«Κάθε οργασμός ήταν σαν να διάβασα βιβλίο», εξομολογήθηκε ηθοποιός, με αυξημένη αναγνωρισιμότητα μετά τη δήλωση αυτή, που αποτελεί έμπνευση για μια πιο διαχυτική καμπάνια φιλαναγνωσίας. Η ανάγνωση ερεθίζει. Χαλαρώνει. Η ανάγνωση ανοίγει τα μάτια. Τα κλείνει. Προβληματίζει. Επιλύει προβλήματα. Η ανάγνωση καταργεί τον χρόνο. Τον επιβεβαιώνει. Έχοντας ξοδέψει πάνω από μισό εκατομμύριο δολάρια για την αγορά βιβλίων, ο Κάιζερ της μόδας Καρλ Λάγκερφελντ επέτρεψε σε ιδιοκτήτρια βιβλιοπωλείου να το κλείσει για έναν χρόνο, χωρίς να γίνει γνωστό αν και τι διάβαζε το διάστημα εκείνο. Όπως και στον οργασμό, υπάρχουν πάντοτε περιθώρια ψευδαναγνωσίας.
Κάθε λόγος πάντως δημιουργεί αντίλογο. Μονομερώς ευεργετική παρουσιάζουν την ανάγνωση συγγραφείς, εκδότες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο. Συνεπάγεται ωστόσο θλιβερά επακόλουθα, που ανακαλούν τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, τις οποίες κατά προτροπήν επιχειρεί ανεπιτυχώς να εκθέσει πρωταγωνιστής του Τσέχωφ. Τα λόγια του δεν χρειάζεται καν να διαβαστούν, αφού πρόκειται για θεατρικό μονόλογο.
Πόσα άτομα έχουν καταστρέψει τα μάτια τους διαβάζοντας; Τι αδυνατούν να δουν όσοι έχουν εκπαιδευτεί να ακολουθούν αράδες ψηφιοποιημένες στην οθόνη, τυπωμένες στο χαρτί ή καταγεγραμμένες σε επιφάνειες από κάποιο άλλο υλικό; Βάζει γυαλιά και στους αναλφάβητους η ανάγνωση. Επιπλέον, στις διαδικασίες που απαιτεί, η στάση του σώματος προκαλεί κραδασμούς και πόνους στη μέση, στα άκρα και σε πιο ευαίσθητα σημεία. Διατρέχοντας ένα βιβλίο ή μια συσκευή ανάγνωσης, τις συνέπειες υφίστανται καθισμένοι και περιπατητικοί, εποχούμενοι και ακίνητοι, ξαπλωμένοι και κατακόρυφοι, αλλά και βιβλιοφάγοι που επιλέγουν πιο σύνθετους αναγνωστικούς ελιγμούς.
Τα βλέπει κανείς αυτά; Πιθανότερο είναι ότι καθησυχάζει από διαβεβαιώσεις, που φυσικά προέρχονται από οφθαλμιάτρους, χειρουργούς, χειροπράκτες ή άλλους πράκτορες και διαδρομιστές ενός λόμπι που έχει συμφέρον να αποκρύψει ανίατες και ανιαρές επιπτώσεις της ανάγνωσης. Κομβικός είναι ο ρόλος ψυχολόγων και ψυχιάτρων, που αποσιωπούν εγκεφαλικές βλάβες και ανεπιστρεπτί ψυχολογικά αποτελέσματα που επιφέρουν τα αναγνώσματα.
Αφήστε στην άκρη τα κινητά. Όταν όλοι διαβάζουν βιβλία, οικογένειες χωρίζουν. Αγαπημένοι μένουν μόνοι. Διαλύεται η κοινωνική συνοχή. Έχοντας εθιστεί στον ατομισμό της ανάγνωσης και επηρεασμένοι από αυτά που διαβάζουν, δεδηλωμένοι αναγνώστες αμφισβητούν όσα έχουν καθιερωθεί. Η παθητική αντίστασή τους ενεργοποιεί και άλλους. Μια φορά είναι τα νιάτα, θυμίζουν οι γέροι, αλλά από άγνοια ή άνοια ξεχνούν ότι μια φορά είναι και τα γηρατειά.
Τι να ειπωθεί για την οικολογική καταστροφή που συνεπάγεται η ανάγνωση; Πόσα δέντρα πρέπει να κοπούν για το χαρτί που χρειάζεται για να τυπωθούν βιβλία; Έξω από τον λογαριασμό το χαρτί για αποδείξεις ή χαρτονομίσματα με τα οποία θα γίνουν αγορές. Κατά μέσο όρο υπολογίζεται ότι από ένα δέντρο παράγονται 8.333 σελίδες χαρτί. Στη λαιμαργία για την κατανάλωσή του αποτυπώνεται η αρχαία σύγκρουση μεταξύ ποίησης και πεζογραφίας. Οι πεζογράφοι διευρύνουν τις αφηγήσεις καταναλώνοντας περισσότερες σελίδες, ενώ οι ποιητές συντομεύουν τους στίχους ξοδεύοντας περισσότερο χαρτί ανά σελίδα. Δηλητηριώδεις για το περιβάλλον είναι και οι διαδικασίες κατασκευής και ανακύκλωσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και αναγνωστικών συσκευών.
Εντέλει η ζωή συνιστά συρροή από βλαβερές συνήθειες. Τσέχωφ και Σβέβο εξατμίζουν το κάπνισμα. Ο Τένεσι Ουίλιαμς και άλλοι εμφιαλώνουν αποστάγματα αλκοόλ. Ο Όσκαρ Ουάιλντ διυλίζει τις βλαβερές συνέπειες της ευφυίας. Μοναδική ολιστική θεραπεία της ζωής είναι ο θάνατος. Η σκόνη που μαζεύουν τα βιβλία σκεπάζει τη στάχτη των νεκρών. Αποφεύγοντας την καύση των βιβλίων, καίγονται τα δάση που μπορούσαν να γίνουν χαρτί.
Θυμήθηκα ένα παλιό ποίημα, από την «Πόλη Γραφέων» (Δρόμοι της μελάνης, Νεφέλη):
Στάσεις έρωτα
κάτω από τα εξώφυλλα
στη σκιά των κεφαλαίων
από στίχο σε στίχο
με ανοιχτές τις σελίδες
χωρίς καν μία τελεία
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Προσωπικός συγγραφέας / Γιώργος Χουλιάρας - Χάρτης (hartismag.gr)
Για τον Λάγκερφελντ: Τι είπε ο Γερμανός για την ελληνική λογοτεχνία / Χ. Ψ. Ωρολόγιος - Χάρτης (hartismag.gr)
