Το δημοτικό τραγούδι, λοιπόν, και τι είναι αυτό που με συγκινεί με δαύτο: Πρώτον, οι μελωδίες και οι ρυθμοί. Και δεύτερον, η ποίηση και η γλώσσα.
1) Οι ρυθμοί
Θράκη: 2/4 (χασάπικα, συρτά), 3/8 (κάλαντα), 4/4 (συρτά), 5/8 (μπαϊντούσκα), 6/8 (ζωναράδικος), 7/8 (καρσιλαμάς), 9/8 (συγκαθιστός). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε και τις παραλλαγές 11/8 και 13/8 στα 5/8. Αναμφισβήτητα η Θράκη (μαζί με την Ήπειρο) είναι η πρωταθλήτρια των ρυθμών στην Ελλάδα.
Μακεδονία: 2/4 και 4/4 (συρτά), 7/8 (γερακίνα), 12/8 (λεβέντικος)
Ήπειρος: 2/4 (σαμαρίνα, γιαννιώτικος), 4/4 (φεζοδερβέναγας), 3/4 (μενούσης), 5/8 (ζαγορίσιος), 6/8 (τσάμικο), 7/8 (τζουμερκιώτικος), 8/8 (μπεράτης), 9/8 (φυσούνι)
Θεσσαλία: 3/4 (τσάμικο), 7/8 (καλαματιανό)
Ρούμελη: 3/4 (τσάμικο)
Πελοπόννησος: 3/4 (τσάμικο), 5/4 (τσακώνικος), 7/8 (καλαματιανός)
Αιγαίο: 2/4 και 4/4 (συρτά, μπάλος), 7/8 (καρσιλαμάς), 9/8 (ζεϊμπέκικος – εδώ παίζει μπάλα η Λέσβος)
Επτάνησα: 2/4 (συρτός), 3/4 (διαβατικός), 9/8 (γιαργητός)
Κρήτη: 2/4 νέτα σκέτα
Πόντος: 5/8 (τικ), 9/8 (ομάλ)
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το φάσμα. Απέραντη παλέτα ρυθμών (και βεβαίως χορών). Σχεδόν απίστευτο σε έναν τόσο μικρό (σε σχέση με τον πλανήτη ολόκληρο) γεωγραφικό χώρο, να έχει αναπτυχθεί τόσος πλούτος διαφορετικότητας, τέτοια πολυρυθμία, τέτοιο εύρος μουσικών οργάνων.
Κάθε καταβύθιση στο δημοτικό τραγούδι αποτελεί ταυτόχρονα και ένα ταξίδι σε έναν κόσμο ολόκληρο, με όλες τις λογής λογής εκφάνσεις που αυτός μπορεί να έχει. Με εντυπωσιάζει, ας πούμε, το πόσο διαφορετικά μπορεί να χορεύεται ο ίδιος χορός από χωριό σε (γειτονικό) χωριό. Πλούτος!
Αξιοσημείωτη η προσήλωση της Ρούμελης στα 3/4 και της Κρήτης στα 2/4.
Ισχυρογνωμοσύνη;
2) Τα μουσικά όργανα
Θράκη: λύρα, φλογέρα, γκάιντα, νταούλι, βιολί/λαούτο (στα παράλια), σαντούρι
Μακεδονία: γκάιντα/νταούλι, δυο ζουρνάδες/νταούλι, χάλκινα
Ήπειρος: κλαρίνο/βιολί/λαούτο/ντέφι
Θεσσαλία: ομοίως
Ρούμελη: ομοίως
Πελοπόννησος: ομοίως
Αιγαίο: βιολί/λαούτο/τουμπάκι/τσαμπούνα
Επτάνησα: κιθάρα/μαντολίνο
Κρήτη: λύρα/λαούτο/νταουλάκι/ασκομπαντούρα/μπουλγαρί (στα αστικά κέντρα της Δυτικής Κρήτης)/μαντολίνο (κυρίως στην Κεντρική Κρήτη)
Πόντος: κεμεντζές/ζουρνάς/τουλούμ (αγγείο ως κρουστό)/νταούλι
Τέτοια πανσπερμία μουσικών οργάνων δεν νομίζω πως συναντάμε στον ευρωπαϊκό τουλάχιστον χώρο, και αναφέρομαι στην παραδοσιακή μουσική αποκλειστικά. Βεβαίως κάνουμε φιλότιμες προσπάθειες να τα σβήσουμε αυτά από τον χάρτη με αρμόνια, ντραμς και ηλεκτρικές κιθάρες...
3) Ποίηση/γλώσσα
Η δημοτική ποίηση ως κιβωτός της γλώσσας, της πραγματικής μας πατρίδας δηλαδή, μέσα από Συμπληγάδες λογής λογής κατακτητών. Η διάσωση της γλώσσας, και ο εμπλουτισμός της.
Και η ποίηση ως μέσον επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων σε αυτή τη γωνιά της υφηλίου, τουλάχιστον από την εποχή του Ομήρου. Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί τον εγγυητή και τον φορέα και των δυο τους. Του χρωστάμε τόσα.
