Απεικονιστική: για τη θέαση όσων σημαντικών δεν βλέπουμε

Ένα μεγάλο παράδοξο στη ζωή μας είναι ότι δεν μπορούμε να δούμε το πρόσωπό μας και το όλον του σώματός μας, χωρίς μια απεικόνισή τους. Την υπαρξιακή ανάγκη μας να δούμε πρώτα το πρόσωπό μας έλυσε, ἐν ἀρχῇ, η ήρεμη επιφάνεια του νερού· λειτούργησε ως κάτοπτρο. Έτσι γεννήθηκε ο μύθος του Νάρκισσου, όπως τον δείχνουν υπέροχα μεγάλοι ζωγράφοι.

Αργότερα, οι καθρέφτες, τα σπουδαία αυτά αντικείμενα που συνοδεύουν τη ζωή μας, έδειξαν το πρόσωπο και το σώμα μας. Με την αυτοθέασή μας εκεί, οι καθρέφτες αναδείχτηκαν σε σύμβολα αυτογνωσίας ―«κοιτάξου στον καθρέφτη» προτρέπαμε με νόημα κάποτε― και σε άλλα σχετικά (κυρίως) περί του εαυτού μας, συμβάλλοντας ακόμη και στις εξελίξεις της επιστήμης και της τεχνολογίας. Οι καθρέφτες προκάλεσαν το μεγάλο ενδιαφέρον των ζωγράφων, οι οποίοι δημιούργησαν ιδιοφυείς συνθέσεις, κατά τους έξι τελευταίους αιώνες ― το δείχνει στην αρχή του 15^ου αιώνα ανώνυμος ζωγράφος στο De Mulieribus Claris του Βοκάκιου.

Στα έργα των ζωγράφων θα απεικονιστούν όχι μόνο πρόσωπα και σώματα σε καθρέφτες, αλλά και υπερβατικές αναμορφώσεις τους. Εδώ, σε τρία μεγάλα ζωγραφικά έργα συνοψίζονται πολλά: στον Καραβάτζο η κατευθείαν απεικόνιση του προσώπου στην ήσυχη επιφάνεια του νερού, στον Νταλί οι απεικονίσεις προσώπων στον καθρέφτη με τρόπο που αλλιώς δεν θα ήταν ορατά και στον Ντελβό η σουρεάλ αντικατάσταση στον καθρέφτη μιας «άλλης» απεικόνισης προσώπου και σώματος από τη φυσιολογικά αναμενόμενη...

Όμως δεν αρκεί ένας καθρέφτης, ως μέσον απεικόνισης προσώπου και σώματος· το πίσω μέρος μας απαιτεί δεύτερο και περισσότερους καθρέφτες το όλον μας. Μας το δείχνει θαυμαστά ο θάλαμος των κατόπτρων του Λεονάρντο ντα Βίντσι ―με δεκαέξι καθρέφτες― όπως και η κλασική κινητική εκδοχή του Όρσον Ουέλς στην ταινία του «Η κυρία από τη Σαγκάη» με τον ίδιο και τη Ρίτα Χέιγουορθ.

Το ίδιο, με το πρόσωπο και το σώμα, συμβαίνει και με τον γήινο χώρο (τον λέμε και «γεωχώρο», βλ. π.χ. Χάρτης #35, #36, #37) λόγω της αδυναμίας μας να τον δούμε πέρα από την πολύ περιορισμένη εποπτεία της έκτασης που προσφέρει η οριζόντια και λοξή φυσική μας όραση επί της γης. Η υπαρξιακή μας αυτή ανάγκη για την υπέρβαση του φυσικού περιορισμού θέασης, κατανόησης και διαχείρισης του γεωχώρου που μας περιβάλλει, οδήγησε στην επινόηση της απεικόνισής του· σε λίθινα εικονογραφήματα κατά το βαθύ παρελθόν (βλ. Χάρτης #1) και αργότερα στους γνωστούς μας χάρτες. «Παραλλάζοντας» τον Νάρκισσο του Καραβάτζο με την αντικατάσταση της κατοπτρικής ήρεμης επιφάνειας του νερού από έναν χάρτη (ως καθρέφτη της γης) φαίνεται η ομοιότητα της θέασης προσώπου-σώματος στον καθρέφτη με τη θέαση της γης στον χάρτη.

Η ομοιότητα της κατοπτρικής και χαρτογραφικής απεικόνισης εισάγει την αρχή: οτιδήποτε δεν μπορούμε να δούμε και το χρειαζόμαστε, απεικονίζεται. Η αρχή αυτή στηρίζει τη γενική αλλά θεμελιώδη έννοια της Απεικονιστικής. Μια τεράστια γνωστική και εφαρμοστέα περιοχή της ζωής μας, με τις επιμέρους κατηγορίες της, την ιστορία, τις τεχνολογίες και τις πρακτικές τους. Εκεί ανήκει ―με έναν ευρύ και βαθύ εγγραμματισμό― η χαρτογραφία και οι χάρτες, δηλαδή η απεικόνιση του γεωχώρου με όλα τα «γεωμετρικά», τα «φυσικά» και τα «ανθρωπογενή» φαινόμενά του (το φαινόμενο ως «κάτι» που βιώνεται στην πραγματικότητα). Συγκεκριμενοποιούνται από ποιοτικά, ποσοτικά και (μετρήσιμα) αριθμητικά δεδομένα και μεταβάλλονται με διαφορετικές ταχύτητες στο χρόνο ― αργά τα «γεωμετρικά», γρήγορα τα «φυσικά» και γρηγορότερα τα «ανθρωπογενή».
Στο παρελθόν η συλλογή και επεξεργασία των απεικονιστέων δεδομένων, των τριών θεματικών κατηγοριών φαινομένων (γεωμετρικών, φυσικών και ανθρωπογενών), αντιμετωπιζόταν σε «στεγανά» περιβάλλοντα θεματικά αντίστοιχων ειδικοτήτων. Σήμερα και μελλοντικά, η στεγανότητα αυτή, με τις βαθειά δομημένες επιμέρους σχετικές κουλτούρες, αντικαθίσταται από ενοποιητικά «συστήματα» με προκλητικές μελλοντικές προοπτικές. Σε αυτά η ώσμωση των επιμέρους εγγραμματισμών, που καθοδηγούσαν τα παλιά «στεγανά», θα πρέπει να οδηγήσει σε έναν νέο εγγραμματισμό «συστήματος», απαιτητικό και υψηλού επιπέδου διακύβευμα που δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ασύνετα και με προχειρότητα...
Μαζί με τους χάρτες και οι εικόνες (από λήψεις μη επανδρωμένων αεροχήματων και ειδικών δορυφόρων), που επίσης απεικονίζουν τον γεωχώρο με άλλους τρόπους από ότι οι χάρτες· όλα αυτά σήμερα ―χάρτες και εικόνες― λειτουργούν σε ψηφιακό περιβάλλον (στο οποίο άλλωστε συντελούνται οι αλγοριθμικές και μηχανικές συγκροτήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης). Σε ένα καθεστώς γεωχωρικού απεικονιστικού εγγραμματισμού και φυσικής νοημοσύνης, χάρτες και εικόνες εφαρμόζονται συμπληρωματικά, εφόσον πρόκειται για απεικονίσεις διαφορετικών χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων και επομένως η συμβίωσή τους πρέπει να είναι ευφυής, αποφεύγοντας αποκλίνουσες πρακτικές που προκύπτουν από έναν ανερχόμενο γεωχωρικό απεικονιστικό αναλφαβητισμό, ο οποίος (δυστυχώς) διαδίδεται ανησυχητικά.