι ας βαφτιστούν. Με το αζημίωτο βέβαια.
Στην Κίνα, τα μεγέθη, όπως είναι ο περιώνυμος ενδημικός υπερπληθυσμός και οι διεσταλμένες χωροταξικές συνισταμένες της, προκαλούσαν ανέκαθεν την γνωσιολογική μας πρόσληψη. Ταυτόχρονα είχε από παλιά εντοπιστεί μια χαρακτηριστική, σαφώς εγγενής τάση αρμονικής σύζευξης των εναντιωματικών δεικτών, των δήθεν αλλοπρόσαλλων στοιχείων. Κάποτε μάλιστα παρεξηγήθηκε. Ο Ανρί Μισό είχε ήδη καυτηριάσει, από το 1929, στο Εκουαδόρ του τις συνθήκες της αβασάνιστης ερμηνείας των κρίσιμων ιδιαιτεροτήτων της σινικής σκέψης: «Oι συγγραφείς έχουν αρχίσει να ασχολούνται με το Σύμπαν. Καμιά φορά συμβαίνει κάποιος από αυτούς να ταξιδέψει, να φτάσει ως το Χονγκ Κονγκ, να περάσει τη νύχτα με μια κίτρινη. Όταν γυρίσει, τον κοιτούν με περιέργεια, τον προσκαλούν να κάνει διάλεξη… Έχει γνωρίσει την Κίνα! ».
Αυτή η στοχαστική, ήρεμη εξωτερικά σπουδή των πολλαπλών πράγματι αντιφάσεων ταυτίστηκε επίσης, χωρίς δισταγμούς, με την παθολογική αδράνεια, στην καλύτερη περίπτωση, με μια χρόνια αναβλητικότητα. Αξίζει να ανατρέξουμε σε μια από τις διασημότερες ενστάσεις: « Η Κίνα [...] είναι μια χώρα όπου η εκτεταμένη ανικανοποίηση και η ικανότητα για αλλαγή έχουν πεθάνει εδώ και πολλούς αιώνες· και οι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές και «ειδωλολάτρες – του – κράτους» εύκολα θα μπορούσαν, με τα μέτρα που θα έπαιρναν για να κάνουν τη ζωή καλύτερη και ασφαλέστερη, να δημιουργήσουν και στην Ευρώπη κινέζικες συνθήκες και κινέζικη «ευτυχία», με την προϋπόθεση ότι θα μπορούσαν να εξαλείψουν προηγουμένως αυτή την πιο νοσηρή, πιο λεπτή, πιο εκθηλυμένη ανικανοποίηση και ρομαντικότητα που εξακολουθούν να υπάρχουν εδώ με πολλές όψεις». Αποφαίνεται ο Νίτσε στην Χαρούμενη γνώση του, το 1882, προσπαθώντας, με τα εφόδια που είχε τότε στη διάθεσή του, να διερμηνεύσει οριακές αντιφάσεις του ρυθμού σκέψης των απογόνων του Κίτρινου Αυτοκράτορα. Θα επανέλθει μάλιστα, λίγο αργότερα, διορθώνοντας κατά κάποιο τρόπο τη θέση του αυτή. Στην προσπάθεια του να μην αδικήσει την σινική ιδιοσυγκρασία επιχειρεί μια έμμεση αποκατάσταση στις πρώτες σελίδες της ημιτελούς Θέλησης για δύναμη, η οποία τον απορρόφησε, ως γνωστόν, από το 1883-1888. Η απόφανση μαρτυρεί από μόνη της τις εγγενείς δυσκολίες του εγχειρήματος της ολοκληρωμένης κατανόησης του μακρινού, κίτρινου όντος: «Ο άνθρωπος δεν είναι πρόοδος σε σχέση με το ζώο: ο θηλυδρίας του πολιτισμού, είναι εξάμβλωμα, αν συγκριθεί με τον Άραβα και τον Κορσικανό∙ ο Κινέζος είναι πιο επιτυχημένος τύπος, δηλαδή πιο ανθεκτικός στον χρόνο, από τον Ευρωπαίο».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ
Henri Michaux, Εκουαδόρ, Ταξιδιωτικό ημερολόγιο, μτφρ. Μαρία Ευσταθιάδη, Άγρα 2001
Φρίντριχ Νίτσε, Η χαρούμενη γνώση, μτφρ. Λίλα Τρουλινού, εκδόσεις Εξάντας, 1996
Walter Benjamin, Μονόδρομος, εισαγωγή-μετάφραση Νέλλη Ανδρικοπούλου, Άγρα 2004
