Επί του φαίνεσθαι και του είναι...

Σε όλες τις φάσεις των σχεδόν δύο αιώνων της περίπλοκης ιστορίας των Ιησουιτών λογίων κληρικών στην Κίνα, οι δραστηριότητές τους στο πεδίο της χαρτογραφίας αξίζει να αναδειχθεί έστω και αν είναι ποσοτικά μικρότερο από το άλλο έργο της αποστολής τους. Εξέχουσα μορφή στον τομέα αυτόν ο γνωστός Ματέο Ρίτσι (Χάρτης#36). Ο παγκόσμιος χάρτης του σε κινεζική γλώσσα του 1602 είναι ο πρώτος δυτικής τεχνοτροπίας (και παράδοσης) που κατασκευάστηκε στην Κίνα, σε ωοειδή χαρτογραφική προβολή (πλέγμα μεσημβρινών και παραλλήλων) ιταλικής καταγωγής ― κυρίαρχης τον 16^ο αιώνα στην Ευρώπη. Βασική καινοτομία του Ρίτσι η τοποθέτηση της Αμερικής στο ανατολικό άκρο του χάρτη και όχι δυτικά, όπως καθιερώθηκε στην ευρωπαϊκή χαρτογραφία μετά τις Μεγάλες Ανακαλύψεις. Ο χάρτης αυτός αποτέλεσε αντικείμενο μεγάλου επιστημονικού και ιστορικού-ιδεολογικού ενδιαφέροντος μεταξύ των μελετητών της χαρτογραφίας τους τελευταίους δύο αιώνες, αν και την εποχή της κατασκευής του στην Κίνα δεν διαδόθηκε εκτός της κινεζικής ελίτ στην οποία, άλλωστε, απευθύνθηκε εξ αρχής.

Είκοσι χρόνια μετά τον χάρτη του Ρίτσι, ο επίσης Ιησουίτης μαθητής του Τζιούλιο Αλένι, Ιταλός όπως και ο δάσκαλος, συνέταξε αντίστοιχο χάρτη ακολουθώντας τις βασικές αρχές του πρώτου διδάξαντος. Η εκ πρώτης όψης ―φαινόμενη― ομοιότητα του χάρτη του με εκείνον του διάσημου Ρίτσι, αλλά και η ένταξη από τον Αλένι του χάρτη του, ως διδακτικό «οπτικό» βοήθημα, στο μεγάλο γεωγραφικό συγγραφικό κινεζικό έργο του, απευθυνόμενο σε ευρύτερο κοινό από ότι εκείνο του Ρίτσι, ο χάρτης του δεν έτυχε της προσοχής που έτυχε ο χάρτης του δασκάλου του. Όμως, επειδή τίποτε από τα μεγάλα έργα δεν πάνε τελικά χαμένα στη ζωή ―λέμε τώρα― η γενέθλια πόλη του Αλένι αναψηλάφησε το χαρτογραφικό του έργο, στο οποίο με ευχαρίστηση συνέργησα.

Το αποτέλεσμα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Ο χάρτης του Αλένι δεν είναι αντίγραφο του χάρτη του Ρίτσι, σε μικρότερο μέγεθος. Μια περίπτωση που θυμίζει (ευχάριστα) τη σχέση της Χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή και του Πίνακα του Άνθιμου Γαζή που εσφαλμένα εθεωρείτο επί μακρόν ως σμίκρυνση της Χάρτας ― επειδή οι δύο χάρτες «έμοιαζαν»...!

Χάρις στην ψηφιακή τεχνολογία (πριν την καλπάζουσα Τεχνητή Νοημοσύνη), η συγκριτική χαρτογραφική ακτογραμμική μελέτη των χαρτών δασκάλου και μαθητή στην Κίνα, ανέδειξε τις διαφορές, οι οποίες έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή fora, αλλά όχι στα ελληνικά... Οι συγκρίσεις εδώ, δείχνουν τις αποκλίσεις των δύο χαρτών (Ρίτσι-Αλένι) του 17^ου αιώνα από το σημερινό πρότυπο, τις μεταξύ τους διαφορές, την υπεροχή του Ρίτσι στην απόδοση της κινεζικής περιοχής και της ινδικής ακτογραμμής και τις διορθώσεις του επέφερε ο Αλένι στη νότια ακτογραμμή και στην απεικόνιση της κρίσιμης (και σήμερα) περιοχής της μεγάλης γειτνίασης των ΗΠΑ με τη Ρωσία, κυριολεκτικά σε απόσταση αναπνοής, στον Βερίγγειο πορθμό, εκεί που αλλάζει ―ημερολογιακά― η ημέρα, σε απόσταση λίγων θαλάσσιων χιλιομέτρων (Χάρτης#24)