Ρέμα πικροδάφνης

Ήταν πάντα μια καταπράσινη και σκουρόχρωμη δασώδης τρύπα, η κρυψώνα ενός τερατώδους Αγνώστου, απρόσιτη από κάθε μήκος και πλάτος, αίσθηση και έννοια. Ως παιδί είχα αποκλείσει αυτήν την περιοχή της γειτονιάς.
Ξαναβρίσκω το ρέμα ενήλικη πλέον, επιστρέφοντας στο πατρικό μου έπειτα από την ολοκλήρωση των σπουδών. Σε μια χαλαρή απογευματινή βόλτα – συνήθειο που απέκτησα την εποχή της πανδημίας, ως τον μόνο τρόπο ανάσας και διαφυγής από τη συνθήκη του εγκλεισμού – παίρνω τον δρόμο που σταματά στο ρέμα. Ξένες γίνονται οι όποιες μνήμες είχα από τα χρόνια του σχολείου, καθώς αντικρίζω εκτάσεις φουντωμένης αλλά περιποιημένης βλάστησης. Για λίγο, χάνω αίσθηση του χώρου και του προσανατολισμού στην πάλαι ποτέ γειτονιά μου. Πού βρίσκομαι;

Παιδική χαρά

Η ρεματιά ξεκινά από μια παιδική χαρά μισού οικοδομικού τετραγώνου, ξεχειλίζει από γέλια παιδικά. Τα τρεχαλητά των πολύβουων ζιζανίων αλλοιώνουν την στατική ψυχρότητα των μεταλλικών παιδικών εγκαταστάσεων. Οι συσπειρώσεις και οι αραιώσεις του γέλιου και της κίνησης στον χώρο, αυτή η εκ περιτροπής εναλλαγή δύο ψυχικών πόλων ρουφά το βλέμμα και βρίσκομαι να παρατηρώ, με μια εσωτερική λάμψη κι επιθυμία να αφεθώ στην ανεμελιά του παιχνιδιού.
Το ρέμα της Πικροδάφνης εκκινεί από τους πρόποδες του Υμηττού και εκβάλλει στον Σαρωνικό κόλπο, στην θάλασσα του Παλαιού Φαλήρου. Είναι το τρίτο μεγαλύτερο ποτάμι του λεκανοπεδίου μετά τον Κηφισό και τον Ιλισό. Εδώ και εκεί απότομα αναφαίνεται και διακόπτει τον συνεχώς παλλόμενο νευρικό ιστό της πόλης. Τα χνάρια του ποταμού προσπαθούν άραγε να μας υπενθυμίσουν αρχέγονες προελεύσεις της ζωής που ξετρυπώνουν στο χάος της αστικής ροής ― ή είναι η κινητήριος δύναμη για το ανασκούμπωμα από κάποιο είδος σαρωτικού λήθαργου;

Ερείπιο Φύσης

Το ρέμα μοιάζει σαν ερείπιο μέσα στην πόλη. Είναι αλλιώτικο από ερείπια της υπαίθρου, όπου η βλάστηση σαν παράσιτο διακοσμεί το ανάστημά τους και θα ‘λεγες πως τρέφεται από τις κατασκευές των ανθρώπων. Ενώ η διαδικασία της ερειπίωσης συνεπάγεται συνήθως την εγκατάλειψη μιας τεχνικής κατασκευής εντός του φυσικού περιβάλλοντος, οι περιπτώσεις των ελληνικών μητροπολιτικών ρεμάτων παραπέμπουν στην αντίθετη πορεία· προσπαθούν να επιβιώσουν και να μην γεράσουν εντός του σωρού τσιμέντου που ασελγεί νωχελικά σε κάθε σπιθαμή πρασίνου.

Σκουπιδότοπος

Σκοντάφτω σε μια αράδα οικοδομικών υλικών. Σάκοι τσιμέντου, παλέτες, οικοδομικός χάλυβας, επιπλέον πεταμένα πλακάτ με αφίσες πολιτικών κομμάτων ― κάτι σαν εργολαβική εξέγερση εναντίον της φύσης και του πρασίνου. Επιστέγασμα της όλης σύνθεσης, μια πινακίδα με την αναγραφή «Ευχαριστούμε που καθαρίζετε».
Το ρέμα αντιμετωπίζεται ως νοσηρό ή βλαβερό κομμάτι της πόλης, το οποίο ρουφά ό,τι βρίσκεται τριγύρω και χαρακτηρίζεται ως φορέας λυμάτων ― την ίδια στιγμή που συνιστά βιότοπο. Ακόμη, συνεχίζεται ο αέναος φαύλος κύκλος μιας ανεξήγητης καχυποψίας και στερεοτυπικής αντιμετώπισης του φυσικού τοπίου που πασχίζει να επιβιώσει εντός του αστικού ιστού.
Κάπου ανάμεσα στις πυκνές ανθισμένες πικροδάφνες με τα ροζ άνθη, βρίσκω παρατημένα στρώματα, κομμάτια ξύλινων επίπλων και κάθε λογής υφάσματα άσεμνα σκορπισμένα κάτω στη χλόη. Αν συναρμολογηθούν συνθέτουν μια μικρή υπαίθρια κρεβατοκάμαρα.
Συλλογίζομαι την Καρτεσιανή αντίληψη περί (μετα)χείρισης της φύσης ως διαχείρισης του ίδιου μας του εαυτού. Όσο παρεμποδίζεται η αναζωογόνηση της φύσης μέσα στην πόλη, αυτομάτως τίθεται εν αμφιβόλω η συγκρότηση ενός ανθεκτικού εαυτού· ακόμη και αν η βίαιη ροή της καθημερινής ζωής παρεμποδίζει τη συνειδητοποίηση του συσχετισμού, αυτός βρίσκει τρόπους να τον αφουγκραστείς ενώ νομίζεις πως ανέμελα βολτάρεις.

Ανεστιότητα

Σ’ ένα μικροξέφωτο, που αν και πολύ καλά κρυμμένο από τους περαστικούς του δρόμου δεν έχει καταφέρει να επιβιώσει αλώβητο, συναντώ μια υποτυπώδη «αυθόρμητη» κατασκευή ανθρώπινου στεγάσματος· αποπνέει μια αίσθηση λυόμενου, όπως στέκει κι όμως σαν να ‘ναι έτοιμο να κινηθεί δίπλα στο ποτάμι. Αποτελεσματικότερη όμως η κατασκευή αυτή από σκηνή για camping, μιας και διαθέτει κανονικό στρώμα και κρεβάτι.
Σύμφωνα με τον Heidegger κατοικώ θα πει: έχω ειρηνεύσει. Η κατοικία παραπέμπει σε μια απώτερη πατρίδα, στην εγκαρδιότητα, την ασφάλεια και τη θαλπωρή που λανθάνουν ήδη στην απαρχή της ύπαρξής μας. Ή αλλιώς ― κατοικείν ίσον φείδεσθαι. Και φείδεσθαι θα πει: αφήνω κάτι να στηρίζεται χωρίς προϋποθέσεις στην καθαρή του ουσία.

Τα ψηλά δέντρα

Ολοένα χαμηλότερα, κατηφορίζω κατά τη φόρα της εκβολής και ο νους μου πιο ενεργός και σπιρτόζος από το βάδην μου. 
Ευθυγραμμίζω τη συνείδηση με το σώμα, το προσπαθώ, ένα παιχνίδι ― το σώμα μετριέται με τους όγκους κάθε λογής κατασκευών, τα σχήματα, τις μορφές. Περπατώντας εξελίσσεις ένα παιχνίδι συσχετισμών, απόκρυψης, σύνθεσης, αποδόμησης· παίζεις απόκρυφα και βροντερά ταυτοχρόνως. Τα δέντρα γύρω υψώνονται και συνθλίβουν τον υποτιθέμενο βαρύγδουπο όγκο των αθηναϊκών πολυκατοικιών. Η γειτονιά οικοδομήθηκε με ταχείς ρυθμούς από την δεκαετία του ’70 κι έπειτα, προσπαθώντας να συμβαδίσει με την ύπαρξη του ρέματος, όμως αποτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό να τιμήσει τους όρους της συμβίωσης.
Τα δέντρα· πότε οι ριζοσπάστες του σκυροδέματος και άλλοτε οι ακούσιοι συνεχιστές του ύψους και του όγκου μπετονένιων μορφών, πλέκονται με τον αστικό ιστό και όμως δομούν τις δικές τους οικοδομικές νησίδες. Μπορεί να μην σχηματίζουν σε ένα σύνολο οργανωμένα τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των κήπων, των πάρκων ή των κτισμένων μπλοκ, όμως ο σχηματισμός τους μοιάζει μελετημένος. Τολμά να διαρρηγνύει την πολεοδομική ομοιομορφία επιτρέποντας τη ροή, την ανανεωτική ανάταση με αφετηρία το βουνό και απόληξη τη θάλασσα. Φυσικό βουλεβάρτο! Συναντούμε κυρίως πεύκα, πικροδάφνες, λεύκες κι ευκαλύπτους, τη χαρακτηριστική βλάστηση της αθηναϊκής μικροκοιλάδας γύρω από μια υδάτινη φλέβα.
Καλωσορίζουν τον άνεμο ανάμεσα από τα κλωνάρια και τα φυλλώματά τους, που μεμιάς γίνονται πορώδη. Λικνίζονται οργανικά, θηλυκά και ευγενικά. Πρόκειται για τη δική τους περιδιάβαση, για τη ρευστότητα των ορίων, η οποία φτάνει έως την ανατροπή κάθε έτοιμου σχήματος για την πόλη και τη φύση.

Νερό

Θα ‘λεγες πως όλη η περιοχή μεταλλάσσεται αναλόγως τις μεταβολές του καιρού, πως παραδίδεται σ’ έναν συνεχόμενο μετασχηματισμό σε συνάρτηση με τον χρόνο και πως από εδώ απορρέει η ανθεκτικότητά της και εν μέρει η γοητεία της. Στα πρωτοβρόχια του φθινοπώρου το ρέμα αποκτά νερό, ώστε από θερινός ξερότοπος ανακτά την αρχική ιδιότητα του ποταμού, ανακτά τη μνήμη του πραγματικού εαυτού, της αληθινής καταγωγής. Η κυμαινόμενη γεωφυσική μορφή του ρέματος γεννά από μόνη της ένα συναισθηματικό δίπολο. Είναι η αίσθηση ενός απροσμέτρητου βάθους που με ρουφά στο άγνωστο μέσω μιας σχισμής, τόσο μικρής που αδυνατώ να την αντιληφθώ και να την ορίσω.
Σύμφωνα με την ανάλυση πεπερασμένων στοιχείων, ο ρυθμός αταξίας είναι ή τείνει στο μηδέν· ποτέ δεν ακουμπά το μηδέν, αλλά δημιουργεί ένα πεδίο ικανό να θεωρηθεί ως ενδιάμεσο σημείο ανάμεσα στο μηδέν και στην πρωτύτερή του κατάσταση. Τα στοιχεία-υποσύνολα επηρεάζουν το ένα το άλλο είτε γειτνιάζουν, είτε βρίσκονται σε απομακρυσμένες θέσεις, όλα μαζί δημιουργούν μια κατάσταση. Σε ποικίλους χρόνους δημιουργούν εντέλει μια συγχρονισμένη επικράτεια κινήσεων (ασύγχρονος συγχρονισμός) και κατ’ αυτόν τον τρόπο γεννιούνται οι ρυθμοί και οι συνθέσεις.

Τσουκνίδες

Η ενόχληση του τσιμπήματος στο μόνο γυμνό και εκτεθειμένο σημείο του σώματός μου, πάνω απ’ τον αστράγαλο, με επανέφερε σε μια ρηχή κατά τ’ άλλα πραγματικότητα και με βρίσκω αφημένη μέσα σε ένα λιβάδι από τσουκνίδες.
Από μικρή θυμάμαι τις τσουκνίδες ως κάτι νοσηρό και μολυσματικό· το φυτό που δεν μπορούσα να διακρίνω και να προσδιορίσω για να το αποφύγω, καθώς μου κρυβόταν μέσα στις άναρχες στρώσεις γρασιδιού. Μου έκοβε τη φόρα, το παιχνίδι, την ορμή, το γέλιο. Πρόσφατα έμαθα για τα ιαματικά της χαρακτηριστικά. Θεωρείται από τα πλέον αντιφλεγμονώδη βότανα.
Παλεύοντας με το εσωτερικό τοπίο έρχεσαι αντιμέτωπη με δέσμες φόβου και καταβολές που τις λένε ευνουχιστικές. Πετάγομαι ενοχλημένη από την τσουκνίδα και ψάχνω ένα πατημένο μονοπάτι ή πλακόστρωτο, νιώθοντας ακόμη πιο έντονη την ερειπιώδη παραίτηση του τόπου.

Πλακόστρωτα

Πλακόστρωτα σπασμένα εδώ κι εκεί και ραγισμένα, απομεινάρια μιας προσπάθειας ανάπλασης και χάραξης μονοπατιών άλλοτε λίθινων, άλλοτε χωμάτινων ανοίγονται σήμερα σε άλλου είδους διαδρομές που εάν τις διασχίσει κανείς θα βρεθεί να ισορροπεί κάπου ανάμεσα στο φαντασιακό παρελθόν (στο υπό ανάπλαση ρέμα) και στο σύγχρονο παρόν (στο υπό ερείπωση ρέμα).

Παύση

Η στάση μου εδώ επιβλήθηκε από τον ίδιο τον φυσικό παράγοντα και ήταν τόσο ισχυρή, ώστε αποπροσανατολισμένη αναγκάστηκα ν’ αλλάξω ρότα και να συγχρονιστώ με το παιχνίδι της χορογραφημένης περιήγησης. Παρτενέρ μου η ίδια η πόλη, η ίδια η γη.
Σημεία παύσης ή αλλιώς ξύλινες κατασκευές ― κιόσκια, περίπτερα ή υπολείμματα από πέτρινα παγκάκια συναντώ ανά τακτά χρονικά και χωρικά διαστήματα καταχωνιασμένα μες στο πράσινο. Κάποια συγκεντρώνουν παρέες, άλλα προσφέρουν μια γωνιά σε ζευγαράκια, και κάποια ακόμη μια μονιά σε περίοικους μοναχικούς που το βλέμμα τους ομολογεί πόσο έχουν βυθιστεί στον δικό τους εσωτερικό υδάτινο κόσμο… Κάποτε τα ίδια σημεία γίνονται το παιχνίδι κι η παρέα ενός μεγαλόσωμου σκύλου ή μιας flâneuse γάτας. Αυτή η κατηγορία μοιάζει να ενσαρκώνει σε υπερθετικό βαθμό τη λειτουργία μιας παύσης από τα ανθρώπινα.

Η συκιά

Η βλάστηση βρίσκει διέξοδο, η καρποφορία είναι εφικτή σε όποιο κενό διάστημα της υποσχεθεί την ανεμπόδιστη διέλευσή της. Ακόμη και σε οριακές καταστάσεις, όπως εκεί όπου η κλίση του εδάφους από τον δρόμο ως το νερό είναι αποτρεπτική σε βαθμό που τη νιώθεις τη βίαιη αποκοπή γης. Εκεί, όπου το χώμα μοιάζει κάθε άλλο παρά γόνιμο και παρασέρνει με τη φόρα του ό,τι κροκάλες πίσσας και λάσπης περισσεύουν από το ασφαλτικό υπόστρωμα του δρόμου, ό,τι περιττό και ανούσιο αποδιώχνει ο περιπατητής στο διάβα του. Η συκιά στέκεται εμπρός μου όλο σθένος, μιμούμενη πως ζει σ’ ένα γόνιμο μεσογειακό τοπίο ενώ η παρουσία της μαρτυρεί την οριακή επιβίωσή της. Οι ρίζες έχουν κλοτσήσει το έδαφος και αναρριχώνται ατρόμητα κατοχυρώνοντας τη θέση τους· το παράδοξο μιας γης που δεν πτοείται να διαιωνίζει τον σκοπό της, τη συνεχή μεταβολή και αναπαραγωγή, όσο και αν ολόγυρα δυνάμεις διαλυτικές την παρεμποδίζουν και πασχίζουν να της επιβληθούν.