(Α΄ μέρος)
Κρατάμε ως παρακαταθήκη πολλούς τύπους φιλοσοφίας, που πρέπει ακόμα να διδάσκονται: ίσως τον πεσιμιστικό, σαν σφυρί· ένας ευρωπαϊκός βουδισμός ίσως να είναι απαραίτητος.
Φρίντριχ Νίτσε, Η θέληση για δύναμη, § 132
Ζυγίζει μόλις 16,2 γραμμάρια κι έχει μήκος 4,3 εκατοστά. Οι αρχαιολόγοι που το ανακάλυψαν, στις 5 Μαΐου του 1987, θαμμένο στα υπόγεια ενός παλατιού - ναού στο Φαμέν, σε απόσταση εκατό χιλιομέτρων από την ιστορική κοιτίδα του σινικού πολιτισμού, το Ξιάν, διατείνονται ότι ανήκει στο μεσαίο δάκτυλο του Βούδα, πιθανότατα του αριστερού του χεριού. Η μεταφορά και η δεκαήμερη παραμονή του μικροσκοπικού αυτού οστού, τον Ιούνιο του 2004, στο πολυτελές εκθεσιακό κέντρο Convention and Exhibition Centre του Χονγκ Κονγκ κόστισε ενάμιση εκατομμύριο ευρώ. Προσήλθε δε ένα εκατομμύριο προσκυνητών, μεταξύ των οποίων και αρκετοί από τις πλησιέστερες περιοχές της Νότιας Κίνας. Είχε προηγηθεί, το 1999, ανάλογη επίσκεψη ενός δοντιού του ιδρυτή του βουδισμού, ο οποίος αποτεφρώθηκε, ως γνωστόν, το 485 π. Χ. Και οι δυο αυτές παρουσίες των θείων - εθνικών κειμηλίων στο λιμάνι του Χονγκ Κονγκ, έστω για λίγες μέρες την κάθε φορά, πιστοποιεί την παλαιότατη βουδική απόκλιση ενός μεγάλου τμήματος του ντόπιου πληθυσμού.
Το δάκτυλο φυλακτό, που είχε παραμείνει στην αφάνεια 1.130 χρόνια, είναι σύμβολο της πίστης στην οικουμενική ευσπλαχνία, στην συνειδητή ανεκτικότητα. Στην τελετή υποδοχής, που κράτησε μιάμιση ώρα, παρέστησαν τρεις χιλιάδες άτομα, μεταξύ των οποίων ιερείς – λάμας από το Θιβέτ και το Τσινγκχάι, καλόγεροι από το εσωτερικό της Κίνας και τον απόδημο σινικό χώρο. Το ακροτελεύτιο αυτό κομμάτι από τη σορό του Βούδα, που προφανώς διέφυγε της προσοχής των θερμόαιμων κόκκινων φρουρών της θρυλικής πλέον Πολιτιστικής Επανάστασης, τους οποίους διέκρινε, μεταξύ άλλων, και ένα βαθύ αντιβουδικό μένος, δείχνει με τον τρόπο του το δρόμο της βιώσιμης ελπίδας, της ανάκαμψης των πιστών, που δεινοπάθησαν εδώ τα τελευταία χρόνια. Η ασιατική γρίπη, η άτυπη πνευμονία, αλλιώς κορονοϊός, δηλαδή Covid 18, η πτώση των χρηματιστηριακών αξιών, οι απότομες διακυμάνσεις των τιμών των ακινήτων, οι μεταδοτικές ασθένειες των μέχρι πρότινος αθώων πουλερικών, οι τρομεροί σεισμοί στις γειτονικές περιοχές, έχουν φέρει σε απόγνωση το σύνολο των κατοίκων, οι οποίοι εξαρτώνται στο σύνολό τους από το τουριστικό συνάλλαγμα. Το δάκτυλο είναι η ένυλη ευλογία. Η χειροπιαστή απόδειξη της εμφάνισης, της ευπρόσδεκτης παρεμβολής του θείου στην τραγωδία των οικονομικών και άλλων κλυδωνισμών. Ένα ελάχιστο σωματικό ίχνος, ένα αμελητέο υπόλοιπο οργανισμού επικαλείται δυναμικά ένα σύμπαν δόγματος. Εδώ πιστεύω θα μπορούσε κάλλιστα να επικαλεστεί κανείς την Θέληση για δύναμη και να ισχυριστεί στην συγκεκριμένη περίπτωση ότι πράγματι «Ο ιδρυτής μιας θρησκείας μπορεί να είναι ασήμαντος- ένα σπίρτο, τίποτε παραπάνω!». Ο γνωστότατος κόκκος σινάπεως της χριστιανικής εικονοποιίας, που συνέχει την πίστη στις ανταύγειες, στις πιθανότητες / βεβαιότητες του θαύματος.
Η πλημμύρα των πιστών με ωθεί αργά αλλά σταθερά στο κέντρο ενός καθησυχαστικού συλλογισμού. Παρασύρομαι. Διακριτικά νεύματα των διπλανών μου. Πειθαρχία κινήσεων. Ο νοητός δρόμος μιας ελεγχόμενης έξαρσης ανοίγεται μπροστά μας. Ευγένεια: οι συνεσταλμένες χειραψίες συνδηλώνουν μετάβαση στο υπερ. Με διακατέχει η αίσθηση ότι όλοι, ο ένας μετά τον άλλο, υποτάσσονται σ’ ένα σχέδιο συνετής ανάτασης. Το θυμίαμα ανακαλεί το παρελθόν των ειλικρινέστερων προσευχών. Οι μύθοι έχουν ήδη ξεδιπλώσει τα φτερά τους.
Είναι η αλήθεια ότι η βουδική δογματική σε καμία περίπτωση δεν ήρθε σε κάθετη αντιπαράθεση, ή έστω πρόσκαιρη ρήξη με το άλλο ρεύμα των πρακτικών λόγων, τις στερεές δηλαδή πεποιθήσεις του Κομφουκισμού. Αυτό το εξ ίσου αρχέγονο, παράλληλο σύστημα πολιτικών - κοινωνικών αξιών, συμπλέοντας με τα ιδεώδη του βουδισμού δεν δίχασε, ούτε υπονόμευσε την εξέλιξη της σινικής σκέψης. Την ενυδάτωσε χωρίς να την εξοντώσει. Οι κινήσεις των θεοσεβών παραπέμπουν τώρα σ’ αυτή την διαλεκτική της σύμπνοιας δύο τρόπων ζωής με φαινομενικά αγεφύρωτες διαφορές.
«Η Δύση διαβρέχει το κάθε τι με νόημα, όπως κάθε αυταρχική θρησκεία που επιβάλλει τη βάφτιση σε ολάκερους πληθυσμούς». Γνωρίζω από παλαιότερες αναγνώσεις μου ότι ο Ρoλάν Μπαρτ, επικαλούμενος την Διάρρηξη του νοήματος, όπως την προσέλαβε στη σύντομη διαμονή του στην γειτονική Ιαπωνία, επιχείρησε με συνοπτικούς, αλλά άμεσα παραγωγικούς τρόπους να αντιπαραθέσει εκ νέου τον κανόνα της δυτικής παράδοσης με τα ήθη του μυστικιστικού άπω. Υπό το πρίσμα αυτής ακριβώς της αντιπαραβολής, διαβάζω τώρα στο βλέμμα των πιστών που κατακλύζουν σήμερα το κέντρο του Χονγκ Κονγκ την αποδοχή ενός βέβαιου επέκεινα χωρίς την μεσολάβηση μιας οποιασδήποτε άνωθεν επιβολής, χωρίς την παρεμβολή μιας μεγαλεπήβολης προπαγανδιστικής εκστρατείας. Οι προεξάρχοντες της τελετής δεν είναι μύστες, αλλά οι τυχερότεροι φορείς ενός εσωτερικού μηνύματος. Ως εξάγγελοι ενός μυθικού-θρησκευτικού σχεδίου, που αξιώνει την παραίτηση, τη μη δράση, αρκούνται στην τυποποίηση της συγκρατημένης έκφανσης, που προσεγγίζει ενίοτε το άρρητο. Καθίσταμαι κι εγώ σταδιακά μάρτυρας της οριακής αυτής αποδοχής, της εμπέδωσης του είναι στην απανεμιά των όντων. Εδώ, στον αντίποδα δηλαδή της υποχρεωτικής μύησης, μαθαίνω να προσαρμόζομαι σε δογματικά παράδοξα.
Το ξέρω, νέα εννοιολογικά χάσματα είναι έτοιμα να ανοιχτούν μπροστά μου. Ίσως να προλάβω πάλι να εξοικειωθώ με ερμηνείες, να οπλισθώ με βεβαιότητες και να αποτολμήσω νέες αποκαθηλώσεις πάλαι ποτέ ισχυρών συνεπαγωγών. Έτσι η περιφορά μου στο χώρο του σημερινού προσκυνήματος αποκτά ένα βαρύτιμο περιδέραιο σημασιών. Σαν τα αφιερώματα των μη προσήλυτων, όλων αυτών που σωρεύονται συνέχεια μπροστά μου, όχι για να με πείσουν- είναι άλλωστε τόσο απόκοσμοι, τόσο απόμακροι στο σύνολό τους- αλλά για να με πλαισιώσουν αβίαστα σ ‘ ένα μάλλον δυνατό επέκεινα.
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
___________
Ρολάν Μπαρτ, Η επικράτεια των σημείων, μετάφραση Κατερίνα Παπαϊακώβου, θεώρηση της μετάφρασης Γιάννης Κρητικός, εκδ. Ράππα 1984.
Φρίντριχ Νίτσε, Η θέληση για δύναμη, μετάφραση - επιμέλεια: Ζήσης Σαρίκας, εκδ. Νησίδες 2001.
