Συνάντησα τον Κώστα Στάικο για τελευταία φορά στο γραφείο του, λίγες ημέρες πριν λάβω εκείνο το πρωινό Δευτέρας με τον βαρύ ουρανό —ήταν 3 Απριλίου— το θλιβερό μήνυμα του αιφνίδιου θανάτου του. Κολυμπούσε με νεανικό ενθουσιασμό και σφρίγος μέσα σε ένα πέλαγος σημειώσεων, τυπογραφικών δοκιμίων και βιβλίων στον χώρο του, εκεί στην αρχοντική κατοικία της οικογένειας Κ. Θ. Δημαρά, ένα υπέροχο οικοδόμημα του 1928 που κρύβεται διακριτικά στο βάθος μιας αυλής στο διάβα της οδού Μουρούζη, κοντά στη συμβολή Ρηγίλλης και Βασιλίσσης Σοφίας. Ο χώρος αυτός, που αποπνέει ατμοσφαιρικά μια πνευματική κληρονομιά μοναδικής έντασης, ήταν το συναρπαστικό περιβάλλον της καθημερινότητας του φίλου μου και της ομάδας του.
Με περηφάνια, σ’ εκείνη την τελευταία φυσική συνάντησή μας, μου έδειχνε βιβλιοδετημένο το πιο φρέσκο “προϊόν” του, την έκδοση του σπουδαίου έργου του για το Μουσείο και τη Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια, μεταφρασμένη στην αραβική γλώσσα. Ο Κώστας είχε μια αξιοθαύμαστη συνθετική και δομική δεινότητα, βασισμένη βεβαίως στον πολύπτυχο κόσμο της παιδείας του, ένα ζεύγμα βιωμάτων και γνώσεων. Ένας καταδύτης, ως ερευνητής και ιστορικός του βιβλίου, που κρατούσε γερά τον μίτο της πνευματικής συνέχειας όπως αυτή αποτυπωνόταν στο υλικό αντικείμενο του ενδιαφέροντός του, αλλά και με μια πλούσια αισθητική αγωγή που έθρεψε η σχέση του με το κάλλος της αρχιτεκτονικής, του σχεδίου και των εφαρμοσμένων τεχνών.
Ανήσυχος πνευματικά και δημιουργικά από την εφηβεία του, αφού πέρασε δύο χρόνια μαθητείας στο τμήμα Σκηνογραφίας και Διακόσμησης της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, έγινε δεκτός στη συνέχεια από την École Νationale Supérieure des Arts Décoratifs στο Παρίσι. Στην Πόλη του φωτός, εργαζόμενος σε γραφεία διακόσμησης και αρχιτεκτονικής, ήλθε σε όσμωση μέσω αναπλάσεων με ιστορικά, μνημειώδη κτήρια, όπως το Château de Ferrières. Παραλλήλως, είχε ξεκινήσει τη συλλεκτική δραστηριότητά του για εκδόσεις της ελληνικής τυπογραφίας από τον 15ο αιώνα, που εξελίχθηκε σε πάθος για τη διερεύνηση των βιβλίων που τυπώθηκαν για το Γένος, από την Αναγέννηση και μετά.
Ήταν φυσικό αυτός ο σπουδαίος βιβλιοδίφης να ασχοληθεί αργότερα, στην ωριμότητά του, με την οργάνωση και ανάπλαση μοναδικών βιβλιοθηκών, όπως η ιστορική Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο. Ακολούθησαν η ανάπλαση της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, η μετατροπή του κτίσματος “Κωστής Παλαμάς” —έργου του Κλεάνθη— σε Εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, η μετατροπή της Ροτόντας, του Ιερού Ναού του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος —του 5ου αιώνα— στον Παλατίνο Λόφο της Ρώμης από καθολικό σε ορθόδοξο ναό, η επιμέλεια του Μεγάρου του Δήμου Αθηναίων κ.ά. έργα. Ακόμη, με παραχώρηση ειδικών χώρων από το Συμβούλιο του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης ανέπτυξε βιβλιοστάσια για το σύνολο της συλλογής του.
Ειδικότερα για το βιβλίο, ο Κώστας Στάικος από το 2001 και μετά άφησε ένα ανεξίτηλο ίχνος. Οργανωτής εκθέσεων εξαιρετικού ενδιαφέροντος στον τόπο μας και σε ευρωπαϊκές χώρες, με εμπεριστατωμένους καταλόγους - πηγή πληροφοριών για ερευνητές: “Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης” (1999), “Πεντακόσια χρόνια έντυπης παράδοσης του Νέου Ελληνισμού 1499-1999” (Βουλή των Ελλήνων, 2000), “Το έντυπο ελληνικό βιβλίο, 15ος-19ος αιώνας” με τα πρακτικά του θεματικού συνεδρίου των Δελφών (2001). Αλλά και ερευνητής, συγγραφέας και εκδότης εμβληματικών εκδόσεων, όπως το πεντάτομο έργο Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό (2002-2012), Η Αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών (2016). Είναι αξιοσημείωτο πως εξασφάλισε πρόσβαση των εκδόσεών του στην παγκόσμια κοινότητα των Γραμμάτων συνεργαζόμενος με τον εκδοτικό οίκο Oak Knoll Press στο Ντελάγουερ, μέσω του οποίου συνδέθηκαν οι εκδόσεις του οίκου του “Άτων” με 250 χιλιάδες περίπου σημεία, βιβλιοθήκες και καταστήματα διάθεσης σε όλον τον κόσμο.
Στις εκδόσεις να προσθέσω, πέραν όσων ανέφερα ήδη, τους τίτλους Έρασμος (2020), Τα Ελληνικά Αρχέτυπα & Ελληνικά Συγγράμματα σε Ετερόγλωσσα Αρχέτυπα (2019), Η Βιβλιοθήκη του Πλάτωνος και της Ακαδημίας (2012), Αριστοτέλους Βιβλιοθήκη (2015), με την επιφύλαξη σημαντικών παραλείψεων.
Με τον Κώστα Στάικο, γνωριζόμασταν αρκετά καλά επί είκοσι και πλέον χρόνια, ώστε να έχουμε αναπτύξει έναν δεσμό βαθιάς, αμοιβαίας εκτίμησης και έτσι, βρίσκαμε συνεχώς αφορμές για να ανταλλάξουμε ιδέες για το παρόν και το μέλλον των βιβλίων με σημαντικό περιεχόμενο. Μας συνέδεε, από διαφορετικές αφετηρίες και δρόμους, μια κοινή αντίληψη για τη συνάφεια δομής και έκφρασης δύο γλωσσών: της γλώσσας της εικόνας και της γλώσσας του λόγου.
Αυτή η σύμπτωση πίστης και διαθέσεων εκφράστηκε, ίσως, με τον καλύτερο τρόπο από το 2017 μέσω του μοναδικού για την ελληνική γραμματεία τετράτομου έργου Η Πνευματική Πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το βιβλίο - από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι τα προεπαναστατικά χρόνια, που ο ίδιος συνέγραψε με απαράμιλλη επιμονή και υποδειγματική προσπάθεια. Έργου, που ολοκληρώθηκε σε τέσσερις τόμους το 2021 και συμπληρώθηκε στις αρχές του 2023 με την έκδοση της Επιτομής, που υπογράφει ο ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσιος.
Το πιο ισχυρό χαρακτηριστικό γνώρισμα του Στάικου, η συνέπεια έναντι του σκοπού να αναδειχθεί η πνευματική αξία ως ταυτότητα που μας ορίζει έως σήμερα, καθορίζει αυτό το συγγραφικό και εκδοτικό επίτευγμα. Η Πνευματική Πορεία του Γένους με έφερε ακόμη πιο κοντά στον ίδιο, με την ιδιότητα του πρεσβευτή για την υποστήριξη και διακοινώνηση του έργου. Μάλιστα, κατά τα δύο τελευταία χρόνια μετά το πέρας του αμιγώς επαγγελματικού βίου μου, με την τιμητική για εμένα πρότασή του να συνταχθώ συμβάλλοντας στις δραστηριότητες της μη κυβερνητικής εταιρείας “Κήπος Φιλοβίβλων”, που ο ίδιος οραματίστηκε.
Ο “Κήπος Φιλοβίβλων” αποτέλεσε το ενδιαίτημα της καινοτόμου ιδέας του Κώστα Στάικου για τη διαιώνιση του βιβλίου και των βιβλιοθηκών με αιχμή, πλέον, την ψηφιακή τεχνολογία και τον πολυδύναμο ιστότοπο “Περί Βιβλιοθηκών” - aboutlibraries.gr. Η υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος, άλλαξε επίπεδο με τη σύμπραξη τεχνογνωσίας από το 2020 του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ekt.gr). Πρόκειται για μια ιστορικής σημασίας και αξίας κατάθεση για τη διάσωση και διάδοση των πληροφοριών για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες, από την αρχαιότητα —από την εποχή των Σουμερίων και των Ασσυρίων, που ταξινόμησαν τη γραπτή παράδοση σε αρχειοφυλάκια— έως σήμερα.
Στον ιστότοπο “Περί Βιβλιοθηκών”, απλώνεται ένας θησαυρός που συνεχώς εμπλουτίζεται, διαθέσιμος στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, στην εκπαίδευση και στο ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό. Κείμενα, εικαστικά κοσμήματα και σχέδια που συμπλήρωναν τις εκδόσεις, λήμματα για την αρχιτεκτονική εξέλιξη των χώρων που φιλοξενούσαν παντός είδους αρχεία και βιβλιοθήκες, συνθέτουν ένα σύνολο ανεκτίμητης ψηφιακής παρακαταθήκης.
Το κενό της απώλειας του Κώστα Στάικου, του ανθρώπου με τα ιδιαίτερα χαρίσματα, δεν αναπληρώνεται για τον κόσμο του βιβλίου. Είναι εφικτό, ωστόσο, η αυθεντική ιδέα της δράσης του για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες να συνεχίσει διακτινιζόμενη προς κάθε κατεύθυνση από τον “Κήπο Φιλοβίβλων” και τις διακεκριμένες προσωπικότητες, που συνδέονται με την αποστολή της εταιρείας. Είναι οι άνθρωποι του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρείας, οι επίτιμοι εταίροι, η ομάδα συντονισμού και οι συνεργάτες του ιστότοπου “Περί Βιβλιοθηκών”.
Η ταξιδιωτική συνέχεια του σπουδαίου έργου του Κώστα Στάικου ως ενός μοναχικού, εκλεκτικού θεματοφύλακα του βιβλίου θα έρχεται, με αυτό τον τρόπο, προς αναγνώριση και επίρρωση της υποδοχής του, τον περασμένο Φεβρουάριο, από τον Ελληνικό Σύνδεσμο Ηνωμένων Εθνών ως Επίτιμο Μέλος του.
