Το βιβλίο Οικογενειακή Ρίζα 70 αποτελείται από 31 ιστορίες μελών μιας οικογένειας (συγκεκριμένα ενός πολύκλωνου οικογενειακού δέντρου), με αρχικό πρόγονο τον Φίλιππο Ιωάννου Καλογερή· καλύπτουν, όπως μπόρεσα να υπολογίσω, περίπου 180 χρόνια, (λίγο μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας μέχρι και το 2017), και εκτυλίσσονται κατά κανόνα στην περιοχή της Φωκίδος αλλά και γενικότερα στη Στερεά και δυτική Ελλάδα. Τριάντα μία ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι διηγήματα, δεδομένου ότι κάθε ιστορία είναι ενός-δυο, το πολύ τριών σελίδων και επικεντρώνεται σε έναν ήρωα που παραμένει «εκκρεμής» –προσέξτε: όχι ημιτελής αλλά εκκρεμής. Ωστόσο, προσωπικά, αρέσκομαι να τις θεωρώ μέρη οργανικά και γερά συναρθρωμένα ενός μυθιστορήματος περιστατικών, υπό την έννοια ότι η δομή τους είναι επεισοδιακή και δεν έχει την οργανωμένη μορφή μίας πλοκής. Βέβαια, η ειδολογική κατάταξη λίγη σημασία έχει, ειδικά στο πλαίσιο ενός διευρυμένου μοντερνισμού – ή μεταμοντερνισμού. Ας ασχοληθούν με αυτήν οι επιτροπές βραβείων, τις οποίες θα απασχολήσει το βιβλίο του Λουκόπουλου.
Στο βιβλίο αυτό, και αυτό το ένιωσα από την πρώτη στιγμή, συμπλέκονται τα Σάλωνα με την Αρακατάκα, το Κροκύλειο Φωκίδας με το Μακόντο, οι Καλογερήδες και οι μάγισσες θυγατέρες τους με τους Μπουενδίας και τις φασματικές Ρεμέδιος. Όπως καταλαβαίνετε, έχουμε να κάνουμε με κείμενα στα οποία υφαίνονται αριστοτεχνικά το ρεαλιστικό με το εξωλογικό, μεταφυσικό στοιχείο. Τα φανταστικά στοιχεία υποστασιοποιούνται, γειώνονται και γίνονται αντιληπτά ως μέρος της πραγματικότητας καταρρίπτοντας έτσι τα όρια της κοινής λογικής. Σε αυτό το πλαίσιο του μαγικού ρεαλισμού, υπάρχουν μέλη της οικογένειας Καλογερή αποκλίνοντα από την κυρίαρχη νόρμα και την κοινώς παραδεδεγμένη συμπεριφορά, πρόσωπα καταραμένα αλλά και χαρισματικά που μετεωρίζονται ανάμεσα στο φως της ιερότητας και στο σκοτάδι μιας παράδοξης μοίρας.
Έτσι, ο Δαλάσος (ή Κωνσταντίνος Καλογερής), κουρέας και πρακτικός γιατρός, θεραπεύει ένα σπασμένο σβέρκο με μια κολοκύθα, η Παρασκευή, κόρη της Μυρσίνης Καλογερή, μετατρέπει κάθε δυσοσμία σε ευωδιαστό άρωμα, η Ζαχαρούλα, του παπά Σταύρου Καλογερή, κάθε δυο χρόνια παρουσιάζει ανεμογκάστρι και στο τέλος σαλεμένη νομίζει ότι μεγαλώνει 11 παιδιά, σαν ματαιωμένα ποιήματα (τι όμορφη παρομοίωση!), που τους δίνει ινδιάνικα ονόματα, η Τζιόρτζια Κονταξή, κόρη της Ιωάννας Καλογερή, εμφανίζει φωτογραφίες παράξενης αύρας στις οποίες αποτυπωνονται τραγικά περιστατικά που διαδραματίζονται εκείνη τη στιγμή σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Και όλα αυτά τα μαγικά και τρομερά τοποθετούνται σε μια τοιχογραφία ιστορική, με πολέμους (Βαλκανικοί, Παγκόσμιοι, Εμφύλιος), με τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη μετανάστευση στην Αμερική, το Έλις Άιλαντ, το κραχ, τη Μεταξική δικτατορία, τους Εβραίους και το Περλ Χάρμπορ, αλλά και τους «κατσαπλιάδες» αντάρτες που σκοτώνουν άλλους αντάρτες, διαφορετικών αντιστασιακών ομάδων, τους δοσίλογους αλλά και τους μεταπολιτευτικούς πολιτικάντηδες που σφετερίστηκαν τιμές και περιουσίες και ζωές. Μαγεία και ιστορία σε διαλεκτική σχέση. Μαγεία και ιστορία με αρωγούς gest stars με σάρκα και οστά, που παρεισφρέουν στις ιστορίες: τον Κρυστάλλη, την Παπαγκίκα, τον λαογράφο Λουκόπουλο, τη Μέλπω Μερλιέ.
Ο Λουκόπουλος, εντάσσοντας το ανεξήγητο στην καθημερινότητα και προσδίδοντας στο φανταστικό εσωτερική αληθοφάνεια, εξανθρωπίζει την ιστορία, της δίνει βιωματικό και συναισθηματικό υπόστρωμα, την καθιστά οικεία, την μετατρέπει σε ατμόσφαιρα και αίσθηση. Σηματωρός σε όλα αυτά δεν είναι μόνο η Λογοτεχνία του Μαγικού Ρεαλισμού. Διαβλέποντας σε αυτές τις ιστορίες μια κινηματογραφική δυνατότητα και γνωρίζοντας την αγάπη του συγγραφέα για το σινεμά, διαισθάνομαι το μεξικανικό κινηματογράφο του Γκιγιέμο Ντελ Τόρο, τις ισπανικές ταινίες του φανταστικού αλλά και το ανυπέρβλητο Χάος των Ταβιάνι, να του παραστέκονται.
Στο χρονικό των ιστοριών της οικογένειας Καλογερή, η γλωσσική πυκνότητα κατέχει προεξάρχοντα ρόλο. Ο Κωνσταντίνος Λουκόπουλος έχει θητεύσει χρόνια στον ποιητικό λόγο, γνωρίζει, λοιπόν, από πρώτο χέρι, τι σημαίνει περιεκτικότητα και αποσταγματική διύλιση του Λόγου. Το πολύ ενδιαφέρον σε αυτά τα κείμενα είναι πως ενώ πραγματεύεται αόρατες υπάρξεις, χώρους με εγκλωβισμένο συναισθηματικό φορτίο, επιβαρυμένους από συνακροάσεις με παραφυσικές παρουσίες, που ακυρώνουν τους φυσικούς νόμους και τη νομοτέλεια, χρησιμοποιεί μια γλώσσα επιστημονικά ακριβή, χωρίς υδαρείς λυρισμούς και ξεχειλωμένες περιγραφές, μια γλώσσα κομψή, σαν να διατυπώνει μια φυσική σχέση ή να ορίζει ένα φυσικό μέγεθος.
Η γλωσσική του ακρίβεια αλλά και η επιστημονική του καίρια και ευθύβολη έκφραση είναι έκτυπες όταν περιγράφει τη φωνητική ικανότητα του 14χρονου Ευτύχη [...]μια φωνή με εύρος από το λα, κάτω απ’ το μεσαίο ντο, έως το ρε, δύο οκτάβες πάνω απ΄το το μεσαίο ντο, ήταν πρωτάκουστη. Έτσι, το ηχόχρωμα, οι ανιούσες, οι κρυστάλλινες στακάτο εκφορές των φθόγγων της βυζαντινής μουσικής, έδεναν σαν τρίλια από μελίρρυτο αηδόνι[...] ή όταν αναφέρεται στις ί διες τεχνικές φωτογράφισης του αυτοδίδακτου Γιάννου Κονταξή [...]τρεις πλάκες φωτογραφικές, τραβηγμένες σε διαφορετικούς χρόνους, καθεμία με διαφορετικό φίλτρο για τα βασικά χρώματα: το κόκκινο, το κίτρινο, το μπλε. Υπερέκθεση και συνδυασμός κατόπιν εμφανίσεως. Αποτέλεσμα, τρεις μονόχρωμες φωτογραφίες που έδιναν μαζί την εντύπωση του έγχρωμου[...]. Και όλο αυτό το γλωσσικό εργόχειρο διανθίζεται από ένα διάφανο χιούμορ και ειρωνικά μειδιώντα σχόλια, που καθιστούν τις ιστορίες των ζωντανών και των νεκρών ελαφριές, σχεδόν αέρινες. Ίσως με τους τρόπους αυτούς, ο τριτοπρόσωπος παντεπόπτης αφηγητής θέτει σε αμφισβήτηση την ίδια του την αφήγηση.
Το τέλος του βιβλίου το βρήκα ευφυές. Η Giorgia kontaxis, κόρη της Ιωάννας Καλογερή και η τελευταία της οικογενειακής ρίζας 70, με μεγάλη καλιτεχνική καριέρα στην Αμερική, πεθαίνει το 2017. Λίγους μήνες πριν είχε κάνει μια έκθεση με έργα εμπνευσμένα από τις μικροϊστορίες της οικογένειας της που απομαγνητοφώνησε σε ένα ταξίδι της στα πατρογονικά χώματα. Ο κατάλογος της έκθεσης, περιλαμβάνει 31 έργα, καταπληκτικής περιγραφής, όσες και οι ιστορούμενες ζωές των μελών της οικογένειας Καλογερή.
Ανακεφαλαιώνοντας:
* Ο Λουκόπουλος έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον παραμυθητικό, θωπευτικά παρηγορητικό και στοργικά ασφαλές. Μεγάλη παρακαταθήκη για καλές ιστορίες.
* Ο ποιητής Λουκόπουλος μάς παραδίδει ένα βιβλίο πεζογραφίας, που θα το ζήλευαν πολλοί «μασίφ» πεζογράφοι. Τελικώς είναι ποιητής; Είναι πεζογράφος; Και τα δύο; Εύχομαι αυτή η διγαμία να μην τον κουράσει και όταν (εάν) βρεθεί στο δίλημμα, “απ’ την Κική και την Κοκό ποια να διαλέξω”, αυτό να γίνει φυσικά κι ανώδυνα.
* Θα χαρακτήριζα τη γλώσσα του «επιστημονικά μαγική». Μοντέρνο σεμέν στο οποίο αναπτύσσεται η αφήγηση ευκρινώς, χωρίς ναρκισσιστικές γλωσσικές αυτοαναφορές και βιρτουοζιτέ ακροβασίες. Γλώσσα ποιητικής αρχιτεκτονικής.
* Η οικογενειακή ρίζα 70, πέρα από εξαιρετικό βιβλίο, είναι και απολαυστικό. Μολονότι επαρκώς σκοτεινό, ένας κόσμος νεκρών που συνδιαλέγεται με ζωντανούς, είναι ψυχοφελές, είναι λυτρωτικό. Η δαντέλα της αφήγησης το ελαφραίνει. Ο τόπος, ο οποίος είναι παράγοντας συγκρότησης κοινωνικών σχέσεων, δεν είναι η δυστοπική Καμάλα του Χουάν Ρούλφο αλλά η παραμυθική περιοχή της Φωκίδας του Κ. Λουκόπουλου.
* Ο συγγραφέας μας επιχειρεί μια ολιστική προσέγγιση του ανθρώπινου φαινομένου: φυσικό και τερατώδες, αναφορικός και ποιητικός λόγος, ζωή και θάνατος, επιστήμη και μαγεία. Ξέρει καλά πως η μαγεία είναι σαν τη λογοτεχνία, ένας παράλληλος κόσμος στον οποίο καταφεύγουμε, γιατί η ζωή δεν είναι αρκετή.
* Ο Λουκόπουλος (όπως είπε κι ο φίλος του ο Μπονιουέλ) υπηρετεί τη λογική, το μυστήριο, το χιούμορ, την έκκληση της αβύσσου. Γνωρίζει πως όλη η λογοτεχνία είναι μια προσπάθεια να περισωθεί η ζωή και ο άνθρωπος, οι αγάπες και τα πάθη του, από τη λήθη. Για αυτό γράφει.
Και κάτι προσωπικό: Η μαμά μου, μια έξυπνη Πειραιώτισσα, χαρακτήριζε τους ανθρώπους με το ουσιαστικό ρίζα: εάν κάποιος ήταν συμπαθητικός, έλεγε νόστιμη ρίζα, εάν ήταν βλοσυρός και αγέλαστος, ξινή ρίζα, εάν ήταν απροσπέλαστος και άνοστος, κρύα ρίζα κτλ. Είμαι σίγουρη πως εάν γνώριζε τον Κ. Λουκόπουλο, θα έλεγε:
Πλούσια και υγρή ρίζα. Βαθύσκιωτα φυλλώματα.
