(Γευγελή, 6 Σεπτεμβρίου 1903 - Θεσσαλονίκη, 15 Σεπτεμβρίου 1996)
________________
Επιμέλεια αφιερώματος: Κατερίνα Κωστίου


Έχοντας εμφανιστεί στην ποιητική σκηνή επισήμως το 1927 με τις ευλογίες του Παλαμά, που επεσήμανε εξαρχής τη σφραγίδα της δωρεάς και την αισθητική αρτιότητα του ποιητικού του λόγου ονομάζοντάς τον «δουλευτή και δαμαστή του στίχου», ο Γ. Θ. Βαφόπουλος έχει χαρακτηριστεί ως «γενάρχης της Σχολής της Θεσσαλονίκης» και συνιστά μια από τις πιο σημαντικές και ιδιότυπες ποιητικές φωνές του Μεσοπολέμου.
Ποιητής της φιλοσοφικής ενατένισης του Εγώ και της εξαντλητικής ενδοσκόπησης, συνήθως ελεγειακός, αλλά ενίοτε και σατιρικός, συνειδητά αυτοέγκλειστος και μονήρης, αλλά και με φανερή την τάση της εξόδου προς τον Άλλον από το 1959 και εξής, αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του έργου του στην αισθητική μετουσίωση του θανάτου και της ομόλογης έννοιας του χρόνου, καθώς και στην εναγώνια αναζήτηση του Θεού.
Παρά τον αυτοεγκλεισμό του στον άλλοτε σπαρακτικό άλλοτε νηφάλιο μονόλογό του, απέκτησε από νωρίς σημαντική θέση στην πνευματική ζωή της Θεσσαλονίκης λόγω της ενασχόλησής του με τα κοινά, κυρίως με τις βιβλιοθήκες και το θέατρο. Το αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και η ιδιαίτερη φιλοσοφία του βίου του, τα οποία μοιράστηκε με την αντάξιά του σύντροφο Αναστασία Βαφοπούλου, οδήγησαν στη δωρεά προς την πόλη, το 1979, της περιουσίας τους, με την ίδρυση του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου, ενός ενιαίου εξαώροφου συγκροτήματος βιβλιοθηκών, θεάτρου και αιθουσών εικαστικών εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων (https://greekarchivesinventory.gak.gr/index.php/u-u-14 και https://www.facebook.com/vafopoulio/?locale=el_GR).

Φωτ. Γιάννης Βανίδης


Το παρόν αφιέρωμα του περιοδικού Χάρτης στον Γ.Θ. Βαφόπουλο αποτελεί μικρή κατάθεση στη μνήμη του, καθώς ξεκίνησε από ένα κείμενο για το χρονικό της σχέσης μου με το ζεύγος Βαφόπουλου, που δόθηκε ως διάλεξη σε εκδήλωση του Δήμου Θεσσαλονίκης, στις 12.11.2016, για τα 10 χρόνια από την εκδημία του Βαφόπουλου. Η πρόσφατη ενασχόληση με το έργο του Βαφόπουλου νεότερων μελετητών ελπίζω να αναδείξει την ποιητική ιδιοπροσωπία αυτού του δημιουργού∙ και σε εύθετο χρόνο να προκύψει ένα μεγαλύτερο αφιέρωμα με στόχο την καλύτερη γνωριμία με το έργο και την προσωπικότητά του.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ

B I Ο Γ Ρ Α Φ Ι K Α

Ο Γιώργος Βαφόπουλος γεννήθηκε το 1903 στη Γευγελή της τότε Γιουγκοσλαβίας, δεύτερος γιος του Θωμά Βαφόπουλου και της Ρούλας το γένος Δεμερτζή. Είχε πέντε αδέρφια. Μαθήτευσε στην Αστική Σχολή Γευγελής. Μετά το τέλος του Β΄ Βαλκανικού πολέμου η οικογένεια Βαφόπουλου εκπατρίστηκε και ο ποιητής έζησε στην Έδεσσα, το Φανό, τη Γουμένισσα και τελικά στη Θεσσαλονίκη, όπου τέλειωσε το Γυμνάσιο (1917-1924). Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1921 με δημοσιεύσεις ποιημάτων του στα περιοδικά Σφαίρα (Γυναίκα) και Νουμάς («Ελεγείο στους αδικοσκοτωμένους»). Το 1923 επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα, γράφτηκε στη Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκε ως αντιγραφέας στη Μεγάλη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσης του Γ. Χατζιδάκη. Επέστρεψε τη Θεσσαλονίκη λόγω προβλημάτων υγείας και το 1924 ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού Μακεδονικά Γράμματα, από κοινού με τον Κ. Κόκκινο. Τότε γνωρίστηκε με την μετέπειτα (1931) σύζυγό του και επίσης ποιήτρια Ανθούλα Σταθοπούλου (1908-1935).

Το 1925 o Bαφόπουλος κλήθηκε να υπηρετήσει στο Α΄ Σύνταγμα Αθηνών, ένα χρόνο αργότερα όμως, απαλλάχτηκε από τη θητεία του καθώς έπασχε από φυματίωση, και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Το 1927 με εισήγηση του Κωστή Παλαμά δημοσιεύτηκαν στη Νέα Εστία εφτά ποιήματά του. Το 1931 ταξίδεψε στο Άγιο Όρος. Το 1932 διορίστηκε στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Το 1938 ίδρυσε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης (την οποία διηύθυνε ως το 1963). Τον ίδιο χρόνο γνωρίστηκε με την Αναστασία Γερακοπούλου, αργότερα (1946) δεύτερη σύζυγό του. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής αποσπάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας, όπου γνωρίστηκε με τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Γιώργο Θέμελη (με τους οποίους συνδέθηκε στενά), τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, τον Καίσαρα Εμμανουήλ, το Στέλιο Ξεφλούδα, τον Τάσο Αθανασιάδη, τον Τέλλο Άγρα, και άλλους λογοτέχνες. Το Μάρτιο του 1951 ταξίδεψε στην Αγγλία με πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου, για να μελετήσει το σύστημα λειτουργίας των εκεί βιβλιοθηκών. Τον ίδιο χρόνο ταξίδεψε στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελβετία. Ακολούθησαν πολλά ταξίδια του, στις ΗΠΑ. (1957), την Αυστρία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία (1967), στην Ελλάδα (1967, 1968), το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία (1968), την Ιταλία (1969), την Ισπανία (1970), τη Σκανδιναβία (1973), την Κύπρο (1974) και αλλού. Το 1954 πέθανε ο πατέρας του, που είχε τυφλωθεί το 1939 σε ατύχημα. Το καλοκαίρι του 1955 επέστρεψε για λίγο στη Γιουγκοσλαβία, όπου επισκέφτηκε τον τάφο του παππού του. Το καλοκαίρι του 1962 πέθανε η μητέρα του. Το 1974 έπαθε βαριά καρδιακή προσβολή. Το 1983 με δωρεά του ποιητή και της Αναστασίας ιδρύθηκε το Βαφοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος της επιτροπής απονομής λογοτεχνικών βραβείων του Δήμου Θεσσαλονίκης, της επιτροπής του διαγωνισμού Μαρίας Ράλλη, Γενικός Γραμματέας του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης (1944), μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ΚΘΒΕ (1964-1967), αντεπιστέλλον μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, της επιτροπής του κινηματογραφικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1966), της επιτροπής απονομής συντάξεως στους λογοτέχνες (1973), επίτιμος διδάκτωρ του ΑΠΘ (1988). Τιμήθηκε με τον Α΄ Έπαινο του διαγωνισμού διηγήματος της Νέας Εστίας (1927), με το Βραβείο της πόλεως Θεσσαλονίκης (1963), με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1967), με το Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1972). Πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 15 Σεπτεμβρίου 1996.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Ι. Ποίηση
Τα ρόδα της Μυρτάλης, 1931.
Προσφορά εις μνήμην Ανθούλας Βαφοπούλου, 1938.
Η Προσφορά και τα Αναστάσιμα, 1948.
Το Δάπεδο, 1951.
Η Μεγάλη Νύχτα και το Παράθυρο, 1959.
Επιθανάτια και Σάτιρες, 1966.
Τα Ποιητικά. Αθήνα, 1970.
Τα Νέα Σατιρικά Γυμνάσματα, 1975.
 Τα Επιγενόμενα, 1977.
Τα Ποιήματα, 1978.
Το Τέλος, 1985.


ΙΙ. Πεζογραφία
Σελίδες αυτοβιογραφίας Α΄ · Το πάθος, 1970.
Σελίδες αυτοβιογραφίας Β΄ · Η Ανάσταση, 1971.
Σελίδες αυτοβιογραφίας Γ΄ · Ταξίδια και παρενθέσεις Α΄. 1973.
Σελίδες αυτοβιογραφίας Δ΄ · Ταξίδια και παρενθέσεις Β΄. 1975.
Σελίδες αυτοβιογραφίας Ε΄· Ύστερα από δεκαεπτά χρόνια, 1991.

Το βιολί της Αννίκας· Διηγήματα. 1989.
Το παραμύθι της Θεσσαλονίκης· Πρόλογος Ι.Κ. Χασιώτη, 1992.


    ΙΙΙ. Θέατρο
Εσθήρ· Έμμετρη βιβλική τραγωδία, 1934.
Εσθήρ και Το ξύπνημα, 1990.
Για ναύρει τη γυναίκα του, 1988.


                ΙV. Μελέτες
Το πνευματικό πρόσωπο της Θεσσαλονίκης, 1980.
Οι Λαϊκές βιβλιοθήκες θεσμός κοινωνικής υποδομής, 1982.
Ποίηση και ποιητές, 1983.
Θεατρικές σελίδες 1924-1974, 1988.
Ο θρύλος του Μπάυρον· Πρόλογος Μάριος Βύρων Ραϊζης, 1988.


        V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Τα ποιήματα. Αθήνα, 1978.
Το βιολί της Αννίκας· Φιλολογικά - κριτικά προλεγόμενα Θανάση Παπαθανασόπουλου, 1989.
Άπαντα τα Ποιητικά· Πρόλογος Γ. Κεχαγιόγλου. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1990.
Άπαντα τα Ποιήματα, Αφιέρωμα στον Γιώργο Βαφόπουλο, τόμος πρώτος, Επιμέλεια Λένα Αραμπατζίδου, 2021.

(Για περισσότερα εργογραφικά-βιβλιογραφικά στοιχεία του Γ.Θ. Βαφόπουλου ως το 1988 βλ.: Κωστίου Κατερίνα, Εργογραφία--Βιβλιογραφία Γ.Θ. Βαφόπουλου 1918-1988, 1988∙ Θανάσης Παπαθανασόπουλος, «Βίος και έργα Γ.Θ. Βαφόπουλου», στο Ο ποιητής Γ.Θ. Βαφόπουλος. Κριτική επισκόπηση του έργου του, ²1993).


_________
Σ Υ Ν Δ Ε Σ Μ Ο Ι :

«Συγγραφείς και Εποχές»
https://archive.ert.gr/8501/

                        *

Γ.Θ. Βαφόπουλος και Γιάννης Γ. Ρίτσος

_________
Ευχαριστούμε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού και ιδίως την κ. Κική Συμίδου για τη φροντίδα.