Γιαπωνέζικος κήπος: Συνέντευξη με την Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου

¤¦Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οισυνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

Η Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου είναι νηπιαγωγός, εμψυχώτρια, ηθοποιός, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Δράμα/Θέατρο και στις Δημιουργικές Τέχνες. Έχει γράψει τα βιβλία: Ο Αλέκος στη Χώρα των Παθημάτων· Άκουσέ με, κοίτα (βραχεία λίστα για τα λογοτεχνικά βραβεία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου)· Μια κόκκινη μύτη, ένα βιολί κι ένα όνειρο· Μάντρα, Μάντρα, τι μαγειρεύεις;· Όταν παίζαμε για τη νίκη, Καραγκιόζη μου (βραχεία λίστα για τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου, τα λογοτεχνικά βραβεία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και του περ. Ο Αναγνώστης)· Μόνο αν θέλω· Φον ο Φοβερός· Φένια, η αγαπημένη των ήχων (Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, βραχεία λίστα για τα λογοτεχνικά βραβεία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου), Τα κλαδιά της σοφίας (βραχεία λίστα για τα λογοτεχνικά βραβεία του περ. Ο Αναγνώστης)· Χάρης και Φάρις (βραχεία λίστα για τα λογοτεχνικά βραβεία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και του περ. Ο Αναγνώστης)· Θέλω να γίνω μάγος· Οι Νταήδες του Βυθού και ο Ρομπέν των Θαλασσών (Έπαινος Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών)· Η χειροβομβίδα που ήθελε να είναι σαν… τη βίδα!· Μια μάσκα γελάει και κλαίει· Παραμυθορουφήχτρα & Ο Αστέρης παθαίνει… βλάβη!

Το θέατρο είναι παιχνίδι; Το παιχνίδι είναι θέατρο; Στη συγγραφή παίζετε (με όλες τις έννοιες); Πώς ξεκινάτε με μιαν ιδέα, ποια ιδέα θα σας ελκύσει περισσότερο, και πώς αυτή μεταμορφώνεται σε ιστορία;

Το παιχνίδι και συγκεκριμένα το δραματικό ή συμβολικό παιχνίδι ενέχει το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, της συνειδητής μεταμόρφωσης, της εστίασης στο εδώ και στο τώρα, της δέσμευσης ψυχή τε και πνεύματι στην αλήθεια του. Είναι σοβαρή ενασχόληση για τους συμμετέχοντες και το βιώνουν ως πραγματικό για όσο διαρκεί. Όλα αυτά είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τη θεατρική πράξη. Το παιχνίδι γίνεται θέατρο, όταν η ομάδα αποφασίσει να εκτεθεί στο κριτικό βλέμμα του κοινού, όταν υπάρξει θέαση.
Στη συγγραφή, ένα παιχνίδι λέξεων ή συνειρμών που πυροδοτούνται από μια τυχαία εικόνα, σκέψη, είδηση μπορεί να μου κεντρίσουν το ενδιαφέρον και να προκύψει αυθόρμητα μια ιστορία.

Στα έργα σας, (Φένια, η αγαπημένη των ήχων, εικόνες: Έφη Λαδά, Εκδόσεις Πατάκη, Άκουσε με, κοίτα, εικόνες: Ντανιέλα Σταματιάδη, εκδόσεις Ελληνοεκδοτική) παρατηρούμε με διαφορετικούς τρόπους τις ζωές δυο μικρών κοριτσιών, γινόμαστε μάρτυρες της λύπης και της χαράς τους, αλλά και σε κάποια σημεία μιας συνταρακτικής μοναξιάς – ιδίως στο δεύτερο βιβλίο. Πώς ξεκινά μια τέτοια προσοχή προς την παιδικότητα και ό,τι αυτή συνεπάγεται; Τι σημαίνει να είσαι μάρτυρας στις ζωές των παιδιών και των άλλων γενικότερα; Είναι αυτό συγγραφική ή κοινωνική ευαισθησία; Φέρει αυτό μια ευθύνη;

Μια τέτοια προσοχή προς την παιδικότητα προϋποθέτει προσωπική κατάδυση στον εσώτερο εαυτό, ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση και ικανότητα να βλέπεις και να ακούς πραγματικά τον άλλον. Να ακούς τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Να βλέπεις τις δυνάμεις και τις δυσκολίες του. Να νιώθεις τις αντοχές του. Να συναισθάνεσαι το πώς τον βλέπουν οι άλλοι, πώς νιώθει ότι τον βλέπουν οι άλλοι, πώς βιώνει ο ίδιος τον εαυτό του. Μια τέτοια ευαισθησία είναι ίδιον του Ανθρώπου, συνώνυμο της κοινωνικής ευαισθησίας, απαραίτητη για όποιον ασχολείται σοβαρά με τη συγγραφή. Γιατί ο/η συγγραφέας φέρει την ευθύνη να εκφράσει ειλικρινά και τίμια την αλήθεια των χαρακτήρων του, ακόμη κι όταν δεν τους συμπαθεί ή δεν συμφωνεί μαζί τους.

Πρωταγωνιστές/Πρωταγωνίστριες παιδιά που μέσα στη δυσκολία και την επιβολή του αναμενόμενου, εκφράζουν, εκφράζονται, δρουν. Μιλήστε μας για τον Ζήση (Μια κόκκινη μύτη, ένα βιολί κι ένα όνειρο, ςικόνες: Francesca Cosanti, Ελληνοεκδοτική) και τη Μάντρα (Μάντρα, Μάντρα, τι μαγειρεύεις;, εικόνες: Αιμιλία Κονταίου, Ελληνοεκδοτική).

Ο Ζήσης μικρός ήθελε να γίνει βιολιστής, ζογκλέρ και αστείατρος. Όσο νοσηλευόταν στο «λευκό κάστρο», η δύναμή του ήταν η κόκκινη μύτη του και η μουσική. Η εμπειρία του αυτή ως παιδί καθόρισε την πορεία του ως ενήλικας. Μεγαλώνει και όταν τελειώνει τη βάρδια στο νοσοκομείο, παίρνει το βιολί, φοράει την κόκκινη μύτη και επισκέπτεται τα δωμάτια των μικρών ασθενών του. Μαζί περιπλανιώνται στον κόσμο των ιστοριών. Το γέλιο, η μουσική και το παραμύθι λειτουργούν θεραπευτικά και ο χρόνος της αναγκαστικής παραμονής στο νοσοκομείο κυλάει πιο ευχάριστα. Είναι γιατρός των σωμάτων και των ψυχών.
Η Μάντρα είναι κόρη της κακιάς μάγισσας των κλασικών παραμυθιών, με σόι εξίσου διάσημο. Βαρύ φορτίο η ένδοξη καταγωγή της και οι προσδοκίες όλων να τους μοιάσει. Εκείνη όμως δεν έχει πάρει το ταλέντο και την κακία τους. Είναι το φως ενάντια στο σκότος των συγγενών της. Το παιδί που έχει δικαίωμα να δοκιμάσει ό,τι του αρέσει, πριν αποφασίσει την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Που έχει δικαίωμα να κυνηγήσει το όνειρό του και να χαράξει τον δικό του δρόμο, χωρίς να πρέπει να ευχαριστήσει τους άλλους.

Πώς φτιάχνετε τους εσωτερικούς και εξωτερικούς κόσμους των παιδιών; Τι σας καθοδηγεί στην επιλογή του προσώπου ή αντικειμένου που αφηγείται και γενικότερα πώς σκηνοθετείτε την αφήγηση;

Όλες μου οι ενασχολήσεις εδώ και πολλά χρόνια σχετίζονται με τα παιδιά. Εργάζομαι και ως νηπιαγωγός. Παρατηρώ τον τρόπο που σκέφτονται, που λειτουργούν. Ανασαίνω με τις χαρές τους και βιώνω τις δυσκολίες τους. Προσπαθώ να δω «με τα δικά τους μάτια». Να διαιστανθώ τι νιώθουν. Να κατανοήσω τις συμπεριφορές τους. Συνομιλώ με τους γονείς. Είμαι μέρος του κόσμου τους κι εκείνα του δικού μου.
Η επιλογή του αφηγητή γίνεται ασυνείδητα, ανάλογα με την συγ-κίνηση που μου προκαλεί, με το ποιος θέλει να πει την ιστορία. Έχει τύχει ο αφηγητής να μου αποκαλυφθεί στο τέλος της ιστορίας και να με εκπλήξει, όπως έγινε στην περίπτωση της Φένιας, της αγαπημένης των ήχων. Δεν σκηνοθετώ την αφήγηση, την αφήνω να με οδηγήσει.

Ξεναγήστε μας λίγο στη διαδικασία της συγγραφής του «Άκουσέ με, κοίτα» ένα βιβλίο που μπορεί να είναι ολόκληρο μια θεατρική σκηνή, ένας διάλογος ή ένας εσωτερικός μονόλογος.

Σκέφτομαι με εικόνες, κινηματογραφικά. Βλέπω τους ήρωες και τις ηρωίδες να ενεργούν όπως οι χαρακτήρες μιας ταινίας, ενός θεατρικού έργου. Διαβάζω τις σκέψεις τους, διαισθάνομαι τα κίνητρά τους.
Στην περίπτωση της ιστορίας «Άκουσέ με, κοίτα», ένα πραγματικό γεγονός, που διάβασα σε ένα επιστημονικό βιβλίο και με συγκίνησε, πυροδότησε τη φαντασία μου και το κείμενο γράφτηκε σχεδόν αυτόματα. Ήταν σαν να έβλεπα σε ταινία τη ζωή της μικρής Αλκμήνης, παρέα με τον μυστηριώδη αφηγητή που κατέγραφε τις ψυχικές της διακυμάνσεις, απόρροια της ποιότητας των οικογενειακών της σχέσεων και των γεγονότων της σχολικής της ζωής. Παρακολουθούσα την ηρωίδα να αποτυπώνει με τα πινέλα της τη χαρά και τον πόνο, την τρυφερότητα και τη θλίψη, την ικανοποίηση και την απογοήτευση, τη φιλία που πήρε τη θέση της μοναξιάς και τη βοήθησε να πετάξει.

Πώς επικοινωνείτε με τα παιδιά αναγνώστες και αναγνώστριες; Τι είναι για σας αυτή η επικοινωνία;

Η ανατροφοδότηση για το έργο μου από τα παιδιά που συναντώ στα σχολεία που επισκέπτομαι είναι πολύτιμη. Οι εντυπώσεις, οι ερωτήσεις, οι διαφωνίες, οι προβληματισμοί, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες, τα σημεία εστίασης και οι ερμηνείες τους. Είναι τροφή για σκέψη και κάποιες φορές έμπνευση για επόμενη ιστορία.

Πού γράφετε, πώς και πότε;

Έχω πάντα μαζί μου ένα μπλοκάκι όπου καταγράφω ό,τι μου κάνει εντύπωση ή μια αυθόρμητη ιδέα. Την ιδέα αυτή την επεξεργάζομαι στην ησυχία του σπιτιού μου, όταν είμαι ελεύθερη από άλλες υποχρεώσεις. Γράφω και σβήνω, σβήνω και γράφω πρώτα στο χαρτί και αφού ολοκληρώσω την ιστορία, την πληκτρολογώ στον υπολογιστή.