Ο Καβάφης του Λαδά κι ο Καβάφης για παιδιά

_______
Α Ν Τ Α Ν Α Κ Λ Α Σ Ε Ι Σ
^_______

Στην πραγματικότητα, η τέχνη καθρεφτίζει το θεατή κι όχι τη ζωή.
Όσκαρ Ουάιλντ, Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι

Βασίλης Λαδάς : Το πλοίο του Κ.Π. Καβάφη. Εκδόσεις Μανδραγόρας
_________

Νίκος Μαθιουδάκης - Μάνος Μπονάνος : Το όνομά μου είναι Κ. Π. Καβάφης. Εικονογράφηση: Αγγελική Μπόζου. Εκδόσεις Ίκαρος

«Μήπως είναι η καβαφική παρουσία στα social media λιγότερο φανερά ομοερωτική;» αναρωτήθηκε πρόσφατα αρθρογράφος για τον Μεγάλο Αλεξανδρινό. Από το 2010, οπότε και είχε απαλλοτριωθεί από το κράτος κτήριο στην Πλάκα (σε άλλο σημείο, όχι το σημερινό) περιμέναμε να ανοίξει το Αρχείο Καβάφη στο κοινό. Ο γιος του Γ.Π. Σαββίδη, Μανόλης, μας είχε πει τότε: «Στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αντίληψη ότι ο Καβάφης ανήκει στις gay studies. Η δημοτικότητα των ποιημάτων του σε ανθρώπους κάθε σεξουαλικής προτίμησης δείχνει ότι είναι οικουμενικός. Δεν ήθελε να τον θεωρούμε ομοφυλόφιλο ποιητή. Ηταν ένας ποιητής ο οποίος ήταν ομοφυλόφιλος. »
Τα χρόνια πέρασαν, το Αρχείο Καβάφη ήρθε στην ιδιοκτησία του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο και ανακαίνισε άλλο κτήριο, στην οδό Φρυνίχου 16 πια. Τα ερωτήματα για την ομοερωτικότητα της σεξουαλικότητας, το κουίρ στοιχείο στην ποίηση του Καβάφη, δεν το αποκρύπτουμε, απλώς θεωρούμε πως έχει μελετηθεί διεξοδικά και αναλυτικότατα.* Αντ’ αυτής της πτυχής, θα εξετάσουμε δύο από τα τελευταία πονήματα στην πάντα πλούσια καβαφική βιβλιογραφία, εν αναμονή, βεβαίως της συλλογής Τα Καβαφογενή, με ποιήματα που επέλεξε και σχολίασε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Η γόνιμη επίδραση του και η παρουσία του Κ.Π. είναι πάντα έντονη και συνεχής.

Στην δύσκολη εποχή του κορωνοϊού ανήκει το πρώτο, Το Πλοίο του Κ.Π. Καβάφη, βιβλίο από τον Βασίλη Λαδά, πεζογράφο και δικηγόρο από την Πάτρα. Στο γραφείο του έχει, φυλαγμένο σε κορνίζα, ένα συλλεκτικό μονόφυλλο, από εκείνα που τύπωνε ο ίδιος ο ποιητής και μοίραζε σε φίλους και θαυμαστές του στην Αλεξάνδρεια. Το ποίημα Του πλοίου αναφέρεται σε ένα ταξίδι του Καβάφη στην Πάτρα, καθώς περνούσε από το λιμάνι της, ένα ζεστό απόγευμα του Ιουλίου. Εν μέσω καραντίνας και ακινησίας, ένα ποίημα μνήμης γίνεται αφορμή για προσωπικές μνήμες του Λαδά, παιδικά βήματα και βουτιές στην άλλοτε καθαρή προκυμαία της Πάτρας, δίπλα σε βρόμικες αλλά ιερές παραλίες, με ερωτικά σκαμπίλια και ιστορίες για κολύμπι. Η ποίηση του Καβάφη γίνεται αφορμή για ονειροπόληση αλλά και για ερμηνευτική διερώτηση. Έτσι, στο δοκίμιό του ενώνονται δημιουργικά δύσκολες βιβλιογραφικές αναφορές, θεματικές της θαλάσσης αλλά και γραμματολογικές παρατηρήσεις, όπως η σχέση του Καβάφη με την αριστερή διανόηση. Ο Λαδάς ασκεί μία προσεκτική ανάγνωση στο μονόφυλλο, αλλά και στο Αρχείο του Ποιητή. Όπως προκύπτει, υφίστανται αναφορές και τεκμήρια που ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει στο ημερολόγιό του, σκίτσα που ενδεχομένως κάμωσε στην Πάτρα όταν περνούσε, μα δεν σώθηκαν στο Αρχείο. Ας ελπίσουμε με το άνοιγμα του «μουσείου» να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα. Το κάδρο παράλληλα με τις μνήμες οδηγεί σε αρχεία εκτός του καβαφικού, εφημερίδες εποχής και έναν μαγικό ρεαλισμό με τον οποίο ο Αχαιός ποιητής περιγράφει την συνάντηση του Αλεξανδρινού με τον φιλόμουσο Πρίγκηπα Νικόλαο, ιδρυτή του Βασιλικού Θεάτρου, μεταξικό και νονό τού Κωνσταντίνου Σημίτη. Ο τρόπος που παραθέτει ο Λαδάς τα ιστορικά δεδομένα είναι ουδέτερος, αλλά η σειρά με την οποία τα γράφει αφήνει περιθώρια σουρεαλιστικής σάτιρας. Ναι, ο νονός του Σημίτη ήταν ο Πρίγκηπας, η πιθανή πηγή έμπνευσης του Καβάφη, φίλος του Υπουργού του Βουνού, συγγραφέας μάλιστα με ψευδώνυμο θεατρικών έργων. Τα γεγονότα ξεπερνούν τη φαντασία. Όλα αυτά παρατίθενται ωστόσο λιτά, με τον τρόπο του Αλεξανδρινού, θα έλεγε κανείς, με μία λεπτή, παιγνιώδη ειρωνεία. Μια προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας περιγράφεται, στης οποίας την επιγραφή μαθαίνουμε το όνομα του Υπουργού Πολιτισμού, αλλά ουδαμώς του γλύπτη. Όποιος θέλει να μάθει τα αίτια της ειρωνείας, όπως με τον Καβάφη οφείλει να προστρέξει σε λατίνους ιστορικούς ή στον Πλούταρχο, και με τον Λαδά, θα οφείλει να ξεσκονίσει βιβλία σύγχρονης ιστορίας κι εφημερίδες. Διατρέχοντας και μόνο την Βιβλιογραφία Καβάφη του Δασκαλόπουλου, ο Λαδάς κατορθώνει, μέσω της παλαιότερης έρευνας που έχει λησμονηθεί, να δημιουργήσει ένα ποιητικό δοκίμιο αφ’ εαυτού όμορφο. Το ταξίδι του Καβάφη γίνεται ταξίδι στην λησμονημένη έρευνα για τον Καβάφη και αφορμή για νεώτερη έρευνα. Προσωπικώς ορμώμενη, μελαγχολική, με ταξικές απογοητεύσεις αλλά και διακαλλιτεχνικές, διαμεσικές ενορμήσεις. Το Πλοίο του Λαδά σε κινητοποιεί να σκαλίσεις περιοδικά, άλλα βιβλία, ταινίες και μουσικές. Μετά φόβου Θεού το γράφομε, όχι ομοφυλοφιλικές. Ναι, όμως, όλες, καβαφικές.

Από άλλη σκοπιά μία ακόμη νέα ανάγνωση του Καβάφη, στη νέα σειρά για παιδιά των εκδόσεων Ίκαρος. Οι Νίκος Μαθιουδάκης και Μάνος Μπονάνος έχουν κατορθώσει να φτιάξουν ένα βιβλίο για παιδιά, το οποίο κάνει προσιτή την ιδιαίτερη γλώσσα του Αλεξανδρινού σε παιδιά από 9 ετών. Χωρίς όμως ποιοτικές εκπτώσεις. Τα ποιήματα του ποιητή παρατίθενται σε μία αισθητικότατη έκδοση, με χρήση μάλιστα της γραμματοσειράς των ιδίων των χειρογράφων του. Αποσπάσματα από σημειώματά του, βασικές κατηγορίες των ποιημάτων του, βιογραφικά στοιχεία, κύριοι μελετητές του καβαφικού έργου. Μία πλήρης εισαγωγή στο έργο του ποιητή, άρτια επιστημονικά, αλλά και ευχάριστη, πλήρης, χωρίς να είναι φορτωμένη όμως.
Η εξαιρετική εικονογράφηση του βιβλίου αλλά και τα κείμενα των δύο μελετητών κινητοποιούν τους μικρούς αναγνώστες προς το καβαφικό έργο, χωρίς να κουράζουν. Μάλιστα, θα συμπληρώναμε πως το βιβλίο, εκτός από τους μικρούς αναγνώστες ενδείκνυται και για μαθητές/μαθήτριες της νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας, που έχουν κατακτήσει το πρώτο, αρχάριο επίπεδο, και θέλουν να εμπλουτίσουν τα ελληνικά τους. Πώς να γίνει απτή μία ποίηση η οποία βρίθει συμβόλων και διαστρωματώσεων, σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν εις βάθος ακόμη ελληνικά; Τα κείμενα των Μαθιουδάκη – Μπονάνου έχουν φιλολογική μεν πληροφορία, αλλά γλωσσολογική φύση, η οποία τα καθιστά κατανοητά και ιδανικά για εκμάθηση.
Το βιβλίο εκ πρώτης όψεως έχει την μορφή παιχνιδιού, ο τρόπος δε που παρουσιάζονται και οι ιδιαίτερες καβαφικές λέξεις σίγουρα θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών. Μία προσεκτικότερη όμως ανάγνωση θα αναδείξει πως τελικά αυτό το φαινομενικά παιγνιώδες βιβλίο βασίζεται σε χρόνια διδακτικής εμπειρίας, μήπως κι έχει πρώτα εφαρμοστεί σε αμφιθέατρα επιτυχώς, πριν γίνει ένα όμορφο βιβλίο για παιδιά;

Και οι δύο εκδόσεις μας δείχνουν πως ο Καβάφης, πρωτότυπος και νέος πάντα, θα συνεχίσει να εμπνέει και να δημιουργεί, με την γυμνή, μα και στολισμένη, ιδιαίτερη ποίησή του, αναγνώστες και αναγνώσεις.

* Παπανικολάου Δημήτρης (2014) …σαν κι εμένα καμωμένοι: Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η ποιητική της σεξουαλικότητας. Αθήνα. Πατάκης. Αναλυτική παρουσίαση: Ο queer Καβάφης όλων μας: Protagon: https://slowgreek.com/%ce%bf-queer-%ce%ba%ce%b1%ce%b2%ce%ac%cf%86%ce%b7%cf%82-%cf%8c%ce%bb%cf%89%ce%bd-%ce%bc%ce%b1%cf%82/