Καθώς τέτοια έργα εξακολουθούν να προκαλούν θαυμασμό για την τεχνική τους τελειότητα και εξίσου για την διαφαινόμενη επιδεκτικότητα περαιτέρω ανάλυσης και ερμηνείας, δικαιολογείται και εδώ μια απόπειρα έκθεσης κάποιων σκέψεων. Εξ αρχής είναι χρήσιμο να τονισθεί ότι οι προτεινόμενες ερμηνείες δεν απαντούν απαραιτήτως στα ερωτήματα για τα κίνητρα και τους σκοπούς του καλλιτέχνη και επομένως έχουν ενδιαφέρον κυρίως ως σκέψεις εμπνευσμένες από την παρατήρηση των έργων. Βεβαίως υπάρχει πάντα η πιθανότητα κάποιες από αυτές τις σκέψεις να συμφωνούν με εκείνες του καλλιτέχνη, όμως μόνη έγκυρη επιβεβαίωση θα ήταν εκείνη που θα απέρρεε από δηλώσεις του ιδίου και δη αναφερόμενες μόνο στις σκέψεις που συνόδευαν τη δημιουργία του έργου και όχι σε εκ των υστέρων άλλες.
Escher, 1959 : «Ο κύκλος ζωής ενός μικρού αλιγάτορα. Ανάμεσα σε διάφορα αντικείμενα είναι ανοικτό ένα τετράδιο σχεδίων και το σχέδιο που βλέπουμε είναι ένα μωσαϊκό ερπετών σε τρεις διακριτούς τόνους. Ένα από αυτά φαίνεται ότι κουράστηκε να μένει επίπεδο και άκαμπτο ανάμεσα στους συντρόφους του και έτσι τεντώνει το ένα πόδι του, ήδη τρισδιάστατο, έξω από την άκρη του τετραδίου, (ομοίως προοδευτικά) αποκολλάται όλο από την επιφάνεια και (τρισδιάστατο πλέον) αρχίζει να ζει. Σκαρφαλώνει σε ένα βιβλίο ζωολογίας και ανηφορίζει την ολισθηρή επιφάνεια ενός τριγώνου σχεδιαστηρίου έως το υψηλότερο σημείο της (ζωικής) ύπαρξής του. Εκεί μετά από ένα γρήγορο ξεφύσημα, κουρασμένο αλλά ικανοποιημένο, κατηφορίζει μέσω ενός σταχτοδοχείου, έως την επίπεδη επιφάνεια, όπου ξανασμίγει με τους παλιούς φίλους του ως στοιχείο μιας (κανονικής) επίπεδης διαίρεσης»
Κεντρικό συστατικό της εικόνας είναι ένα τετράδιο του καλλιτέχνη ανοιγμένο εκεί που σε μια αριστερή σελίδα είναι σχεδιασμένα εξάγωνα συναρμοσμένα πλήρως, καταλαμβάνοντα ως εκ τούτου όλη την (ακριβώς τετράγωνη) επιφάνεια του θέματος, κατά τρόπον ώστε η σύνθεσή τους να είναι νοητή ως εκτεινόμενη πολύ πέραν αυτής, έως και επ’ άπειρον. Κάθε εξάγωνο περιέχει γραμμές συνθέτουσες την εικόνα μιας σαύρας, της οποίας τμήματα (ρύγχος, άκρα, ουρά) εκτείνονται στα γειτονικά εξάγωνα, συμπίπτοντα ακριβώς με εσοχές του περιγράμματος των εκεί σαυρών. Όπως σε τόσα άλλα έργα του Escher, όπου το αρνητικό ενός σχήματος είναι θετικό ενός όμοιου γειτονικού, οι εν λόγω σαύρες αποτελούν αενάως συμπληρωματικά σχήματα κατά τρόπο ανάλογο προς την σχεδόν ατέρμονα επανάληψη της σταθερής γεωμετρικής διάταξης των μορίων ενός κρυσταλλικού υλικού. Με αυτά τα δεδομένα το σχέδιο στη σελίδα του τετραδίου είναι αντιληπτό ως λίαν συνοπτική απεικόνιση της νομοτέλειας ενός φαινομένου ζωής. Σε τελευταία ανάλυση η ζωή είναι αποτέλεσμα της οργάνωσης ατόμων και μορίων βάσει λίαν πολύπλοκων σχεδίων. Τα σχέδια αυτά, ως αποτελούμενα από νόμους διάταξης και αριθμούς, συνιστούν καθ’ εαυτά τις άυλες οντότητες τις υποκείμενες ενός πλήθους υλικών οντοτήτων. Έτσι λοιπόν στην αριστερή σελίδα του τετραδίου εικονίζονται όχι μόνον τα εν λόγω σχέδια. Εικονίζονται επίσης και οι βασιζόμενες σε αυτά ζωικές οντότητες, οι σαύρες, οι οποίες βαθμιαία αναδύονται από τον δισδιάστατο, δηλαδή άυλο κόσμο των σχεδίων της ύλης και υποστασιοποιούνται ως τρισδιάστατες ζωικές μορφές έτοιμες για μια διαδρομή στον χώρο και τον χρόνο, η οποία εν προκειμένω εικονίζεται από την αρχή της έως το τέλος της. Η διαδρομή αυτή, όπως και σε κάθε βίο, αρχίζει ως μια ανιούσα και λήγει ως μια κατιούσα πορεία. Χάριν αυτής της απεικόνισης ο καλλιτέχνης τοποθέτησε γύρω από την αριστερή σελίδα του τετραδίου διάφορα μικροαντικείμενα, διαθέσιμα πάνω στο γραφείο του: ένα μικρό βιβλίο φυσικής ιστορίας, ένα ξύλινο τρίγωνο σχεδιαστηρίου, ένα μοντέλο δωδεκάεδρου ως ανώτατο σημείο της διαδρομής, ένα μεταλλικό σκεύος με σπιρτόκουτο και πακέτο τσιγάρων. Η μικρή σαύρα, φθάνοντας στο υψηλότερο σημείο της διαδρομής, εκδηλώνει με ένα δυνατό ξεφύσημα ανάλογο πλεόνασμα σφρίγους. Η κατιούσα διαδρομή βραχύτερη και πιο απότομη καταλήγει σε ένα τέλος, όπου η ύλη των νεκρών γίνεται διαθέσιμη για μια ενδεχόμενη νέα ζωή κατά τις απαιτήσεις των επί της σελίδας άυλων σχεδίων. Οι μικροί κάκτοι στο γλαστράκι, κάτω αριστερά, δεν απετέλεσαν επιλέξιμο μέρος της διαδρομής της σαύρας, ωστόσο έχουν διπλή χρησιμότητα. Από πλευράς νοήματος συμπληρώνουν την περιγραφή της ζωής, από παραστατικής απόψεως, ρίχνοντας τη σκιά τους πάνω στη σελίδα του τετραδίου, καθιστούν εμφατικότερη την αντίθεση των τρισδιάστατων οντοτήτων της εικόνας προς την δισδιάστατη και ως εκ τούτου άυλη οντότητα των επ’ αυτής σχημάτων. Στις δύο άλλες γωνίες τα εικονιζόμενα αντικείμενα, βιβλιαράκι και φιάλη με ρακοπότηρο, έχουν παρόμοια εικαστική αξία (οπτική ισορρόπηση των τρισδιάστατων περιεχομένων της εικόνας), ενώ από νοηματικής πλευράς, όπως και κάποια άλλα επιτραπέζια αντικείμενα (π.χ. η mini συσκευασία τσιγαρόχαρτου Job), αποτελούν αναφορές στο πρόσωπο και τις συνήθειες του καλλιτέχνη.
Ερώτημα: εικονίζονται διαδοχικές στιγμές της ζωής μιας σαύρας, ή σε κοινή πορεία περισσότερες σαύρες, κάθε μία σε διαφορετική στιγμή της ζωής της; … μάλλον το δεύτερο, επειδή η φάση της αποκόλλησης από το επίπεδο εικονίζεται με διαφορετική κατεύθυνση κίνησης σε δύο διαφορετικά εξάγωνα. Εν πάση περιπτώσει το δίλημμα είναι ασήμαντο, επειδή μείζον θέμα της εικόνας είναι ο κύκλος της ζωής, όχι μόνο της μιας ή της άλλης σαύρας, αλλά του συνόλου των έμβιων όντων.
[ 2/1/24 ]
