Τα πράγματα και η απώλειά τους
________
Στις οικογενειακές μας εξορμήσεις, εκδρομές και διακοπές, συνηθίζαμε να βάζουμε κασέτες στο λευκό Hyundai και να ακούμε πάνω κάτω τα ίδια τραγούδια σ’ όλες τις διαδρομές. Το ρεπερτόριό μας περιελάμβανε Άσιμο και Παπακωνσταντίνου, Τσαλιγοπούλου και Ζιώγαλα, και κυρίως τους αδερφούς Κατσιμίχα. Μεγαλώνοντας, λοιπόν, όποτε άκουγα ορισμένα τραγούδια τους, από αυτά που υπήρχαν στις κασέτες, κατευθείαν το μυαλό μου ταξίδευε. Μεταφερόμουν στο πίσω κάθισμα του αμαξιού, στριμωγμένη στη μέση να βλέπω τον ήλιο να ανατέλλει. Πάντα ανατέλλει ο ήλιος σ’ αυτή μου τη φαντασία. Η επίδραση των τραγουδιών πάνω μου, όμως, δεν σταματούσε εδώ. Σαν άλλο σκυλάκι του Παβλόφ εγώ, σαν άλλα κουδουνάκια τα τραγούδια, σηματοδοτούσαν ένα ταξίδι. Με την αντίστροφη λειτουργία, λοιπόν, δεν νοούταν και ταξίδι χωρίς αυτά τα τραγούδια.
Μετά μεγάλωσα, άρχισα να ακούω κι άλλα τραγούδια στον δρόμο για τις διακοπές μου, άρχισα να κάνω πίσω – ενίοτε – και στις προτιμήσεις των άλλων, κι έτσι η έναρξη των διακοπών μου δεν σηματοδοτείται πια από κανένα συγκεκριμένο άκουσμα. Αντιθέτως, εκείνο που τείνω τελευταία να εγκαθιδρύσω είναι η ανάγνωση στη διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
Φυσικά πάντοτε διάβαζα σε αυτοκίνητα και λεωφορεία. Πάντοτε από τη στιγμή που ξεπέρασα την πρόληψη που μου είχε μεταδώσει η μαμά μου ότι «αν διαβάζω, θα ζαλίζομαι». Εάν δεν κάθομαι γαλαρία κι αν το λεωφορείο δεν ζέχνει ή εγώ δεν είμαι ολωσδιόλου νηστική, το διάβασμα δεν μπορεί να με ζαλίσει. Έτσι, διάβαζα φυσικά στα αστικά λεωφορεία κάθε πρωί στον δρόμο για τη Σχολή. Διάβαζα για να παίρνω δύναμη, για να μπορώ να βρω κάποιο νόημα στο ότι σηκώθηκα πρωί-πρωί απ’ το κρεβάτι, να μου θυμίσω τι θέλω και τι αγαπώ σ’ αυτή τη ζωή. Σ’ αυτές τις διαδρομές στα αστικά διάβασα τα περισσότερα απ’ τα θεατρικά έργα που έχω διαβάσει.
Έπειτα διάβαζα στις περιοδείες που έτυχε να κάνω με τη δουλειά μου. Τόσα χιλιόμετρα Καμί, μα δε σε νίκησα καημέ για να παραφράσω τους στίχους του Σταμάτη Κραουνάκη για τη Ζωζώ. Τα βιβλία που έχω εντονότερα την ανάμνησή τους να τα διαβάζω στο μικρό βανάκι της περιοδείας μας στη βόρεια Ελλάδα είναι Η τέχνη της Σιωπής του Αββά Ντινουάρ που το είχα πάρει για τα γενέθλιά μου από την Αλεξανδρούπολη, έναν μήνα πριν τα γενέθλιά μου, και το Φαρενάιτ 451 του Ρέι Μπράντμπερι. Για το δεύτερο θυμάμαι να μιλάμε πολύ, μπρος πίσω στα καθίσματα με τον Α.Ε.Μ. Εκείνος συνήθως διάβαζε βιβλία παιδαγωγικού χαρακτήρα, αλλά όλοι λίγο πολύ σ’ εκείνο το βαν λέγαμε για βιβλία, για ποιήματα, τι διαβάζουμε, τι θα διαβάσουμε…
Στην επόμενη μεγάλη περιοδεία, το κεφάλι μου καζάνι από τις συνεχείς μετακινήσεις, δεν έβρισκε χώρο και χρόνο να πιαστεί καν απ’ τα βιβλία. Μία εξαίρεση εδώ το βιβλίο της Ζ.Α. που μου έδωσε και διάβασα στον δρόμο, κάπου ανάμεσα στις παραινέσεις της να πάρω μαγνήσιο και στις δικές μου να πίνει περισσότερο νερό. Το βιβλίο που μου έδωσε ήταν Γραμματική των γλωσσών της Βαβέλ, του Γιούργκεν Μπούχμαν. Πολύ ιδιαίτερο βιβλίο και μια τέτοια γραμματική αναμφίβολα χρειάζεται όταν συνταξιδεύεις και περνάς την καθημερινότητά σου με τόσα άτομα... Η Ζ. πάντα αγόραζε βιβλία σ’ όλες τις πιάτσες της περιοδείας. Δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Πηγαίναμε μαζί στα βιβλιοπωλεία για βόλτα κι εγώ κοιτούσα γύρω-γύρω σαν τα παιδιά στις ελληνικές ταινίες που βλέπουν πρώτη φορά βιτρίνες με ζαχαρωτά ή λούνα παρκ, κι εκείνη αγόραζε. Πόσο τη χαιρόμουν! Εγώ… χρειάζομαι λίστα.
Έλεγα πριν τρεις παραγράφους για την ανάγνωση που έχει αντικαταστήσει τη μουσική στη διαδρομή Θεσσαλονίκη-Αθήνα και τούμπαλιν. Αν και δεν πρόκειται πλέον για ταξίδι αναψυχής, αυτό το πηγαινέλα τείνει για μένα να συνδεθεί με τον Giorgio Agamben. Ανεβαίνοντας στις αρχές του μήνα ξεκινήσαμε το Homo Sacer. Κυρίαρχη Εξουσία και Γυμνή Ζωή. Επιστρέφοντας Αθήνα δεν το τελειώσαμε. Το συνεχίσαμε τέλος του μήνα που ανεβήκαμε πάλι για δουλειά Θεσσαλονίκη. Όμως, καθώς τα βάσανα πολλά και αγαπάμε και τα λαϊκά, δεν είναι ο Αγκάμπεν ένα σάουντρακ της τάξης των Κατσιμιχαίων και του Παπακωνσταντίνου. Στ’ αυτιά μας ηχεί ως ό,τι πιο ταιριαστό για μία τέτοια διαδρομή, μια που άλλωστε με τις καταστροφές και τις ελλείψεις το τοπίο μοιάζει να μας γυρνά στη δεκαετία του 1960 κι όχι σε κάτι σημερινό. Έτσι λοιπόν:
Τον Αγκάμπεν μας πετάξαμε στον δρόμο, που λέει κι η Γιώτα Λύδια στο ομώνυμο τραγούδι του Τάκη Σούκα,
Περπάτα Αγκάμπεν μου στον δρόμο της καρδιάς σου, του Απόστολου Καλδάρα με τον Μανόλη Αγγελόπουλο,
Αν είναι ο Αγκάμπεν αμαρτία, να βγω να το φωνάξω με λατρεία, Τζένη Βάνου και Μίμης Πλέσας για κάτι πιο ελαφρύ, και για όσους ταξιδεύουν οπωσδήποτε το ζαμπετικό
Πού πας χωρίς Αγκάμπεν, στο κρύο στη βροχή, τον δρόμο θα τον χάσεις, καρδιά μου μοναχή
και πάει λέγοντας…
Κι αν με ρωτάτε, 80-100 σελίδες βγαίνει η διαδρομή Θεσσαλονίκη-Αθήνα, με το αυτοκίνητο. Επιτέλους και μια μονάδα μέτρησης του χρόνου και του χώρου για όσους δεν καπνίζουμε τσιγάρα.
Πόσες σελίδες δρόμος;
____________
Tο όνομα της στήλης είναι εμπνευσμένο από τη φράση του David Grossman «τα βιβλία είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο, όπου μπορούν να συνυπάρχουν τα πράγματα και η απώλειά τους».
