…
τελικά έμαθα να χορεύω τους χορούς σας
να καπνίζω τα τσιγάρα σας
να εχθρεύομαι τους εχθρούς σας
είμαι αυτός που έμαθε να γελά με τα αστεία σας
ο κομψός κύριος
με τους καθωσπρέπει τρόπους
πίνω το χάπι σας
περήφανος κηρύσσω δημόσια την άνοιξη
κάποτε είχα αλλεργία στον ολοκληρωτισμό
τώρα ψηφίζω αδιστάκτως
τις πρόκες και τα σφυριά σας…
(«Το χάπι Μούρτι-Μπινγκ»)
Η γραφή του Γιώργου Λίλλη τοποθετείται σε ένα μεταίχμιο. Κατ’ αρχάς, προϋποθέτει λιγότερο την παρακολούθηση της ποιητικής γλώσσας κατά τη διαχρονική της εξέλιξη και περισσότερο τη συνάφεια με τον λόγο της σύγχρονης επικοινωνίας. Ή αλλιώς, η συγκεκριμένη συλλογή δεν εξαρτάται από αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «βιβλιακή παράδοση», το πλέγμα δηλαδή το οποίο σχηματίζεται από τα ποιητικά βιβλία του παρελθόντος και τις ποικιλόμορφες σχέσεις τους με τα τωρινά. Αντίθετα, ενσωματώνει τους τρέχοντες κώδικες της ομιλίας και του διαλόγου, πράγμα που σημαίνει ότι υιοθετεί μια γλώσσα καθοριζόμενη, σε μεγάλο βαθμό, από τις διαδικτυακές εκφάνσεις της. Η επιρροή της ψηφιοποιημένης επικοινωνίας διακρίνεται στη μέθοδο ανάπτυξης των ποιημάτων: Το καθένα από αυτά προχωρά με διαδοχικές ενάρξεις. Υπακούει σε μια κερματισμένη ροή και αρκετοί στίχοι αποβλέπουν στην αποφθεγματικότητα, διεκδικώντας το κύρος της τελευταίας. Ένα κύρος αυτοϋπονομευόμενο βέβαια, επειδή οι οιονεί αποφθεγματικοί στίχοι μοιάζουν με συνθήματα, τα οποία προοριζόμενα για μια εναλλακτική πραγματικότητα δεν πρόκειται να αναρτηθούν πουθενά.
Προπάντων όμως, η γραφή της συλλογής αποδεικνύεται μεταιχμιακή, γιατί τοποθετείται ανάμεσα στην ανυπαρξία μιας ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ποίησης και σε μια προσεχή ποίηση τέτοιου είδους. Όσο και αν αποβαίνει οξύμωρο η συγκυρία των αδιάλειπτων και επάλληλων κρίσεων, από τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα και εξής, συνοδεύεται από τη δεσποτεία ενός περιχαρακωμένου λυρισμού. Η αφαίρεση οποιουδήποτε ουσιαστικού περιεχομένου από τη λειτουργία του πολίτη, ένα επιφαινόμενο των κρίσεων, παρότι συνιστά το κύριο ζήτημα, σπανίως διαρρηγνύει την περιχαράκωση. Εδώ έγκειται και η συμβολή του Γιώργου Λίλλη: στα ποιήματά του πραγματεύεται αυτό το ζήτημα, το οποίο, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αποκλείεται από τον κύκλο των ποιητών, ιδιαίτερα των νεότερων.
Η επιλογή του να τεθεί έξω από το καθιερωμένο πλαίσιο, για να αναζητήσει τον χαμένο πολιτικό του ρόλο, έχει ως συνέπεια την υπαγωγή του ύφους του στον χαμηλότερο βαθμό ποιητικότητας. Όμως δεν πρέπει να δημιουργηθεί παρεξήγηση: Η συγκεκριμένη ποιητικότητα αφορά στο «αρχείο», για να χρησιμοποιήσουμε έναν φουκωικό όρο, βάσει του οποίου παράγεται, σήμερα, η ποίηση και διαχωρίζεται από τη μη ποίηση. Έτσι, στη συγκεκριμένη συλλογή η γλώσσα στρέφεται πλήρως προς την αμεσότητα. Οι μεταφορές, καίτοι συχνά πρωτότυπες, χαρακτηρίζονται από την προφάνειά τους, με αποτέλεσμα να δίνουν την εντύπωση του οικείου. Η ιδιόλεκτος των στίχων προσποιείται την κοινόλεκτο. Γενικά, ο Γιώργος Λίλλης, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να εγκαταλείψει τους κανόνες της ποιητικής παραγωγής της εποχής του, εντάσσει τα ποιήματά του στην παραμεθόριο αυτής της παραγωγής.
Απομακρυνόμενη από τη «βιβλιακή», όπως την ονομάσαμε πιο πάνω, «παράδοση», η συλλογή Το χάπι Μούρτι-Μπινγκ παραδίδεται στην παροντικότητα. Με τον υποβιβασμό της ιστορικής διάστασης, δεν αναδεικνύεται απλώς η συγχρονική προοπτική αλλά προβάλλεται ο παροντικός λόγος με μια μπαχτινική διάθεση, μέσα δηλαδή από τις αντιπαλότητες οι οποίες τον διέπουν. Έτσι, το ποιητικό πεδίο καθίσταται ανταγωνιστικό και, εν τέλει, πολεμικό κατά της ομοιογενοποιητικής γλώσσας των μέσων επικοινωνίας και δη των ψηφιακών. Το προηγούμενο έχει ως συνέπεια ότι η συλλογικότητα επαναπροσδιορίζεται. Επιπλέον, η θεματική εδώ στρέφεται εναντίον της καθολικής συναίνεσης, της πλήρους συμμόρφωσης, του ολοκληρωτισμού της σύγχρονης δημοκρατίας. Ο ποιητής εναντιώνεται στη μικρότητα του εαυτού του, ο οποίος υπομένει και συμβιβάζεται και υποτάσσεται στην προπαγάνδα, τον έλεγχο, την επιβολή. Ουσιαστικά, εξεγείρεται κατά της πρακτικής να εγγράφεται το ηττημένο εγώ στο ποίημα, την οποία προωθεί και η παρερμηνεία τάσεων όπως η Νέα Ειλικρίνεια (New Sincerity), παρερμηνεία η οποία ανάγει το εγώ σε καταστατικό στοιχείο του ποιήματος. Η μεταιχμιακή στάση της συλλογής, συνεπώς, της επιτρέπει να ανοίγεται προς μια προσεχή πολιτική ποίηση, η οποία θα αντιμετωπίζει το παρόν ως Ιστορία, ως συγκρουσιακό δηλαδή πεδίο, και θα προσεγγίζει τη συλλογικότητα ως διαγραφή της ηττημένης ατομικότητας.
Ο τίτλος Το χάπι Μούρτι-Μπινγκ προέρχεται από το δοκιμιακό έργο του Czeslaw Milosz Αιχμάλωτη σκέψη. Εκεί, στο πρώτο μέρος, η εστίαση γίνεται στο δυστοπικό μυθιστόρημα του Stanislaw Ignacy Witkiewicz Αδηφαγία: Σε έναν κόσμο υπό το καθεστώς του ολοκληρωτισμού, το συγκεκριμένο χάπι χορηγείται ως θεραπεία για την ελεύθερη σκέψη. Προκαλεί την ακηδία και οδηγεί στην τυφλή υπακοή. Ο Milosz παραλληλίζει την επενέργεια του χαπιού με την απονέκρωση της διανόησης, κάτω από την πίεση του σταλινισμού. Ο Γιώργος Λίλλης αντικαθιστά το δεύτερο σκέλος αυτού του παραλληλισμού με τη σύγχρονη αμεριμνησία και την ανυποψίαστη συγκατάνευση. Έτσι, τίθεται αυτομάτως απέναντι όχι μόνο από τους ομοτέχνους του, καθώς σημειώσαμε πιο πάνω, αλλά και από τους περισσότερους Έλληνες κριτικούς, οι οποίοι δεν κουράζονται να επισημαίνουν το μέγεθος του χάσματος που χωρίζει την ποίηση από την κοινωνία και να διαπιστώνουν το μη συμβατό της αισθητικής με την πολιτική πράξη. Λες και η πολιτική πράξη δεν ανήκει σε ένα σημειακό σύστημα, δηλαδή σε μια γλώσσα. Λες και δεν συνιστά μια δυνατότητα για μια ορισμένη αισθητική.
