___________
Και τα δυο σε πολύ εύηχη μετάφραση της Αναστασίας Δεληγιάννη
___________
Μια γκρίζα νοεμβριανή μέρα με ψιλόβροχο περπατούσα στην Εγνατία, τη μεγαλύτερη οδική αρτηρία της Θεσσαλονίκης, με διάθεση ιδιαίτερα μπεκετική και πάλι στο μέρος όπου ο χρόνος έχει σταματήσει εδώ και χρόνια, όπου, περιμένοντας το μετρό, έχει συσσωρευτεί η αίσθηση της αποτυχίας μιας πόλης και ενός κράτους ολόκληρου, με κλειστά μαγαζιά, άδεια ή παρατημένα, με πολλά κακοφθαρμένα, ταλαιπωρημένα κτίρια. Στον νου μου τριγυρνούσαν οι λέξεις του Μπέκετ για τη μετάβαση από αποτυχία σε αποτυχία και τού πώς αποτυγχάνεις καλύτερα, τού τι σημαίνει καλύτερη αποτυχία, ως πού μπορεί να φτάσει η αμείλικτη πραγματικότητα των αποτυχημένων προσπαθειών και, όπως το διατυπώνει, των καλύτερων αποτυχιών, είτε με μπεκετικούς είτε με του καθενός μας τους όρους. Σε όλο το μήκος της Εγνατίας επικρατεί μια ώριμη και μεστή ασχήμια που θα είχε αρχίσει να τελειώνει, ίσως να είχε ήδη τελειώσει σήμερα, αν τα έργα στον σταθμό του μετρό της Βενιζέλου δεν είχαν σταματήσει με μια αλαζονική και απάνθρωπη στην κυριολεξία απόφαση που άφησε κατάπληκτους πολλούς κατοίκους της πόλης, και στη συνέχεια και άλλων πόλεων και πολισμάτων. Βέβαια, όπως τίποτε δεν είναι τελεσίδικα τελειωμένο στον λογοτεχνικό κόσμο του Μπέκετ, αφού κάτι πάντα συνεχίζει να συμβαίνει, όπως κάπου εκεί έξω στο Τέλος του παιχνιδιού ή με τις ελάχιστες κινήσεις και την ελάχιστη διάθεση για κίνηση στον Ακατανόμαστο, έτσι και στη Θεσσαλονίκη το μετρό, όταν κάποτε ανοίξει, θα είναι σαν κάτι συρρικνωμένο στο πλυντήριο της ηλιθιότητας σε σχέση με τις τωρινές ανάγκες της πόλης και αυτές που έρχονται καλπάζοντας. Και τότε απρόσμενα σε μια μικρή βιτρίνα η λοξή μου ματιά έπεσε στο όνομα Μπέκετ. Όχι σε ένα, αλλά σε δυο σημεία. Ήταν δυο βιβλία. Σήκωσα το κεφάλι και αντιλήφθηκα ότι βρισκόμουν μπροστά σε ένα άγνωστο για μένα μικρό βιβλιοπωλείο, το Oblik. Και με χαρά διαπίστωσα ότι τα δύο βιβλία του Μπέκετ εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Oblik. Στην Εγνατία, στην πιο μπεκετική οδό της Θεσσαλονίκης σήμερα, και ίσως όλου του κόσμου. Μπήκα μέσα στον μικρό, ευχάριστο, ζεστά και κομψά άτακτο και γεμάτο σκέψεις και λέξεις χώρο, τα πήρα στα χέρια μου, άφησα τα λιτά τους, λευκά εξώφυλλα να με πάνε έμπλεο νοσταλγίας στα βιβλία των γαλλικών εκδόσεων του Μπέκετ, στις Éditions de Minuit, εκτίμησα τον προσεγμένο και πλούσιο φιλολογικό εμπλουτισμό τους (κάθε βιβλίο συνοδεύεται από ένα μικρό, αλλά γενναιόδωρο επίμετρο σε μορφή φυλλαδίου, τυπωμένο ξέχωρα, με αναλύσεις, παραπομπές, αναφορές και βιβλιογραφικές πηγές), τα αγόρασα και, σαν ακόμη ένα δώρο, γνώρισα τη μεταφράστρια των έργων, η οποία επιπλέον είναι και ιδρύτρια και ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου και των εκδόσεων. Αντιστρέφοντας και παραφράζοντας τον Μπέκετ ένιωσα κάτι να λέει στον αέρα γύρω μου, give again, give better. Μάλιστα με μια έμφαση με βρήκε και η ηχώ αυτής της αναπάντεχης φωνής, καθώς το Oblik μοιράζεται την ίδια περιοχή του κέντρου με τα μικρά βιβλιοπωλεία Βιβλιοπροτάσεις, Σαιξπηρικόν, Ακυβέρνητες πολιτείες και Κεντρί. Ίσως ο δήμος να τύπωνε χάρτη με τον περίπατο που κάνει τον γύρο των βιβλιοπωλείων αυτών, κάποια από τα οποία έχουν τις δικές τους σημαντικές εκδόσεις.
Η μικρή (με 13.500 λέξεις) ιστορία Οστά της Ηχούς γράφτηκε 1933 για να δώσει περισσότερο όγκο στη συλλογή More Pricks Than Kicks, ύστερα από συμφωνία με τον υπεύθυνο επιμελητή στις εκδόσεις Chatto & Windus. Τα Οστά της Ηχούς τελικά απορρίφθηκαν (κάτι που «αποθάρρυνε βαθιά» πολύ τον Μπέκετ, όπως ο ίδιος είχε τότε γράψει), έμειναν σε αρχείο για χρόνια και δημοσιεύτηκαν τελικά το 2014 από τις εκδόσεις Faber and Faber. Η βρετανική αυτή έκδοση συνοδεύεται από εισαγωγικά κείμενα και εκτεταμένα σχόλια του Mark Nixon. Η ελληνική έκδοση ακολουθεί πιστά τη βρετανική, το ξέχωρο επίμετρο όμως συμπεριλαμβάνει κείμενα της μεταφράστριας και άλλων ερευνητών του έργου του Μπέκετ. Τα Οστά της Ηχούς, γράφει η Αναστασία Δεληγιάννη στο επίμετρό της, «είναι ένας ζωτικός κρίκος που έλειπε από την ιστορική ανακατασκευή της δημιουργικότητας του πρώιμου Μπέκετ και οι κριτικές ποικίλουν τόσο πολύ που είναι όλες ενδιαφέρουσες». Ο ήρωας του έργου, ο γνωστός μας ήδη Μπελάκουα, κάνει μεταθανάτιες και γεμάτες χιούμορ σκέψεις για τον θάνατο και τις απαιτήσεις του. Μαθαίνουμε ότι ο «θάνατος δεν φαίνεται να βελτίωσε τον Μπελάκουα. Ή μήπως υπάρχουν σημάδια βελτίωσης; Ναι και όχι», ενώ οι τελευταίες λέξεις της ιστορίας αυτής είναι «Έτσι είν’ η ζωή». Ναι, αλλόκοτη και συχνά απολαυστική, όπως και το ίδιο το κείμενο, αν και κάποτε μας βρίσκει και μια αδέσποτη μπάλα του γκολφ. Τα Οστά της Ηχούς είναι ένα πρώιμο έργο με προδρομική τη δύναμη της ευθείας ηχώς που θα ακολουθήσει, διάστικτο από ώριμες στιγμές που θα τις ξαναβρούμε μεταμορφωμένες και διάπλατα κυρίαρχες στα όψιμα έργα του Μπέκετ.
Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για την Ελευθερία, το πρώτο ολοκληρωμένο θεατρικό έργο του Μπέκετ με πρωταγωνιστή τον νεαρό Βικτόρ Κραπ που προσπαθεί να ξεφύγει από τους περιορισμούς της αστικής οικογένειάς του. Η Ελευθερία γράφτηκε στα γαλλικά το 1947, δημοσιεύτηκε το 1995 και παίχτηκε για πρώτη φορά στο Δημοτικό θέατρο της Τεχεράνης το 2005. Στη συνομιλία του Τζαμά (ο οποίος ήρθε να αλλάξει το τζάμι που έσπασε ο Βικτόρ πετώντας πάνω του το παπούτσι του) με τον γιο του, τον Μισέλ, για παράδειγμα, συναντάμε τη γνωστή μας μπεκετική απροθυμία για υπαρξιακής βαρύτητας συμμετοχή:
Τζαμάς: Ξέρεις όταν κάτι μας ευχαριστεί, νιώθουμε καλά, έτσι δεν είναι;
Μισέλ: Ναι, μπαμπά.
Τζαμάς: Ε, λοιπόν, αυτό πάνω κάτω είναι ευτυχισμένος. (Σιωπή). Επομένως, είσαι ευτυχισμένος;
Μισέλ: Όχι, μπαμπά.
Τζαμάς: Και γιατί;
Μισέλ: Δεν ξέρω, μπαμπά.
Τζαμάς: Μήπως επειδή δεν πας αρκετά στο σχολείο;
Μισέλ: Όχι, μπαμπά, δεν μ’ αρέσει το σχολείο.
Τζαμάς: Θα ’θελες να παίζεις με τα φιλαράκια σου;
Μισέλ: Όχι, μπαμπά, δεν μ’ αρέσει να παίζω.
Και όμως, στην παρακμιακή Θεσσαλονίκη τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι πιο αισιόδοξο, πιο αντιμπεκετικά εμψυχωτικό από την ανέλπιστη ανακάλυψη αυτών των νέων εκδόσεων και βιβλίων στο εξαιρετικά φροντισμένο μικροβιβλιοπωλείο Oblik.
